اسىل دىنىمىزدە مۇسىلمانداردىڭ ومىرىنە قاجەتتى بارلىق سالا تۇگەل قامتىلعان. اللا جانە ونىڭ ەلشىسى رۇقسات ەتكەن دۇنيەلەردى «حالال»، ياعني ادال دەيمىز. حالال ءسوزىنىڭ ماعىناسى وتە اۋقىمدى، اۋەلى حالال اس-اۋقاتقا، كۇندەلىكتى ىشىپ-جەيتىن تاعامعا قاتىستى.
قازاق حالقى استىڭ ادال بولۋىنا اسا ءمان بەرگەن. «اۋرۋ – استان» دەپ پايداسىز، زياندى تاعامداردى شەكتەپ وتىرعان. بابالارىمىزدان «باسقا اماندىق، اسقا ادالدىق بەرسىن» دەگەن ءسوز قالعان. باستىڭ اماندىعى، استىڭ ادالدىعى قاشاننان ءمانىن جويماعان قۇندىلىق بولسا، بۇگىنگى تاڭدا ونىڭ وزەكتىلىگى تىپتەن ارتۋدا. اللا تاعالا قۇراندا بىلاي دەيدى: «ءاي، ادامدار! جەر بەتىندەگى نارسەلەردىڭ حالال ءارى تازاسىنان جەڭدەر! جانە شايتاننىڭ ىزىنە ەرمەڭدەر! ويتكەنى، ول سەندەرگە اشىق دۇشپان» («باقارا» سۇرەسى، 168-ايات).
اللا تاعالا ادامزاتقا اللانىڭ اتىمەن باۋىزدالعان ءتورت تۇلىك مال، قۇس، كەيبىر جابايى اڭداردى حالال ەتتى. ال اللانىڭ اتى ايتىلماي باۋىزدالعان مال، قۇس، سونىمەن قاتار شوشقا ەتى، قان، ولەكسە، ت.ب. حارام ەتىلدى. الەم جان-جاقتى دامىعان قازىرگى ۋاقىتتا ءتۇرلى قوسپالارعا تولى كۇندەلىكتى تۇتىنىپ جاتقان تاعامداردىڭ قۇرامى قانداي؟ كوپ ادامدار وعان ءمان بەرمەي پايدالانۋدا. ءاربىر مۇسىلمان حارامنان ساقتانۋى مىندەتتى. حاق ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) استىڭ ادال بولۋى جايىندا مۇسىلماندارعا بىلاي جەتكىزەدى: «ادالدى ىزدەۋ – ءاربىر مۇسىلماننىڭ مىندەتى».
قۇران كارىمدە اللا تاعالا: «ۋا، پايعامبارلار قاۋىمى! ادال، تازا ءھام پايدالى اس-سۋدان جەپ-ىشىڭدەر، ءار كەز يگى ءىس ىستەڭدەر»، – دەپ بۇيىرعان. («ءمۇمينۋن» سۇرەسى، 51-ايات). «ءمافاتيحۋ ءال-عايب» كىتابىندا فاھرۋددين ار-رازي: «بۇل ايات پايعامبارلارعا قاراتا ايتىلعانىمەن، مۇمىندەرگە دە تىكەلەي قاتىستى. اياتتىڭ قۇرىلىمىنا مۇقيات ءمان بەرەر بولساق، يگى ءىس ىستەۋ ءۇشىن الدىمەن جەگەن اسىڭنىڭ ادالدىعىنا ءمان بەرۋىڭ كەرەك دەگەن ماعىنا شىعادى. سەبەبى، اياتتا «يگى ءىس ىستەڭدەر» دەگەن بۇيرىقتىڭ الدىندا «ادال، تازا ريزىقتى جەڭدەر» دەگەن نۇسقاۋى بار».
شىندىعىندا، ءبىز قانداي اس جەسەك، رۋحىمىزعا سول اسەر ەتەدى. يمانىڭ السىرەپ، قۇران ساناڭا قونباي جاتسا، مىنە ءمان بەرۋ كەرەك دۇنيە اسىڭنىڭ حالال بولماعى. بۇل ۇيدە اس دايىنداپ جۇرگەن ايەلدەرگە دە، سول ازىقتى تاۋىپ كەلىپ جۇرگەن ەر ادامعا دا قاتىستى.
ەرتەرەكتە ساحابا انالارىمىز جولداسىن جۇمىسقا شىعارىپ سالاردا: «بىزگە ادال ناسىبە اكەلىڭىز، قيامەتتە ارام استىڭ كەسىرىنەن ورتەنىپ جۇرمەيىك»، - دەيتىن بولعان. قاسيەتتى قۇراندا: «اللا قۇلدارىنا وتە شاراپاتتى. قالاعانىنا (قالاعانىنشا) ريزىق بەرەدى. ول – شەكسىز كۇش-قۋات يەسى، بارىنەن ۇستەم ءھام قۇدىرەتتى»، – دەلىنگەن.
ازىرلەگەن اينۇر سەنبايەۆا