دەموكراتيالىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىندا رەفەرەندۋم ينستيتۋتىنىڭ ورنى ەرەكشە
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ مەن ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسىم، قوعامدىق وپتيميزم» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا 2024 جىلعى 6 قازاندا ەلىمىزدە اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ بويىنشا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتەتىنىن ايتتى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە اەس سالۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن مۇمكىن بولاتىن قاتەرى تۋرالى اۋقىمدى تالقىلاۋلار مەن تىڭدالىمدار وتۋدە. ارينە، ستراتەگيالىق ماڭىزدى شەشىم بولعاندىقتان حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ، بارلىق تاراپتى تىڭداۋ – ەلىمىزدىڭ حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت تۇجىرىمداماسى اياسىندا وتە ماڭىزدى قادام.
بۇگىندە قازاقستاندا رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ بىرەگەي جۇيەسى قالىپتاستى دەسەك تە بولادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى رەفەرەندۋم ساياسي وكىلەتتىلىكتى ۇزارتۋمەن شەكتەلسە، ەندى ماڭىزدى ستراتەگيالىق شەشىمدەر بويىنشا حالىقپەن تىكەلەي اقىلداسۋ، قوعام پىكىرىن تىڭداپ، ساياسي كوپشىلىكتىڭ كوزقاراسىن زەردەلەۋ ءۇردىسى قالىپتاستى.
وسى رەتتە «رەفەرەندۋم دەگەنىمىز نە؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. رەفەرەندۋم دەگەنىمىز – ەلىمىزدە وتكىزىلەتىن جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ پروسەسى. قوعامدىق ءومىردىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرى رەفەرەندۋمدا شەشىلىپ، انىقتالادى. ادەتتە رەفەرەندۋم بارىسىندا ەكى سۇراق قامتىلادى. ماقالامىزدا ساياسي عىلىمداعى رەفەرەندۋم پروسەسىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن تالداپ، ونىڭ ەلىمىز ءۇشىن قازىرگى تاڭداعى ماڭىزىن تالداپ كورەلىك.
تاۋەلسىز قازاقستاندا پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن ۇزارتۋ جونىندەگى العاشقى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم 1995 جىلى 29 ساۋىردە ءوتتى. ەكىنشى رەفەرەندۋم – كونستيتۋتسيالىق ماسەلە بويىنشا 1995 جىلعى 30 تامىزدا ۇيىمداستىرىلدى. رەفەرەندۋمعا «ءسىز جوباسى 1995 جىلى 1 تامىزدا باسپاسوزدە جاريالانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىن قابىلدايسىز با؟» دەگەن سۇراق قويىلدى.
بيىلعى رەفەرەندۋمدا «ءسىز قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋعا كەلىسەسىز بە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن بولامىز.
ارنايى زاڭناما نەگىزىندە جۇزەگە اسادى
حالىقارالىق تاجىريبەدەن كورگەنىمىزدەي، ازاماتتىق قوعام قالىپتاسقان، دەموكراتيالى ەلدەردە ماڭىزدى ساياسي ماسەلەلەر بويىنشا ءجيى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزىلەدى. باستى ماقساتى – ناقتى سۇراق اياسىندا ساياسي ەلەكتوراتتىڭ پىكىرى نەگىزىندە شەشىم قابىلداۋ. رەفەرەندۋمدى وتكىزۋ پروسەدۋراسى ورتالىق سايلاۋ كومميسياسى نەگىزىندە جۇزەگە اسىپ، ناقتى ماسەلەنى حالىق بولىپ تالقىلاپ، ورتاق شەشىمگە كەلەدى. رەفەرەندۋمعا ازاماتتاردىڭ قاتىسۋى ەرىكتى تۇردە جۇرەدى. رەفەرەندۋمدا ازاماتتار جاريالىلىق پرينسيپتەرiنە نەگiزىندە، جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى جالپىعا بiردەي، تەڭ جانە توتە قاتىسادى.
• ەلىنىڭ بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىن ءاربىر ساياسي ساۋاتتى ازامات ءۇشىن رەفەرەندۋم ارقىلى ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋ – اركىمنىڭ ازاماتتىق پارىزى.
جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1995 جىلعى 2 قاراشاداعى №2592 كونستيتۋسيالىق زاڭى نەگىزىندە بەكىتىلگەن «رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم تۋرالى» زاڭناما اياسىندا رەتتەلەدى.
زاڭناما بويىنشا رەفەرەندۋمنىڭ تالقىسىنا: رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىن، كونستيتۋسيالىق زاڭدارىن، زاڭدارىن قابىلداۋ، ولارعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزۋ جانە رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتiك ءومiرiنiڭ وزگە دە نەعۇرلىم ماڭىزدى ماسەلەلەرiن شەشۋ قويىلادى.
• ەلىمىزدە زاڭنامالىق اكتىلەر بويىنشا، ماڭىزدى ستراتەگيالىق ساياسي شەشىمدەر بويىنشا رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ بىرەگەي جولى، قازاقستاندىق مودەلى قالىپتاستى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ اتا زاڭىمىزعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ بويىنشا 2022 جىلعى 5 مامىردا تاعى ءبىر رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. رەفەرەندۋم 2022 جىلدىڭ 5 ماۋسىمىندا ءوتتى. كونستيتۋسياعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار بويىنشا وتكىزىلگەن بۇل رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمنىڭ ماقساتى – جاڭا مەملەكەتتىك ۇلگىگە، مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ جاڭا فورماتىنا كوشۋ بارىسىندا كونستيتۋسيانىڭ 33-بابىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ. رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا وعان ەلىمىزدە سايلاۋ قۇقىعىنا يە ازاماتتاردىڭ 68،06 پايىزى قاتىسىپ، ءۇن قوستى. ءناتيجەسىندە داۋىس بەرگەندەردىڭ 77،18 پايىزى كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدى قولداپ، ماڭىزدى شەشىم قابىلداندى.
رەفەرەندۋمنىڭ الەۋمەتتىك ساياسي مانگە يە تۇسى – حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت قالىپتاستىرۋ. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ جولداۋدا اتاپ وتكەنىندەي، رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ ءوز تاڭداۋىن جاساۋىنا، ءۇن قوسۋى ءۇشىن رەسمي مۇمكىندىك قالىپتاسادى.
وسى ورايدا ەسكەرەتىن ماڭىزدى ۇستانىمدار بار ەكەنىن بىلگەنىمىز ءجون. حالىقارالىق تاجىريبەدەن كورگەنىمىزدەي، ماڭىزدى ساياسي پروسەستەر قارساڭىندا رەفەرەندۋمدا تالقىلاناتىن ماسەلەلەر بويىنشا اۋقىمدا تىڭداۋلار مەن تالقىلاۋلار بولادى. رەفەرەندۋمعا داۋىس بەرۋ، سايلاۋدا كانديداتتىڭ باعدارلاماسى نەگىزىندە ازاماتتىق تاڭداۋ جاساۋعا وتە ۇقساس بولعانىمەن، ءبىرشاما ەرەكشەلىكتەرگە يە. سايلاۋدا پارتياعا نەمەسە كانديدات باعدارلاماسىنا قاراپ داۋىس بەرسەك، رەفەرەندۋمدا ناقتى قويىلعان سۇراققا ءيا نەمەسە جوق دەپ جاۋاپ بەرەمىز.
ارينە، بۇل تۇرعىدا داۋىس بەرۋگە تاڭداۋ جاساماستان بۇرىن ازاماتتاردىڭ اتالمىش تاقىرىپتى اۋقىمدى زەرتتەپ، كاسىبي مامانداردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسىپ، شەشىمگە سانالى تۇردە كەلۋى قاجەت.
ەلىمىزدە 6 قازاندا جوسپارلانعان رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا «ءسىز قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋعا كەلىسەسىز بە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن بولامىز. اتالمىش سۇراقتىڭ سالماعى مەن ىقپالىن تولىق سەزىنىپ، ناقتى شەشىم قابىلداۋدا اۋقىمدى تالداۋعا نەگىزدەلگەن ماقالالاردىڭ ءمانى بولەك. بۇل تۇرعىدا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ مۇمكىندىگى مەن الەۋەتى، ماڭىزى مەن مۇمكىن بولاتىن قاتەرلەرى تۋرالى كەلەلى ساراپتامالارمەن تانىسىپ، وي قورىتۋدا وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ورنى ەرەكشە.