وقىتۋدىڭ تانىمال ادىستەرى مەن ساراپشىلاردىڭ كەڭەستەرى
بالانىڭ وزدىگىنشە كىتاپ وقۋىنا كومەكتەسەتىن،ۇيرەتەتىن ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەر كوپ، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
ماماندار ومىرگە كەلگەننەن كەيىن العاشقى جىلدارى-اق ۇلىڭىزعا نەمەسە قىزىڭىزعا كىتاپ وقىتۋدى ۇيرەتۋ كەرەك دەسە، باسقا ءبىر كەڭەس بەرۋشىلەر بالا 5-6 جاسقا كەلگەنشە كىتاپ وقىتۋ ەرتەرەك دەپ سانايدى. بالانى وتە ەرتە كىتاپقا باۋلۋدىڭ نەسى دۇرىس ەمەس؟ مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي جاتتىعۋلار كومەكتەسەدى؟ بۇگىن وسى تاقىرىپتى ءوربىتىپ كورۋدى ءجون سانادىق.
سونىمەن بالانى نەشە جاسىنان كىتاپ وقۋعا باۋلي بەرۋ كەرەك؟
بالانىڭ تۋعان كەزىنەن التى جاسقا دەيىن جەتىلۋى سەزىمتال كەزەڭدەرگە بولىنەدى دەگەن تەوريا بار
بۇل تەوريانىڭ جاقتاۋشىلارى ماريا مونتەسسوري جانە ليەۆ ۆىگوتسكيي دەگەن عالىمدار ەدى. ولار ءار بالا تۇرعىلىقتى جەرىنە، بايلىعىنا، وتباسى قۇرامىنا جانە باسقا فاكتورلارعا قاراماستان، دامۋدىڭ ناقتى سەزىمتال كەزەڭدەرىنەن وتەدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
التى جاسقا دەيىن التى سەزىمتال كەزەڭ بار.
بالانىڭ سەنزيتيۆتى كەزەڭدەرى
ۆىگوتسكيي وقۋ قابىلەتىنىڭ سەزىمتال كەزەڭى بالالاردا بەس-التى جاستا باستالادى دەپ سانايدى، دەمەك، ءدال وسى ۋاقىتتا ولاردىڭ كىتاپ وقۋدى ۇيرەنۋى وڭاي بولادى. ءبىراق باسقا ماڭىزدى داعدىلاردى يگەرۋگە بولىنگەن كەزەڭدەردى الۋدىڭ قاجەتى جوق، ايتپەسە بالا ەكى داعدىنى دا دۇرىس مەڭگەرمەۋى مۇمكىن.
پسيحولوگيادان Smart حالىقارالىق ونلاين-ينستيتۋتىنىڭ وقىتۋشىسى، پسيحولوگ ەۆگەنيا اسەيەۆا بالا كىشىلەۋ كەزىندە الدىنا قويعان مىندەتتى اتقارا الماۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتادى.
«مي قۇرىلىمدارى بىركەلكى جەتىلمەيدى، ارىپتەردى قوسىپ وقۋعا، ارىپتەردى تانۋعا جاۋاپ بەرەتىن ايماقتار مەكتەپكە دەيىنگى جاستا دامۋ ساتىسىندا بولادى، دەمەك، بالالارعا قويىلاتىن تالاپتار اقىلعا قونىمسىز بولادى»، — دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
سونىمەن قاتار، وتە ەرتە جاستا مەڭگەرىلگەن داعدى تۇراقسىز بولۋى مۇمكىن.
سۇيرەلەپ ءجۇرىپ، وقۋدى ەرتە ۇيرەنگەن بالالار مەكتەپتە وقۋدى مۇلدە مەڭگەرمەگەندەرگە قاراعاندا ناشار وقيتىن جاعدايلار دا بولىپ جاتادى. سونىمەن قاتار، مەحانيكالىق وقۋ تەحنيكاسىنان بالا نە وقىعانىن تۇسىنبەۋى مۇمكىن.
بالانى وتە ەرتە جاستان وقۋعا ۇيرەتسە، ول ونىڭ وقۋ ۇلگەرىمىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن.
