14 قاراشا – لوگوپەد كۇنى.
لوگوپەدتەر، پسيحولوگتار مەن دەفەكتولوگتار وزدەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەلەرىن جۇمىس ورنىندا اتاپ وتەدى. ولاردىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسى ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى دامىتۋ بولىپ تابىلادى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
الماتىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتى پەداگوگ-پسيحولوگ، دەفەكتولوگ اسەل ساعاداتوۆانىڭ قاتىسۋىمەن بريفينگ ۇيىمداستىردى. مامان بالانىڭ سويلەۋىندە كەشەۋىلدەۋ بارىن قالاي تانۋعا بولاتىنىن جانە ونىڭ سەبەبى نەدە ەكەنىن ايتتى.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، بالا ءتىلىنىڭ كەش شىعۋى - بۇل بالانىڭ ءۇش جاسىنا دەيىن سويلەۋ ءتىلىنىڭ جاس نورماسىنا سايكەس كەلمەۋى. دەگەنمەن، سويلەۋ داميدى، ءبىراق كەشەۋىلدەيدى، سوعان قاراماي، بالانىڭ اقىل-ويى مەن ەموسيونالدىق دامۋى قالىپتى بولۋى مۇمكىن.
«بالالاردىڭ ءتىلىنىڭ كەش شىعۋى ونىڭ پسيحيكاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. بۇل بالانىڭ اينالاسىنداعى ادامدارمەن قارىم - قاتىناسىن قيىنداتادى، تانىمدىق پروسەستەردىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى، ەموسيالاردىڭ قالىپتاسۋى مەن بارىلۋىنە اسەر ەتەدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ءا.ساعاداتوۆا.
دەفەكتولوگتىڭ ايتۋىنشا، «كەش سويلەۋ» دياگنوزى ءۇش جاسقا دەيىنگى بالالارعا قويىلادى، ياعني بۇل ولاردا وسى جاسقا دەيىن سوزدەردىڭ مينيمالدى سوزدىك قورىن قالىپتاسپاعانىن كورسەتەدى. پسيحيكالىق-سويلەۋ دامۋىندا كەشىگۋى بار بالالار قىسقا سويلەمدەرمەن سويلەيدى، سىن ەسىمدەردى از قولدانادى، سۇراقتاردى از قويادى.
«نەگىزگى بەلگى - ءوز دەڭگەيىنە سايكەس كەلمەيتىن سويلەۋىندە. ءبىر جارىم، ەكى جاسقا دەيىنگى بالا قالىپتى جاعدايدا ەلۋگە جۋىق ءسوزدى ءبىلۋى كەرەك. ءبىز وسىنى بايقاماعان سوڭ، ءبىز تۇزەتۋ ساباقتارىنا بارامىز، نەعۇرلىم ەرتەرەك بارسا، سوعۇرلىم جاقسى»، - دەدى ول.
دەفەكتولوگ سويلەۋدىڭ كەشەۋىلدەۋىنە اكەلۋى مۇمكىن سەبەپتەردى ءتۇسىندىردى:
- پەداگوگتىڭ سالعىرتتىعى؛
- جاراقات سالدارى؛
- پسيحيكالىق دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋى؛
- اۋتيزم؛
- ءسوز مۇكىستىگى؛
- ينتەللەكتۋالدى دامۋىنىڭ كەشىگۋى.
«ەگەر بالامەن سويلەسپەسە، ياعني بالانىڭ سويلەۋگە قۇلقى بولماسا، ونىڭ ءتىلىنىڭ شىعۋى دا كەشەۋىلدەيدى. ياعني، بالانىڭ سويلەمەۋىنە اتا-انالاردىڭ وزدەرى اسەر ەتەدى. تاعى ءبىر سەبەپ-جاراقاتتار، اۋرۋلار جانە ميدىڭ زاقىمدانۋى نەمەسە بالانىڭ اناسىنىڭ قۇرساعىندا، بولماسا ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى جىلىندا بولعان جۇقپالى اۋرۋلار. ەستۋ قابىلەتى ناشار بالالاردىڭ دا تىلدەرى كەش شىعادى، ويتكەنى ول باسقالاردان ەستىگەنىن ناقتى قايتالاي المايدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى مامان.
مۇنداي جاعدايلاردا سويلەۋدىڭ كەشىگۋ سەبەپتەرىن انىقتاۋ ءۇشىن نيەۆروپاتولوگقا، لوگوپەدكە، ال كەيبىر جاعدايلاردا پسيحياتر مەن بالالار پسيحولوگىنا بارۋ كەرەك.
