الماتى – مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ توعىسقان ءىرى مەگاپوليس.
ءبىراق، سوڭعى جىلدارى الىپ قالا تۋرالى ايتقاندا «تازا اۋا» دەگەن ءسوز سيرەك ەستىلەتىن بولدى. بۇرىن تاۋدان ەسكەن سامالمەن تىنىستاعان الماتىلىقتار بۇگىندە كوك تۇتىنمەن كۇرەسىپ ءجۇر. اتموسفەرالىق اۋانىڭ لاستانۋى – قالا تۇرعىندارىنىڭ جايلى ومىرىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن ماڭىزدى ماسەلە.
المالى اۋدانىنىڭ سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باس مامانى اينۇر شالاگيزوۆانىڭ ايتۋىنشا، اۋانىڭ لاستانۋىنا ءبىر ەمەس، بىرنەشە فاكتور سەبەپ بولىپ وتىر. سونىڭ ىشىندە ەڭ باستىلارى — كولىكتەر، كومىرمەن جىلىناتىن ۇيلەر، ءوندىرىس ورىندارى مەن قۇرىلىس الاڭدارىنان شىققان شاڭ-توزاڭ.
ءبىرىنشى سەبەپ – كولىك تىعىنى
قالادا كولىك سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. اسىرەسە تاڭعى جانە كەشكى ۋاقىتتا كولىك تىعىنى كوبەيىپ، قوزعالىسسىز تۇرعان ماشينالاردان اۋاعا بولىنەتىن زياندى گازداردىڭ مولشەرى ەسەلەپ وسۋدە. ەلەكترلى كولىك پەن گيبريدتەر ءالى دە از. بۇل جاعداي قالا ەكولوگياسىن اۋىرلاتىپ وتىر.
كومىرمەن جىلىتۋ – كوك ءتۇتىننىڭ قاينارى
قىستىگۇنى جەكە ۇيلەر مەن كەيبىر مەكەمەلەر كومىر جاعىپ جىلىنادى. بۇل اسىرەسە كەشكى ۋاقىتتا كوبىرەك بايقالادى. قالا شەتىن ارالاعان ادام كوك ءتۇتىن مەن قىشقىل ءيىستى انىق سەزەدى. ول ءيىس سىرتتا عانا ەمەس، ءۇي ىشىنە دەيىن ەنىپ، تىنىس الۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى.
ءوندىرىس پەن قۇرىلىس – جاسىرىن ءقاۋىپ
قالانىڭ سىرتىندا ورنالاسقان ءوندىرىس ورىندارى مەن شاعىن زاۋىتتار دا اۋانى لاستاپ وتىر. كەيبىر كاسىپورىندار ەكولوگيالىق تالاپتاردى ساقتاماي، زياندى قالدىقتاردى اۋاعا تاراتادى. قالانىڭ ءوز ىشىندە ءجۇرىپ جاتقان قۇرىلىس جۇمىستارى كەزىندە پايدا بولاتىن شاڭ مەن حيميالىق قالدىقتار دا جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسۋدە.
تابيعي جاعداي دا اسەر ەتەدى
الماتىنىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى – ياعني تاۋ ەتەگىندە ورنالاسۋى – اۋانىڭ الماسۋىن قيىنداتادى. اۋا قوزعالىسى شەكتەلگەندە، لاس ءتۇتىن تومەنگى قاباتتا تۇرىپ قالادى. بۇل تۇمان سەكىلدى كورىنگەنىمەن، تۇبىندە ول – شىن مانىندەگى ەكولوگيالىق داعدارىس.
دەنساۋلىققا تونگەن ءقاۋىپ
لاستانعان اۋا – تەك ەكولوگيالىق ەمەس، مەديسينالىق ماسەلە. تىنىس الۋ جولدارىنىڭ قابىنۋى، استما، اللەرگيا، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى، وكپە وبىرى سىندى دەرتتەر وسىدان تۋىندايدى. اسىرەسە بالالار مەن قارتتار، سوزىلمالى اۋرۋى بارلار ءۇشىن بۇل – ۇلكەن ءقاۋىپ.
باقىلاۋ بار، ءبىراق ءبارىمىز اتسالىسۋىمىز كەرەك
سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ باسقارماسى ءار توقسان سايىن اۋا ساپاسىن تەكسەرىپ وتىرادى. ەگەر زياندى زاتتاردىڭ مولشەرى شەكتى دەڭگەيدەن اسىپ كەتسە، بۇل تۋرالى جەرگىلىكتى بيلىككە حابارلايدى. سونىمەن قاتار، تۇرعىندار اراسىندا اقپاراتتىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، ەكولوگياعا قاتىستى كەڭەستەر بەرىلەدى.
– الماتىداعى اۋا ساپاسىن جاقسارتۋ – تەك مامانداردىڭ عانا ەمەس، ءاربىر تۇرعىننىڭ قولىنداعى ءىس. جەكە كولىكتى ازايتىپ، قوعامدىق كولىككە اۋىسۋ، اعاش وتىرعىزۋ، كومىردىڭ ورنىنا بالاما ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ – بارلىعى دا جاعدايدى جاقسارتۋعا سەپ. تازا اۋا – بارىمىزگە ورتاق بايلىق. ونى قورعاۋ – ورتاق جاۋاپكەرشىلىك، دەيدى باس مامان اينۇر بەكتۇرسىن قىزى.