«بالانى ءتورت جاسىنان باستاپ تا وقۋعا ۇيرەتۋگە بولادى. ءبىراق بالانى بۇلاي ەرتە جاستان جۇكتەۋ ونىڭ ەسەيگەن كەزدە كىتاپتان باس تارتۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. مەنىڭ تاجىريبەمدە مۇنداي جاعدايلار وكىنىشكە قاراي بولدى. كەيبىر بالالار 10-11 جاسقا كەلسە دە، ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىسىنان بەتەر ناشار وقىپ، بۋىنداپ، ەجىكتەپ وتىرادى. ءتىپتى 16 جاستاعى بالالار اراسىندا دا وسىنداي جاعدايلار كەزدەسەدى. ءبىراق بۇل بالالاردىڭ بويىندا قانداي دا ءبىر اۋىتقۋشىلىق بار دەگەن ءسوز ەمەس، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، بۇل بالانىڭ جۇيكە جۇيەسىنە شامادان تىس جۇك تۇسكەنىنىڭ، بالا اعزاسىنىڭ ىشكى قارسىلىعىنىڭ بەلگىسى بولۋى ابدەن مۇمكىن»، - دەيدى ورىس تىلى-جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەۆگەنيا اسەيەۆا.
بۇل جەردە بالالاردىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىنە نازار اۋدارۋ ماڭىزدى دەگەن پىكىردە پسيحولوگتار مەن پەداگوگتاردىڭ پىكىرلەرى ءبىر جەردەن شىعادى. كەيبىر بالا ءۇش جاسىنان-اق ارىپتەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتا باستايدى، ال ەندى بىرەۋلەرى بەس جاسقا دەيىن ءارىپ تۇرماق، سوزدەردى دۇرىس ايتپايدى. ەۆگەنيا اسەيەۆانىڭ ايتۋىنشا، ەڭ باستىسى — پروسەستى كۇندەلىكتى قايتالانا بەرەتىن جالىقتىراتىن ادەتكە اينالدىرماۋ.
بالانىڭ كىتاپ وقۋعا دايىن ەكەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
كىتاپ وقۋدى قولعا الماي تۇرىپ، بالا:
كىتاپتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، وعان وقىپ بەرۋدى ءوزى سۇراۋى كەرەك؛
«وڭعا-سولعا»، «جوعارى-تومەن» دەگەن سياقتى سيپاتتامالاردى ءتۇسىنۋى كەرەك؛
كىتاپ پاراقتارىن وقۋ بارىسى وڭنان سولعا جانە جوعارىدان تومەنگە قاراي ەكەنىن تۇسىنگەنى ءجون؛
دىبىستاردى ەستي وتىرىپ، قابىلداپ، ولاردى اجىراتا الۋى ءتيىس؛
كۇردەلى سويلەمدەر قۇرىپ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە الۋى كەرەك.
بالانى كىتاپ وقۋعا قالاي دايىندايمىز؟
سويلەۋ قۇزىرەتى ستۋدياسىنىڭ جەتەكشىسى انتونينا ديەۆياتوۆا بالانى ەرتە جاستان كىتاپ وقۋعا قالاي باۋلۋعا بولاتىنىن جانە كىتاپ وقۋعا دەگەن قۇمارلىقتى قالاي قۇرتىپ الماۋعا بولاتىنىن ايتتى.
بالامەن سويلەسىڭىز
«بالاڭىزبەن سويلەسىڭىز: قاراپايىم جانە كۇردەلى اڭگىمەلەر ايتىڭىزدار، قىسقا جانە ۇزاق، ءبارى تۋرالى جانە ەشتەڭە تۋرالى، قىزىقتى جانە ماڭىزدى ەمەس جايتتار تۋرالى. ەرەسەك اداممەن ديالوگ بارىسىندا ول سويلەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ مىسالدارىن الادى، سويلەۋ بارىسىندا ايتىلعان سويلەم قۇرىلىمدارىنىڭ ماعىناسىن تۇسىنەدى، اۋىزشا ماتىندەرمەن، ولاردىڭ دىبىستالۋىمەن جانە قانداي سوزدەر ايتۋعا بولاتىنىمەن تانىسادى»، — دەپ ءتۇسىندىردى انتونينا ديەۆياتوۆا.
بالانى كىتاپتارمەن تانىستىرىڭىز
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بالانى كىتاپتاردى ءوز بەتىنشە وقىتۋدىڭ قالدىرۋدىڭ قاجەتى جوق - ەرەسەك ادام قاسىندا وتىرىپ، بىرگە وقۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، بالالار ۇيقىعا جاتاردا ولارعا داۋىستاپ وقىپ بەرۋ كەرەك. بۇل پروسەستە بالا وزىنە اتا-اناسىنان قاجەت نازاردى الادى، سونىمەن قاتار سويلەۋ داعدىلارى مەن لوگيكالىق بايلانىستاردى دامىتادى، ال بۇل داعدىلار وقۋ ساۋاتتىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى.
