ءقازىر جازعى دەمالىستىڭ ناعىز قىزعان ۋاقىتى. قالا بالالارىنىڭ الدى الىس اۋىلدارىنا اتتانىپ، دەمالىستى اتا-اجەلەرىمەن وتكىزسە، ەندى ءبىرازى مۇحيت اسىپ، جەر-دۇنيەمەن تانىسىپ جاتىر. جىل سايىن قالالىق اكىمشىلىك بالالاردىڭ جازعى دەمالىسىن باستى نازاردا ۇستاپ، ولاردىڭ جان-جاقتى دەمالۋىنا تولىق قولداۋ جاساپ وتىرادى. وسىعان وراي، قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى ءلاززات جىلقىبايەۆامەن حابارلاسىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ بيىلعى جازعى دەمالىسى تۋرالى سۇراپ بىلگەن ەدىك.
– ءلاززات اۋەزحان قىزى، الماتى قالاسى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا بيىلعى جازعى دەمالىس قالاي ۇيىمداستىرىلدى؟
– مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن جازعى دەمالىستىڭ ورنى ەرەكشە. ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە جازعى دەمالىس بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى دامىتۋ، تاربيەلەۋ جانە ساۋىقتىرۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سوندىقتان ءبىز جازعى دەمالىس باستالماي تۇرىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ەدىك. وسى نەگىزدە ءاربىر مەكتەپ اكىمشىلىگى مەن سىنىپ جەتەكشىلەرى جازعى دەمالىستى ۇيىمداستىرۋ تۋرالى اقپاراتپەن بارلىق اتا-انانى حاباردار ەتتى. اسىرەسە، الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسى مەن كوپبالالى وتباسىلاردان شىققان بالالاردىڭ بوس ۋاقىتىنىڭ قامتىلۋى ەرەكشە باقىلاۋدا. بۇل بالالار، ەڭ الدىمەن، جالپىعا ءبىلىم بەرۋ قورى ەسەبىنەن قالا ماڭىنداعى لاگەرلەردە دەمالۋعا مۇمكىندىك الدى، اسحانا جالداۋشىلارىنىڭ دەمەۋشىلىك كومەگى ەسەبىنەن مەكتەپ لاگەرلەرىندە تاماقتاندى.
سونىمەن قاتار، ءار مەكتەپتە جازعى دەمالىس بويىنشا اقپاراتتىق ستەند ءىلىنىپ، وندا مەكتەپ جانىنداعى لاگەردىڭ، مەكتەپ ۇيىرمەلەرى مەن سەكسيالارىنىڭ جۇمىس جوسپارى، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ مەكەنجايلارى، جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ بايلانىس تەلەفوندارى جانە 200-دەن استام ۇيىرمە مەن سەكسيانىڭ جۇمىس كەستەلەرى، دەمالىس ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسى، قالا سىرتىنداعى لاگەرلەر، ولاردىڭ بارلىق بايلانىستارى تۋرالى اقپاراتتار ورنالاستىرىلدى. وقۋشىلار سارايى مەن شىعارماشىلىق ۇيلەرىندەگى ۇيىرمەلەردىڭ، ستۋديالاردىڭ، سەكسيالاردىڭ اقىسىز نەگىزدە جۇمىسىنىڭ كەستەسى دە ءىلۋلى تۇر.
جالپى، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جازعى دەمالىسىن ۇيىمداستىرۋ، ەڭ الدىمەن، ولاردى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋ بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، جازعى دەمالىس كەزىندە بالالاردىڭ جاراقات الۋى، قۇقىق بۇزۋى، جامان ادەتتەرگە بوي الدىرۋى سياقتى وقيعالار بەلەڭ الىپ، وكىنىشتى جاعدايلار دا بولىپ جاتادى.
جاز مەزگىلىندە بالالاردىڭ كوشەدە، جولدا، سۋدا قاۋىپسىزدىگىن قامتۋ ءۇشىن پەداگوگتاردىڭ جۇمىسى توقتامايتىنى دا سوندىقتان.
بيىل دا بارلىق ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا وقۋشىلاردىڭ جازعى دەمالىسى قاداعالانىپ، باقىلاۋسىز قالماۋى ءۇشىن تولىق جاۋاپكەرشىلىكپەن ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. وسى رەتتە قالالىق ءبىلىم باسقارماسى بالالاردىڭ جازعى دەمالىسىن «جازعى دەمالىس – دەنساۋلىق پەن ەستەلىكتەر كەپىلى» تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە ۇيىمداستىرىپ وتىرعانىنا توقتالا كەتكىم كەلەدى. بيىل دا مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردىڭ جۇمىسى ۇيىمداستىرىلىپ، ولارعا ادىستەمەلىك قولداۋ كورسەتىلىپ جاتىر. ەڭ الدىمەن، بارلىق ءبىلىم مەكەمەلەرىنە، قوسىمشا ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرگە سانيتارلىق-مەديسينالىق جانە سانيتارلىق-گيگيەنالىق تازالىقتى قامتۋعا بايلانىستى نۇسقاۋلىق حات ازىرلەنىپ، تاراتىلدى.
