قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن الداعى رەفەرەندۋم قازاق حالقىنا 27 جىلدان كەيىن بەرىلىپ وتىرعان مۇمكىندىك بولعاندىقتان، بارشا حالىق كوپتەن كۇتكەن ايتۋلى وقيعا.
بۇعان دەيىن مەملەكەت شىن نيەتپەن، بار كوڭىلمەن حالىقتىڭ وي-پىكىرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتا قويماعان ەدى. كوپشىلىكتىڭ دە داۋىس بەرۋگە دەگەن ىنتا-جىگەرى بولا قويعان جوق دەسەك، ارتىق ايتپاعان بولارمىز. ويتكەنى، بۇعان دەيىنگى وزگەرىستەر تەك پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدى عانا كوزدەدى، بۇگىنگىدەي تۇبەگەيلى رەفورمالاردىڭ باستاۋى بولا المادى.
«قازىرگى رەفورمانىڭ ەرەكشەلىگى – پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن كۇشەيتۋ ەمەس، مەملەكەتىمىزدى جەتىلدىرۋ، جاڭعىرتۋ جانە نىعايتۋ. مەن بارشاڭىزدى ەلدىڭ ەرتەڭى، ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن رەفەرەندۋمعا قاتىسۋعا شاقىرامىن! ۇلت مۇددەسىنە ساي باستامالاردى قولدايسىزدار دەپ سەنەمىن!»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە.
«ارەكەت باردا – بەرەكەت بولماق» دەمەكشى، پرەزيدەنت رەفەرەندۋمدى قۇر بوس ءسوز ءۇشىن ەمەس، ناقتى دۇنيە ەكەنىن ىسىمەن دالەلدەپ تالپىنۋدا. جاڭا وبلىستار رەسمي قۇرىلىپ، قاپشاعاي قالاسى قونايەۆ اتالدى. بيلىك وكىلدەرى كەزەكتەسە كەزدەسۋ، جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن وتىرىس وتكىزىپ ءجۇر. ءتىپتى، مەملەكەت قۇرىلعالى بەرى حالىق ءجۇزىن كورمەگەن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى دا ەل-جۇرتتى ارالاعانىن كوردىك. قاسىم-جومارت توقايەۆ «سونشا جىلدان بەرى حالىق ارقىلى بايىپ، ءبىراق وزدەرى ەش كومەگىن تيگىزبەگەن ادامداردىڭ قايتارىمى بولاتىن كۇن كەلدى» دەدى. ءسويتىپ، كەشەگى، قۇنىنىڭ قىمباتتىعىنا ءبارىمىزدىڭ كوڭىلىمىز تولمايتىن «الماتى پاركينگ» اكىمدىككە قايتا قايتتى. «قازاقستان حالقىنا» قورى قۇرىلىپ، وندا نيەتتىلەردەن اقشا قۇيىلدى. بۇل تەك مەن بىلەتىن مىسالدار. كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە تالاي وڭ وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. ەندى ارەكەتتىڭ بەرەكەتى بولۋ ءۇشىن كوپشىلىك قاۋىم دا قيمىلداۋ كەرەك.
قازاقستان – دەموكراتيالى، زايىرلى قۇقىقتىق مەملەكەت. بۇل كونستيتۋسيادا ايقىن كورسەتىلگەن. ەندىگى كەزەكتە وسى اتالعانداردىڭ زاڭدىق، قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك باعىتتا جۇزەگە اسۋىن قاداعالاۋ ماڭىزدى سانالادى. سول سەبەپتى دە، ەلىمىزدەگى وتەتىن رەفەرەندۋمنىڭ ورنى ايرىقشا دەپ بىلەمىز.