بالالاردى ارىپتەرمەن تانىستىرىڭىز
«بالالار ءۇشىن تانىس ارىپتەردى ساۋساقتارىمەن كورسەتۋ جانە ولاردى اتاۋ — بۇل قىزىقتى ويىن. بۇل جاعدايدا بالا ارىپتەردى كەدەرگىسىز جانە قىسىمسىز ەستە ساقتايدى. اۋىزشا سويلەۋدى دامىتا وتىرىپ، ول تانىس ارىپتەردى بۋىندارعا قوسۋدى وڭاي ۇيرەنىپ، ولاردى اتايدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى انتونينا ديەۆياتوۆا.
بالالاردىڭ بويىنا كىتاپ وقۋعا دەگەن قۇشتارلىقتى قالاي دارىتۋعا بولادى؟
ماييا دوروفەيەۆانىڭ سوزىنشە، بالالارعا كىتاپتى ءجيى داۋىستاپ وقىپ بەرۋ ارقىلى ولاردىڭ كىتاپقا دەگەن قۇمارلىعىن ارتتىرۋعا بولادى. ءبىراق ول ءۇشىن بالانىڭ جاسىنا ساي كىتاپ تاڭداۋ كەرەك. سول كەزدە بالا وزىنە كىتاپ وقىپ بەرۋشى اناسىن نە اكەسىن قىزىعا تىڭدايتىن بولادى.
ورتا مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى جاستا، ياعني تورت-بەس جاستان باستاپ بالالار سيۋجەتتى قابىلداي باستايدى، لوگيكالىق بايلانىستى باقىلاي الادى، كەيىپكەرلەردىڭ ىس-ارەكەتتەرىن ءتۇسىنىپ، ولارعا باعا بەرە باستايدى. ەگەر بالا ايتىلعان اڭگىمەنى تىڭداعاندى ۇناتسا، وندا ونىڭ وقۋدى ۇيرەنۋى وڭايىراق بولادى، بۇل بولاشاقتا ساۋاتتىلىقتى جاقسارتۋعا جانە ەرۋديسيانى دامىتۋعا كومەكتەسەدى.
اتا-انالارعا كەڭەس
1. بالامەن الەمدى تانۋدىڭ نەگىزگى ءادىسى – ويىن ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار! سوندىقتان ويىنداردىڭ ءبارى كوڭىلدى بولۋى ءتيىس.
2. جۇمساقتىق تانىتىڭىز. جىلدام ناتيجەگە جەتۋدى تالاپ ەتپەڭىز، بالا بارلىق وقىعانىڭىز بەن ۇيرەتكەنىڭىزدى بىردەن يگەرىپ كەتەدى دەپ قالماڭىز.
3. مۇقيات بولىڭىز! وقۋ – ماڭىزدى. ءبىراق بالامەن قارىم-قاتىناستا اراداعى جىلۋلىق پەن مەيىرىمىدى، ماحاباتتى ساقتاعان ءجون. ونىڭ شارشاۋعا، كوڭىل كۇيىنىڭ بولماۋعا، مۇڭايۋعا تولىقتاي قاقىسى بار. وقىعى كەلمەۋى دە قالىپتى جاعداي.
4. ماقتاپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز. ارتىق ماقتاۋعا كوپ اتا-انا ساراڭ كەلەدى، ەسەسىنە كەمشىلىن كورىپ، ماقتاۋىن اسىرۋدان قينالىپ جاتادى. ءتىپتى بولماشى جەتىستىگىن ايتىپ، ماقتاپ قويىڭىز.
5. بالاڭىزدى جەتىستىكتەرى تۋرالى وتباسىڭىز بەن دوستارىڭىزدىڭ اراسىندا ايتىپ قويىڭىز. سەبەبى، بۇل بالانى جىگەرلەندىرەدى. ءبىراق ونى باسقا بالالارمەن سالىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. سالىستىرۋدىڭ كەرى اسەرى كوپ.
6. ساتسىزدىكتەرگە نازار اۋدارا بەرمەڭىز، بالا قاتەلەسۋدەن قورىقپاسىن.
7. وقىلعان كىتاپتى بالامەن تالقىلاۋدى ۇمىتپاڭىز.
8. ءوزىڭىز دە بالانىڭ كوزىنشە كىتاپ وقىڭىز. ونىڭ سىزدەن ۇلگى الارى – انىق.