جازعى دەمالىس تولىق كۇندىك جانە تاماقسىز تولىق ەمەس كۇندىك جازعى مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەر، مەكتەپ كلۋبتارى مەن قىزىعۋشىلىقتارى بويىنشا ۇيىرمەلەر، بوس ۋاقىتتى وتكىزۋگە ارنالعان ورتالىقتار: (بەينەلەۋ ونەرى، مۇسىندەۋ، مودەلدەۋ، توقۋ، ماكرامە، قولدانبالى ونەر)، سپورت سەكسيالارى مەن پىكىرتالاستار؛ قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسى (وقۋشىلار سارايى مەن 6 وقۋشىلار ءۇيى) جانە جازعى بالالار لاگەرلەرىنىڭ جۇمىسى قىزىپ جاتىر. ادەتتەگىدەي، مەكتەپ اسحانالارىنداعى تاماق ءمازىرى دە قاتاڭ باقىلاۋدا بولادى.
مەكتەپ جانىنداعى لاگەردە مەكتەپ اسحاناسى، مەدبيكە، دەنە شىنىقتىرۋ، بەينەلەۋ ونەرى، مۋزىكا ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ جۇمىسى تولىعىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ماسەلەن، العاشقى اپتا «بالالىق شاقتى قورعاۋ» اتاۋىمەن ءوتىپ، «بالالىق شاق پەن قۋانىش مەرەكەسى»، «زياتكەرلىك»، «كىتاپ كۇنى» دەپ، تاعى باسقا اپتالىقتار تامىزدىڭ سوڭعى اپتاسىنا دەيىن جالعاساتىن بولادى.
اپتانىڭ ءار كۇنى بەلگىلى ءبىر ماقساتقا ارنالىپ، دۇيسەنبىدە بارلىق مەكتەپتەردە زياتكەرلىك باعىتتاعى ءىس-شارالار (كىتاپحانالارعا، مۇراجايلارعا بارۋ، «وقۋعا قۇشت ار مەكتەپ» جوباسى بويىنشا بايقاۋلار، ۆيكتورينالار وتكىزۋ؛) سەيسەنبىدە – كوركەمدىك-شىعارماشىلىق باعىتتاعى ءىس-شارالار: (كورمەلەرگە، ساندىك- قولدانبالى ونەرگە بارۋ؛ سۋرەت، قولونەر بايقاۋلارىن وتكىزۋ) جانە جۇماعا دەيىن ەكولوگيالىق، ولكەتانۋ جانە عىلىمي- تەحنيكالىق باعىتتاعى ءىس-شارالار (عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنا، زەرتحانالارعا، ورتالىقتارعا بارۋ؛ روبوتتەحنيكا بويىنشا فلەشموبتار، جارىستار، تۋرنيرلەر، چەللەندجدەر وتكىزۋ) جوسپارلانعان.
بۇعان قوسا، بارلىق اتا-انالاردى دا ءىس- شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا تارتىپ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىمەن بىرلەسە ەكسكۋرسيالار ۇيىمداستىرىپ جاتىر.
– باسقارما تاراپىنان دەمالىس ورتالىقتارىنا قانداي تالاپتار قويىلادى؟
– ارينە، ات ا-انالار بالالارىن ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىنا جاقسى دەمالىپ، سەرگىپ قايتسا ەكەن دەپ جىبەرەدى. سوندىقتان ءبىز ءوز تاراپىمىزدان بالالار دۇرىس تاماقتانىپ، سپورتپەن اينالىسسا، تازا اۋادا كوبىرەك سەرۋەندەسە دەگەن تالاپتار قويامىز. جازعى دەمالىس دەگەنىڭىز مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن وتە ءبىر ەرەكشە مەزگىل.
