«شەتەل تاجىريبەسى نەگىزىندە قۇندىلىققا باعدارلانعان ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ»
ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ۋاقىت – وزگەرمەلى الەم. وزگەرمەلى الەم جاڭالىققا تولى. الەم قانشا وزگەرسە دە، ءمانى مەن قاجەتتىلىگىن جويمايتىن، كەرىسىنشە، تالابى كۇشەيەتىن، الەمدىك دەڭگەيدە نازاردا بولاتىن ءبىر نارسە بولسا، ول – ءبىلىم سالاسى.
وقۋ مەن ءبىلىم ۇلتقا بولىنبەيدى. الەمنىڭ قاي تۇپكىرىندە بولسا دا ورتاق ولشەمى بار. سوندىقتان، حالىقارالىق دەڭگەيدە وركەنيەتى مەن ءبىلىمى وزىق ەلدەرمەن تاجىريبە الماسۋ، ۇتىمدى تۇستارىن تاجىريبەگە ەنگىزۋ – زاڭدىلىق.
وسى ماقساتتا الماتى قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن الماتى قالاسىنىڭ ءبىر توپ مەكتەپ ديرەكتورلارى انگليا، جاپونيا ەلدەرىنىڭ وقۋ، وقىتۋ ۇردىسىمەن تانىسىپ قايتتىق.
ءبىلىم ساپاسى بويىنشا كوش باستاپ كەلە جاتقان انگليا مەن جاپونيا ەلدەرى مەكتەپكە دەيىنگى وقىتۋ، باستاۋىش مەكتەپ، ورتا ءبىلىم، جوعارى ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىمەن ءبولىسىپ، ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتتى.
«جاقسىنى كورمەككە» دەمەكشى، ءوزىمدى تولعاندىرعان سۇراقتارعا جاۋاپ الىپ، كەرەگىن ءتۇرتىپ الىپ ءجۇردىم. تۇسىنگەنىم، تەوريالىق بىلىممەن قاتار وقۋشى بويىنا قۇندىلىقتى قالىپتاستىرۋعا باسا نازار اۋدارادى ەكەن. بۇل ءبىز ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. دەگەنمەن، تەحنيكا مەن تەحنولوگيانىڭ دامىعان كەزەڭىندە ءبىلىم الۋشىلارمەن وسى باعىتتا اتقارىلىپ كەلە جاتقان داعدىلى ءىس-شارالارىنا كوڭىلىم تولدى.
ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ءبىلىم جانە عىلىم» تامىز كونفەرەنسياسىندا: «قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە جاڭا تەحنولوگيانىڭ قارقىندى دامۋى ومىرىمىزگە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر اكەلدى» - دەگەن ەدى. سول وزگەرىستەرگە دايىن بولاتىن كەز كەلدى.
ساپالى ءبىلىم قارقىندى دامۋدىڭ باستى شارتىنا اينالدى. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماقساتتى تاجىريبە الماسۋدان كەلە سالا، №206 مەكتەپ-گيمنازيا ۇجىمىمەن اعىمداعى وقۋ جىلىندا انگليا، جاپونيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى نەگىزىندە مەكتەپ-گيمنازيادا اتقارىلاتىن جۇمىستاردىڭ جوسپارىن قۇرىپ، جوسپار بويىنشا ىسكە كىرىسىپ كەتتىك.
ونداعى ماقساتىمىز كوشىرمە جۇمىسىمەن اينالىسۋ ەمەس. وزىق ەلدەردىڭ الەمدىك ۇزدىك تاجىريبەلەرىن قولدانا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا پايدامىزدى تيگىزۋ. وقىتىپ وتىرعان، ەلدىڭ ەرتەڭى بولار جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمدى، ۇلت قۇندىلىعىمەن قارۋلانعان تۇلعا ەتىپ دايارلاۋدا ۇتىمدى ادىستەردى قولدانۋ.
جوسپارىمىز ءتورت بولىمنەن تۇرادى:
- ءبىلىم بەرۋدەگى زاماناۋي يننوۆاسيالار باعىتى
- 4 «ءا»، 4 «ب»، 4 «ۆ» سىنىپتارىندا ماتەماتيكا پانىنەن «ا»، «ب»، «س» دەڭگەيلەرىنە ءبولىپ وقىتۋ تاجىريبەسىن ىسكە اسىرۋ.
- ۇلتتىق، رۋحاني قۇندىلىقتار باعىتى
- رۋحاني، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جاراتىلىستانۋ پاندەرىنە ەنگىزۋ. شەبەرلىك ساباقتارى.
