قازاق قىزدارىنا كوكپار تارتۋ جات ەمەس
جانۋار اتاۋلىنىڭ ىشىندە بولمىسى بولەك، سۇلۋلىقتىڭ يدەالى سانالاتىن ءمىنسىز جىلقى تۇلىگىن ەرەكشە جاقسى كورەمىن. قازاناتتىڭ قۇلاعىندا ەركىن ويناپ، قۇددى ءبىر سول اتتىڭ ۇستىندە تۋعانداي ەرەكشە ۇيلەسە كەتەتىن جاندارعا قىزىعا قاراۋدان ەشقاشان جالىقپايمىن. ءقازىر ات سپورتى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. قالا ماڭىندا اتقا ەركىن وتىرۋدى ۇيرەتەتىن باعاسى قولجەتىمدى ارنايى كلۋبتار دا كوبەيىپ كەلەدى.
جىلقى – ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى
سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەلگەن سۋرەت، بەينەلەردەن جىلتىراعان، قىمبات، كەز كەلگەننىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن نارسە ەمەس، بارىنشا قاراپايىم دۇنيەلەردىڭ ءوتىمدى بولىپ جۇرگەنىن ءسىز دە بايقاعان بولارسىز؟! ياعني ءقازىر ترەندتە – شىنايىلىق.
ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ، سايگۇلىكپەن جەلدەي ەسكەن شاباندوزداردىڭ بەينەجازبالارى الەۋمەتتىك جەلىدە ءجيى جاريالانىپ ءجۇر. اسىرەسە، اۋىلداعى ات باپتايتىن ازاماتتار، كىشكەنتاي بالالار، ءتىپتى، ءجاسوسىرىم قىزدار ات ۇستىندە شاۋىپ بارا جاتقانىن رۋحتى انمەن جەلىگە جۇكتەيدى. ناتيجەسىندە قارالىمى كوپ، اسەرلى، كەرەمەت دۇنيە شىعادى. جىلقى مالىن قولعا ۇيرەتكەن العاشقى جۇرت قازاق جەرىن مەكەن ەتكەنىن ەسكەرسەك، بۇعان تاڭقالۋدىڭ تۇك تە كەرەگى جوق. ءبىراق تەكتى جانۋاردىڭ ءقادىرىن ءتۇسىنىپ، بابىن تابا بىلگەن جاندارعا، ونىڭ ۇستىنە جاستارعا ەرىكسىز تاڭداي قاعاسىڭ. اتقا ءمىنۋ ءداستۇرىنىڭ ءالى دە ساقتالعانىنا قۋاناسىڭ...
ات ۇستىندەگى ادۋىندى ويىن
قازاقتا ات سپورتىنا جاتاتىن جارىس تۇرلەرى كوپ. سولاردىڭ ءبىرى – بىلەكتىلەر مەن تاقىمى مىقتىلارعا عانا ءتان – كوكپار. ۇلتتىق ات سپورتى سىنعا تۇسكەندە، باستىسى – كۇش پەن ءادىس ۇشتاسۋ كەرەك. كوكپاردا ءجاي عانا اتقا ءمىنىپ، شابا ءبىلۋ ازدىق ەتەدى. كەز كەلگەن ادام اتتىڭ بابىن تاۋىپ، ىڭعايىن جاقسى بىلسە دە، كوكپار تارتۋ مۇلدەم بولەك نارسە. ەر-ازاماتتىڭ كۇشى مەن شىدامى سىنالاتىن كوكپارعا قىزداردىڭ دا اتسالىسقانى دۇرىس پا؟ كۇنى كەشە جەلىگە تاراعان، كوپتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن، 5 جاسىندا اتقا قونىپ، 15-ىندە كوكپار تارتقان التىناي ەسىمدى كوكپارشى قىزدى كورگەننەن كەيىنگى ەڭ ءبىرىنشى ويعا ورالعان نارسە – وسى بولدى.
سۋرەت massaget.kz سايتىنان الىندى.
دەگەنمەن، بۇل سۇراققا قاتىستى پىكىرلەر ەكىگە جارىلىپ جاتىر. جەلىگە جۇكتەلگەن بەينەجازبادا وقىرمانداردىڭ دەنى ەشقانداي بوياماسىز، شىنايىلىق پەن نازىكتىك ۇيلەسىم تاپقان قازاق قىزىنا تامسانىپ، ساتتىلىك تىلەپ جازىپتى. وسىلايشا شاباندوز قىز كوپشىلىكتى ءتانتى ەتتى.