جىل بويى وقۋ وقىپ، بۇكىل كۇشىن بىلىمگە جۇمساعان بالالاردىڭ جازعى دەمالىستا دەنساۋلىعىن نىعايتىپ، اعزاسىن ساۋىقتىرۋى قاجەت. سونىمەن قاتار، جازعى دەمالىس مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فيزيولوگيالىق، دۇنيەتانىمىنىڭ دامىپ، ناعىز جەتىلەتىن كەزەڭى. ءتىپتى، كۇزدە مەكتەپكە كەلگەن كەزدە بالالاردىڭ بويىنىڭ ءوسىپ، وزگەرگەنىن بايقاپ جاتامىز. ويتكەنى، جاز مەزگىلىندە بالالار تەز وسەدى. وسىعان بايلانىستى بالالاردىڭ دۇرىس تاماقتانۋىنا، فيزيولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە دە باسا نازار اۋدارعان ءجون.
مىنە، سول سەبەپتى مامانداردىڭ جازعى دەمالىستى بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ نىعايۋىنا ناعىز قولايلى كە ز دەپ قاراستىراتىنى دا سوندىقتان. وسى رەتتە بالانىڭ دارا تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋىمىز قاجەت. ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىنداعى بالالارعا بەرىلەتىن اس مازىرلەرىن دە باقىلاۋدا ۇستايمىز.
– قالا ماڭايىنداعى ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىنداعى قاۋىپسىزدىك شارالارى قالاي قامتىلعان؟
– ءقازىر قالا بالالارى وزدەرىنىڭ جازعى دەمالىسىن «يۋنىي دوموسترويتەل»، «ەدەلۆەيس» جانە «الماتاۋ» سياقتى ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىندە باستاپ تا كەتتى. جالپى، بيىل قالا سىرتىنداعى لاگەرلەردە 6500-دەن استام بالا، ال مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردە 30 مىڭنان استام بالا جازعى دەمالىسىن قىزىقتى ەتىپ وتكىزىپ جاتىر.
جالپى، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە كەلسەك، سانيتاريالىق تالاپتارعا ساي، لاگەر اۋماعى قورشالعان بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، وبەكتىلەر تازا اۋىزسۋ، ىستىق سۋ، كارىزدەر، جارىقتاندىرۋ مەن جەلدەتۋ جۇيەلەرىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. دەمالىس ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بارلىق ءۇي-جايلاردىڭ ءىشىن دەزينفەكسيالىق قۇرالداردى قولدانا وتىرىپ، كۇندەلىكتى تازالاپ وتىرۋى دا باستى نازاردا. ايتپاقشى، لاگەر جۇمىسىن باستاماس بۇرىن كەمىرگىشتەر مەن جاندىكتەرگە قارسى ءىس-شارالار جۇرگىزىلگەن ەدى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە قاۋىپسىزدىك شارالارىنىڭ ءبىر تارماعى. دەمالىس ورتالىقتارىنداعى جيھازدار مەن جابدىقتار دا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكە س بولۋى ەسكەرىلدى.
– مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جازعى دەمالىسىنا بايلانىستى بايقاۋ جاريالانعان ەدى؟ وسى ماقساتتا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار جايلى ايتا وتسەڭىز.
– بيىل «ۇزدىك مەكتەپ جانىنداعى لاگەر» قالالىق بايقاۋىن العاش رەت وتكىزىپ وتىرمىز. بايقاۋ ەرەجەگە سايكەس اۋداندىق جانە قالالىق كەزەڭدى قامتيدى. ءساتىن سالسا، جەڭىمپازداردى تامىز فورۋمىندا ماراپاتتايتىن بولامىز.
ءبىزدىڭ قولعا الىپ وتىرعان بارلىق جوسپارلارىمىزدىڭ جۇزەگە اساتىنىنا سەنىمدىمىن. ويتكەنى، ءبىزدى اتا-انالار مەن مۇعالىمدەرىمىز قولدايدى. سونىمەن قاتار، اتا-انالار دا بالالارىن بارىنشا قاداعالاپ، بەيرەسمي توپتاردىڭ جەتەگىنە ەرىپ، ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جات قىلىقتارعا بوي الدىرماۋىن باقىلاۋدا ۇستاسا دەيمىن.
اتا-انالار بالالارىنىڭ جازعى دەمالىسىن ماڭىزدى ەتىپ ۇيىمداستىرسا، ۇمىتىلماس ءسات بولىپ، ەسىندە ماڭگى قالارى ءسوزسىز. جازعى دەمالىستا بالاڭىز ۋاقىتىنىڭ كوپ بولىگىن كومپيۋتەردىڭ الدىندا وتكىزبەسىن دەسەڭىز، جازعى ساۋىقتىرۋ مەكەمەلەرىنە جىبەرىڭىزدەر دەر ەدىم.
سۇحباتتاسقان رايا ەسكەندىر.