- رۋحاني، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى گۋمانيتارلىق پاندەرگە ەنگىزۋ. شەبەرلىك ساباقتارى.
- وتان، ۇلتتىق قۇندىلىق، ەلىنە، تۋعان جەرىنە دەگەن ماحاببات تاقىرىپتارىندا ەسسە بايقاۋلارى.
- تاربيە ساعاتتارىن سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن بىرگە اتا-انالاردىڭ وتكىزۋى، ۇلتتىق قۇندىلىققا بايلانىستى عيبراتتى اڭگىمە ايتۋ، ترەنينگ وتكىزۋ، ويىندار ويناتۋ، ۇلى تۇلعالار تۋرالى تاريحي اڭگىمە، حيكايا ايتۋ، ساحنالاۋ،ت.ب.
- ەڭبەككە باۋلۋ باعىتى
- «تازا بەيسەنبى» جوباسى. سىنىپتاردىڭ اپتالىق كەزەكشىلىگى. تاقىرىپتىق سالتاناتتى جيىندار وتكىزۋ. «1 اپتادا 1 كىتاپ وقۋ» جوباسى.
- كوركەم ەڭبەك پانىندە وقۋشىلاردىڭ جاساعان بۇيىمدارىنان مەكتەپ فويەلەرىندە كورمەلەر جاساۋ.
- وتان، ۇلتتىق قۇندىلىق، ەلىنە، تۋعان جەرىنە دەگەن ماحاببات تاقىرىپتارىندا سۋرەت بايقاۋلارىن وتكىزۋ.
- ۇلتتىق ويىندار.
- «وقۋعا قۇشتار مەكتەپ» باعىتى.
- وقۋشىلار مەن ۇستازداردىڭ جوسپارلى كىتاپ وقۋ.
بۇل جوسپاردىڭ ءبىر ۇلگىسى عانا. جوسپار بويىنشا ءىس-شارالار وقۋشى مەن پەداگوگتەر اراسىندا ۇزدىكسىز اتقارىلىپ كەلەدى. ماسەلەن، 206 مەكتەپ-گيمنازيا انگليا ەلىنىڭ ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وقۋ پروسەسىنىڭ ۇيىمداستىرۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى رەتىندە كوپ دەڭگەيلى وقىتۋ ءتاسىلىن ءوز تاجىريبەمىزگە الدىق. 4-سىنىپ ۇستازدارى مەرگەنبايەۆا ن.و.، مالايەۆا ا.س.، كوكىمبەكوۆا م.ك. بيىلعى 2023-2024 وقۋ جىلىندا 4-سىنىپ وقۋشىلارىمەن ماتەماتيكا ءپانىن وقىتۋ پروسەسىندە تاجىريبە جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. جەكەلەگەن ءپان بويىنشا 4-سىنىپ ماتەماتيكا ءپانىن تاڭداي وتىرىپ، 4 ا، 4 ءا، 4 ب سىنىپ وقۋشىلارىن الدىن الا زەردەلەنگەن تەست ناتيجەسى بويىنشا ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى «ا»، «ۆ»، «س» توپتارىنا بىرىكتىرىلدى. ءار سىنىپتىڭ وقۋشىلارى ءوز سىنىپتارىندا وقۋلارىن جالعاستىرا بەرەدى، ال گيمنازيا كومپونەنتىنە بولىنگەن ۋاقىتتا اتالعان ءۇش سىنىپتىڭ وقۋشىلارى ءوز دەڭگەيلەرى بويىنشا بىرىگىپ، توپپەن ءبىلىم الادى. بۇل ءتاسىلدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى اسپەكتىسى – ءار توپتا ءارتۇرلى ادىستەردى قولدانۋ بولىپ تابىلادى. «س» توبى ءۇشىن وقۋشىنىڭ اناليتيكالىق ويلاۋىن، ءتۇرلى مازمۇندا، ءتۇرلى فورماتتا بەرىلگەن ەسەپتەردى شەشۋ ءۇشىن وزىندىك شىعارماشىلىق كوزقاراستارىن دامىتۋعا باعىتتالعان كۇردەلى تاپسىرمالار ۇسىنىلادى. ونى شەشۋدىڭ ءتۇرلى مودەلدەرى تالدانادى. «ۆ» توبى ءۇشىن جەتىلدىرىلگەن وقۋ ماتەريالدارىمەن جۇمىس جاسالاتىن بولسا، «ا» توبى ءۇشىن بازالىق ءبىلىمدى ساۋاتتى مەڭگەرتۋگە باسا كوڭىل بولىنەدى. ماتەماتيكانى كوپ دەڭگەيلى وقىتۋ ءار وقۋشىنىڭ دامۋىنا، ءار وقۋشىنىڭ الەۋەتىن اشۋعا جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان جۇيە.