دياگنوزدى كەشەندى تەكسەرۋدەن كەيىن نيەۆروپاتولوگ، لوگوپەد، پسيحولوگ جانە سۋردولوگ قانا قويادى. ەگەر بالاعا سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋى دياگنوزى قويىلسا، سويلەۋدەن باسقا بارلىق نەگىزگى پسيحيكالىق فۋنكسيالار ساقتالادى، دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋى پسيحيكالىق-سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. بۇل وزىنە بولەك اۋرۋ ەمەس، بۇل - ميدىڭ، ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ دامۋىنداعى اۋىتقۋلاردىڭ سالدارى. ەكى اۋرۋدىڭ اراسىنداعى نەگىزگى ايىرماشىلىق، ءبىرىنشى جاعدايدا بالانىڭ سويلەۋى عانا كەشەۋىلدەيدى، بالانىڭ پسيحيكالىق جانە ەموسيونالدىق دامۋى قالىپتى بولادى. بالانىڭ پسيحيكالىق-سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋىندە ونىڭ دامۋىنىڭ جانە جالپى ينتەللەكتۋالدىق جاعىنان ارتتا قالۋى بايقالادى.
جۇكتىلىك كەزىندەگى اۋرۋلار، اناسىنىڭ قۇرساعىنداعى كەزدە بالاعا وتتەگىنىڭ جەتىسپەۋى، اۋىر بوسانۋ، بوسانۋ كەزىندەگى بالانىڭ جاراقات الۋى، بالانىڭ اۋىر ينفەكسيالاردان، گەنەتيكالىق اۋرۋلاردان جانە ت.ب. پسيحيكالىق-سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەۋىن تۋدىراتىن فاكتورلار بولۋى مۇمكىن.
«ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا، ءقازىر بىزگە كوۆيدتان كەيىن دۇنيەگە كەلگەن بالالار كوپ كەلەدى. 2020-2021 جىلى تۋىلعان بالالار سويلەۋ جانە پسيحيكالىق-سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋى تۋرالى بەلگىلى ءبىر قورىتىندىلارمەن كەلەدى. بۇل دا سەبەپتەردىڭ ءبىرى»، - دەپ تولىقتىردى ول.
ءار بالا جەكە داميدى، ءبىراق مامان تۇسىندىرگەندەي، كەلەسى بەلگىلەر پسيحو-سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋى تۋرالى اڭعارتۋى مۇمكىن:
- نارەستە ەشقانداي دىبىس شىعارماي، ءۇنسىز جاتا بەرسە، ءتىپتى قاراپايىم ۋىلدەمەسە
- 12 ايلىق بالا وزىنە قاراتا ايتىلعان سوزگە نەمەسە ارەكەتكە كەرى بايلانىس بەرمەسە، تەك جىلاۋ ارقىلى وزىنە نازار اۋدارسا؛
- 1،5 جاسىندا بالالار زاتتاردى ەستۋ ارقىلى تانىپ، ولاردى سۋرەتتە كورسەتۋى كەرەك جانە ت. ب.؛
- 1،5–2ء-بىر جاسار بالا «اۋزىڭدى اش»، «قاسىقتى ال» دەگەن ەرەسەك ادامنىڭ بۇيرىقتارىن ەركىن ورىنداي الادى:
– 2-3 جاس - جەكە سوزدەر مەن تۇتاس ءسوز تىركەستەرىنىڭ ايتاتىن كەزى؛
- 4 جاسقا دەيىن بالالار تولىققاندى سويلەمدەر ايتادى، ءتىپتى ەگەر دىبىستاردىڭ كوپشىلىگى دۇرىس ايتىلماسا دا.
بەلگىلى ءبىر دياگنوز انىقتالعاننان كەيىن، ماماندارعا جۇگىنۋدەن بولەك، اتا-انالار بالالارمەن ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي الادى.
وسىلايشا، دەفەكتولوگ اتا-انالارعا بالالارمەن ءجيى سويلەسۋدى ۇسىنادى.مۇنداي بالالارعا ەمىزىك بەرۋ ۇسىنىلمايدى، پيۋرەنىڭ ورنىنا قاتتى تاعامداردى تۇتىنۋ كەرەك.بالادا ۇساق موتوريكانى دامىتۋ كەرەك، بۇل ونى سويلەۋگە ىنتالاندىرۋى مۇمكىن.