وسى جەردە «بارلىق دامىعان ەلدە پلەبيسيت تىكەلەي حالىق بيلىگىنىڭ ايقىن كورىنىسى سانالادى. ءبىراق قازاقستاندا دەموكراتيانىڭ بۇل ءتيىمدى ينستيتۋتىنىڭ الەۋەتى تولىققاندى پايدالانىنباي وتىر...» دەگەن پرەزيدەنتتىڭ سوزىمەن تولىق كەلىسەمىن. سەبەبى، ەۋروپا ەلىندە باياعىدان قالىپتاسقان بۇل ءۇردىس شىنايى تۇردە حالىق بيلىگىنىڭ دەڭگەيىن كورسەتىپ وتىر، ال بىزدە تەك قۇر ءسوز كۇيىندە قالىپ وتىر. مىسالى، سول ەۋروپا ەلدەرىنە بۇكىل الەمدە وتكىزىلەتىن رەفەرەندۋمداردىڭ 60%-ىنان استامى تيەسىلى، ال ازيا ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش 20%-عا دا جەتپەيدى. دەموكراتيالىق قوعام – پروگرەستىڭ باستاۋى بولعاندىقتان، رەفەرەندۋم ءسوز كۇيىندەگى فورماسىنان ءىس جۇزىندە ارەكەتكە اينالىپ جاتقانىن اتاپ وتپەۋگە بولمايدى.
«ەلۋ جىلدا – ەل جاڭا» دەمەكشى، قۇرىلعانىنا ەندى 30 جىل بولعان ءبىزدىڭ قازاقستان بۇگىن-ەرتەڭ جاڭارىپ كەتەدى دەگەنگە ۇلكەن كۇمانىم بار، الايدا پرەزيدەنتتىڭ «جاڭا قازاقستان» دەپ وتىرعانىن تۋرا ماعىنادا ەمەس، تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ كەرەك سەكىلدى. ياعني بۇگىنىمىز – سول جاڭارۋعا الىپ كەلەتىن باستامالاردىڭ كوشى. كۇنى كەشە رەسمي تۇردە جاريالانعان رەفەرەندۋم – ۇزاق جولداعى العاشقى قادامداردىڭ ءبىرى. قۋاتتى ەل بولۋ ءۇشىن الدىمەن ساياسات، ونى تىرەپ تۇرعان اتا زاڭ وزگەرۋى كەرەك. رەفەرەندۋمدا ءبىر-اق ماسەلە كوتەرىلەدى – ءسىز كونستيتۋسياداعى وزگەرىستەرگە كەلىسەسىز بە؟ الايدا، سول وزگەرىستەرگە ءمان بەرەر بولساق، ءبىراز جاڭالىقتار ورىن الاتىنىن تۇسىنەسىز. بۇرىننان مەزى قىلعان ءتىل ماسەلەسى، «سۋپەرپرەزيدەنتتىك» رەجيمنىڭ اياقتالۋى، كونستيتۋسيالىق سوتتىڭ قۇرىلۋى، تاعىسىن-تاعى...
اسىرەسە، پرەزيدەنتتىڭ كونستيتۋسيالىق باقىلاۋ ورگانىنا ازاماتتاردىڭ، سونداي-اق باسقا سۋبەكتىلەردىڭ ءوتىنىش بەرۋىنە جول اشىپ، كونستيتۋسيالىق كەڭەستى كونستيتۋسيالىق سوتقا اينالدىرۋ باستاماسىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. كونستيتۋسيالىق باقىلاۋ ورگاندارى اتا زاڭنىڭ تالاپتارىن جۇزەگە اسىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇل نەگىزىنەن، رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ، كونستيتۋسيالىق-قۇقىقتىق داۋلار بويىنشا قورىتىندىلار بەرۋ، زاڭنامانىڭ كونستيتۋسيالىلىعىن تەكسەرۋ ارقىلى جاسالادى. ەلىمىزدە قانشا ادام بولسا، سونشا پىكىر بولۋى زاڭدىلىق قوي. دەيتۇرعانمەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل جولعى باستاماسى قوس قولداپ قولداۋعا تۇرارلىق ەكەن. راس، مەملەكەت تاعدىرىن جەكەلەگەن ازاماتتار ەمەس، تۇتاستاي حالىق ءوزى شەشۋى كەرەك.
«جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانشا، كوپپەن ءجۇرىپ اداس» دەگەن عوي، پرەزيدەنتىمىزدىڭ سوڭعى ءسوزدى حالىقتىڭ وزىنە قالدىرىپ، كوپشىلىكتىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسۋى جاڭا قازاقستان قۇرۋدىڭ باستاۋى دەپ بىلەمىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «جاڭا قازاقستاندى بىرگە وركەندەتەمىز، ءار ازاماتقا بىردەي مۇمكىندىك بەرەتىن ءادىل ءارى دامىعان مەملەكەت بولامىز» دەگەن ءسوزى ءبىزدى العا جەتەلەيدى.