رۋحاني، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جاراتىلىستانۋ، گۋمانيتارلىق پاندەرىندە ەنگىزۋ باعىتىندا ۇستازدار وقۋ ماقساتىنا ساي تەوريالىق بىلىممەن قاتار، ومىرلىك ساباق بولار قۇندىلىقتاردى وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن كورسەتىپ، شەبەرلىك ساباقتارىن وتۋدە. عۇلاما عالىم ءال-فارابي ايتقانداي «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى». ۇلتتىق قۇندىلىق – تاربيەنىڭ باستاۋى. ءبىزدىڭ ماقسات تا – وسى.
بالا تاربيەسى - مەكتەپ پەن وتباسىنا ورتاق مىندەت. بۇگىنگى قوعامدا اتا-انالار جۇمىسباستى. بالا تاربيەسىنە كەلگەندە اقساپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. وسى ولقىلىقتىڭ ورىنىن تولتىرۋ ءۇشىن، سىنىپ جەتەكشى مەن اتا-انا بىرلەسكەن تاربيە ساعاتىن ۇيىمداستىرۋ دا قولعا الىندى. ەكى تاراپتان دا قولداۋ جاقسى. اتا-انا مەن ءمۇعالىم بىرىكسە، ماقساتقا جەتۋ جولى جەڭىلدەيدى.
ۇلتتىق ويىن، كيىم، اس، ءسالت-داستۇر، مادەنيەت – سول ەلدىڭ تىرشىلىك ەرەكشەلىگىنەن حابار بەرەتىن قۇندىلىقتار. جوسپاردىڭ نەگىزگى بولىگىندە دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارى مەن سىنىپتان تىس شارالاردا، تەاتر ۇيىرمەسى، ەستەتيكالىق پاندەر بىرلەستىگى ارقىلى ۇلت كەلبەتىن تانىتاتىن قوعامدىق شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. تەاتر جانە كينو ونەرىنىڭ قايراتكەرى –تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاتر ارتىستەرى اسەت يمانعالي، جاقسىلىق تۇرلىعازى، تەلەجۇرگىزۋشى، اقىن بەيبىت سارىباي، شەشەندىك ونەردى ناسيحاتتاۋشى جارقىن سالەن ۇلى، اقىن اقبەرەن ەلگەزەك سىندى ءبىرقاتار تانىمال تۇلعالارمەن جوسپارلى كەزدەسۋلەر ءوتىلدى. ءار كەزدەسۋدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتى دارىپتەۋدە ءوزىنىڭ قوسار ۇلەسى بولدى.
ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «ءبىز اۋەلى ەلدى تۇزەتۋدى بالا وقىتۋ ءىسىن تۇزەتۋدەن باستاۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزى بار. بالا وقىتۋ ىسىندە قاتەلەسۋگە بولمايدى. سوندىقتان قولداناتىن ءادىس-تاسىلىمىزدى، كورسەتەتىن ۇلگىمىزدى، الەمدىك دەڭگەيدەگى تاجىريبەنى ۇلتتىڭ بولمىسىنا ساي قولدانا ءبىلۋمىز كەرەك.
انگليا، جاپونيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى نەگىزىندە مەكتەپ-گيمنازيادا اتقارىلاتىن جۇمىستاردىڭ جوسپارىن قۇرار دا وسى مىندەتتى باسشىلىققا الدىق.
ۋاقىت وتكەن سايىن ادام كاپيتالىنا، ءبىلىم سالاسىنا قويىلاتىن تالاپتار مۇلدەم وزگەشە. ساندىق عاسىردا الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتان كەش قالۋعا بولمايدى. ەكونوميكاسى دامىعان، ءبىلىمى جەتىلگەن ەل قاتارىنا قوسىلعىمىز كەلسە، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋىمىز كەرەك. اسىرەسە، ۇستازدار قاۋىمى. الماتى قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن بارعان انگليا، جاپونيا ەلدەرىنىڭ ءبىلىم سالاسى، تاجىريبەسى، ناتيجەسى مەنى قاناتتاندىرىپ قايتاردى. مىندەتىم مەن جاۋاپكەرشىلىگىم ەكى ەسەلەندى.
الياكباروۆا فاتيما، №206 مەكتەپ-گيمنازيا ديرەكتورى