بىرنەشە اي بۇرىن قالا ماڭىندا ۇيىمداستىرىلعان كوكپارعا بارعانىمدا، اڭگىمە اراسىندا پالۋانداردىڭ ءبىرى «قىز بالانىڭ كوكپار تارتقانى دۇرىس ەمەس» دەپ كەسىپ ايتقانى بار. حالقىمىزدىڭ ەش جەردە جازىلماعان، ءداستۇر مەن سالت ارقىلى بۇگىنگە جەتكەن ءوز زاڭدىلىقتارى بار. سولاردىڭ ءبىرى – قازاقتىڭ كوكپارعا قىز بالاسىن قاتىستىرماۋى. ۇلتتىق سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى پايدا بولعالى كەلە جاتقان ءۇردىس ايەل جىنىستىنى كوكپارعا ارالاستىرماۋىنىڭ ناقتى سەبەبىن ءالى كۇنگە تۇسىنە المادىم. اسا ءقاۋىپتى، ەڭ ەكسترەمالدى سپورت تۇرىنە جاتاتىندىقتان بولار دەپ توپشىلادىم.
وسى ورايدا «قازاق جىلقىسىنىڭ تاريحى» اتتى ەنسيكلوپەدياعا تاتيتىن كىتاپتىڭ اۆتورى، 40 جىلعا جۋىق عۇمىرىن جىلقىنىڭ، قازاق پەن جىلقىنىڭ بايلانىسىن زەرتتەۋگە ارناعان احمەت توقتابايدىڭ دا پىكىرىن بىلە كەتكەندى ءجون كوردىك.
احمەت توقتاباي، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، ەتنوگراف:
قازاقتا كوكپارشى قىزدار كوپ بولعان
قازاق – كوشپەندى حالىقتاردىڭ ىشىندە ءوز ەتنومادەنيەتىن ساقتاعان ەڭ ءىرى حالىق. قازاق تاريحىندا التاي قازاقتارىنىڭ اراسىندا كوكپار تارتقان قىزدار بولعان. وعان تاڭقالۋدىڭ قاجەتى جوق. كوپشىلىككە كورسەتىپ، ءجيى ناسيحاتتاۋ كەرەك دەپ سانايمىن. جازبا دەرەكتەردە ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باس كەزىندە كوكپارشى قىزدار كەزدەسەدى. ءبىراق جاپپاي تەك قىزدار عانا كوكپار تارتقان جوق، ارينە. قىزداردىڭ كوكپار تارتقانى، سول ارقىلى حالىقتىڭ الدىندا بەدەلگە يە بولعانى تۋرالى اڭگىمەلەر بار. سوندىقتان قازاق قىزدارىنىڭ كوكپار تارتقانىن جوققا شىعارا المايمىز.
ءقازىر دە قازاق قىزدارىنىڭ اراسىنان كوكپار تارتاتىن قىزدار شىعىپ جاتسا، وعان تەك قۋانۋ كەرەك. جامان نارسە ەمەس قوي. «قازاق جىلقىسىنىڭ تاريحى» دەگەن كىتابىمدى جازاردا 30 جىلداي زەرتتەدىم. بۇكىل قازاقستاندى، شەتەل قازاقتارىن ارالادىم. ەلدىڭ كەز كەلگەن وڭىرىندە كوكپارشى قىزدار جايىندا دەرەكتەردى ءجيى كەزدەستىردىم. قازاقتا بارىمتاشى قىزدار دا بولعان. ەرازاماتتارمەن قاتار جاۋدىڭ جىلقىسىن ايداۋعا قاتىسقان. ءقازىر قىزدار زىلتەمىر كوتەرىپ، اۋىر اتلەتيكامەن دە اينالىسىپ ءجۇر. ونىڭ قاسىندا كوكپار تارتۋ دەگەن اسا قيىن ەمەس. قىزداردىڭ اتتىڭ قۇلاعىندا ەركىن ويناۋى – ۇلكەن ونەر. ات سپورتىنىڭ بارلىق ءتۇرى قىز بالاعا ءتان.
فرانسۋز عالىمى ۆ.ۆۋاەزەننىڭ «ەر مەن ايەل تەڭدىگى كوشپەندىلەر اتقا مىنگەندە باستالدى» دەگەن ءسوزى بار. ەرتەدە ەۋروپادا، ت.ب. وتىرىقشى ەلدەردە اتقا تەك ەر-ازاماتتار ءمىندى. ال كوشپەندىلەردە ەر مەن ايەل اتقا قاتار مىنگەن كەزدە ولاردا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە تەڭدىك قالىپتاستى.