جۇرەك تۇكپىرىندەگى جان سىرىمەن بولىسەدى
وتاندىق Jibek joly تەلەارناسىندا «شەتەلدەگى قازاق بالالارى» دەگەن جوبا بار. اۆتورى ءارى جۇرگىزۋشىسى – بەلگىلى جۋرناليست جانار بايسەمىزوۆا. اتالعان جوبا الەۋمەتتىك جەلىدە ەڭ كوپ پىكىر جازىلاتىن، كورەرمەنى كوپ باعدارلاماعا اينالدى. ول بىردە قۋانىپ، بىردە مۇڭايىپ كورەتىن، ءۇنسىز عانا قۇلاق قويا تىڭدايتىن، جۇرەكتەردى قوزعايتىن وقيعالار جەلىسىنەن تۇرادى. باستى كەيىپكەرلەرى – قازاقستاندا تۋىپ، ءبىراق ءوزىنىڭ بەسىك جىرىن، تۋعان اناسىنىڭ «اينالايىنىن» ەستىمەي وسكەن، شەتەل اسىپ كەتكەن، ياعني اسىراپ الىنعان قىز- جىگىتتەر.
ءبىز الەۋمەتتىك جەلىدە كەڭىنەن تاراعان، كوبىرەك ءبولىسىلگەن دينارا مەن سابينا ەسىمدى بويجەتكەندەردىڭ باعدارلاماداعى جۇرەكجاردى اڭگىمەلەرىن قاعازعا ىقشامداپ تۇسىرگەن ەدىك. بۇگىن اۋەلى دينارا بويجەتكەننىڭ ايتقاندارىنا قۇلاق تۇرەيىك.
بءىرىنشى وقيعا:
«تۋعان شەشەمدى كوپ كۇتتىم، ول كەلگەن جوق...»
– بالالار ۇيىندە مەنى تۋعان انامنىڭ ىزدەپ كەلگەنى ەسىمدە. ءبارىمىز ءۇيىقتاپ جاتقانبىز. كۇندىز بولاتىن. مەنى وياتىپ، «دينارا، ساعان بىرەۋ كەلىپ تۇر» دەدى. باسىمدى تومەن سالبىراتىپ شىقتىم. مەنى مامام كۇتىپ تۇر ەكەن. ول مىنەزى قاتال ايەل بولاتىن. ماعان كوپ تاتتىلەر مەن تاماق اكەلىپتى. كوپ نارسە ايتقان جوق. تەك ماعان «ءبىر كۇنى سەنى ۇيگە الىپ كەتەمىن» دەدى.
بالالار ۇيىندە كوپ قيىندىق كوردىم. تۋعان شەشەمدى كوپ كۇتتىم. ول كەلگەن جوق.
قۇداي مەنى جارىلقاپ، التى جاسىمدا اتا-انام پايدا بولدى. ولار جەتىم بالالاردى اسىراپ الاتىن سايتتان مەنىڭ سۋرەتىمدى كورىپتى. سۇپ-سۇيكىمدى بولىپپىن. سۋرەتىمدى كورگەن بويدا انام «ءبىز ونى تەزىرەك الىپ كەتۋىمىز كەرەك» دەپتى. وسىلايشا ومىرگە ەكىنشى رەت قايت ا كەلدىم.
مەنى ۇشاقتان كوپ ادام قارسى الدى. جاڭا ءومىر باستالدى. ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت جەكە ءۇيىم، جەكە بولمەم پايدا بولدى.
جوعارى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە، اتا- انام اجىراسىپ كەتتى. ءوزىم دە سول كەزدە كۇيزەلىستە جۇرگەن ەدىم. وتباسىمنىڭ ءبۇلىنۋى جىعىلعانعا جۇدىرىق بولدى. قۋانىشتىسى، قازىرگى كۇنى انام دا، اكەم دە ءوز تەڭدەرىن تاپتى.
***
– كوڭىلسىز، قورقىنىشتى ساتتەر جادىمدا جاڭعىرىپ تۇر. جانىمدى جارالاعان وقيعالار كوپ بولدى. تۋعان انامنىڭ قورعان بولماسىن بىلسەم دە، بالالار ۇيىنە قالاي ءتۇستىم دەپ ۇزاق ويلاناتىنمىن. ماعان تاماق بەرىپ، كيىندىرەتىن ءبىر جايلى جەر بولعانىن قالادىم. سول كەزدە بىرگە بولعان بالالاردى ۇمىتقان جوقپىن. ولار ۇنەمى مەنىڭ باسىمدا.
مەنى بىر-ەكى جاسىمدا سوندا تاستاپ كەتتى.
اناما قاتتى ءزارۋ كەزدە جالعىز قالدىم. اينالامدا مەن سياقتى جالعىز قالعان بالالار! تاربيەشىلەر ۇنەمى اۋىسا بەرەتىن.
كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي ويناعاندا، زارە- قۇتىم قالمايتىن. ونىڭ اۋا رايىنىڭ ءجاي عانا قۇبىلىسى ەكەنىن تۇسىنبەدىم. «قورىقپا، ءقازىر باسىلادى» دەپ ءجاي عانا تىنىشتاندىراتىن انام بولعان جوق... ءبىر نارسەنى كوزىڭە جاس الماي ايتۋ مۇمكىن ەمەس... ءبىز ءبىر وتار قوي سياقتى بولدىق، قايدا ايداسا سوندا باراتىن. ءارقايسىسىمىزعا جەكە ادام رەتىندە قارامايتىن. مەيىرىم، ماحاببات، قامقورلىق دەگەندى كورمەي وسكەن جەتىمدەردىڭ توبىرى بولدىق.
***
– بويىم بارىنەن ۇزىن بولدى. بالالاردىڭ اراسىندا سورايىپ تۇراتىنمىن. ءبارى مازاقتايتىن. اشقاراق بولدىم، تاماققا تويمايتىنمىن.
سيىر دەپ اتاپ كەتتى مەنى. بىلەسىز بە، ءۇپ- ۇلكەن تاربيەشىلەر سيىر دەيدى بالاعا! بىزدە تاماق بار، ىشەتىن سۋ بار، تۇراتىن جەر بار، الايدا مەيىرىم، قامقورلىق، ماحاببات، جىلىلىق جوق. تاربيەشىلەر مەنى جەك كورەتىن. زەكىپ ۇرىساتىن.
بىزدە ءبىر ەرەجە بار ەدى، جامان بالا بولساڭ، سەنى جازالايدى. كىشكەنتاي عانا بىردەڭەنى ءبۇلدىرىپ قويساڭ، جامان قىزبىن. ارينە، تاربيەشىلەر ءبىزدى ءبىر نارسەگە ۇيرەتۋگە تىرىستى. ءبىراق مەن ولمەستىڭ كۇيىن كەشتىم، ءتىرى قالۋعا تىرمىستىم، العا ۇمتىلدىم. جەتىم بالالارعا جەكە دارا ەشنارسە جاسالمايتىن.
تاعى ءبىر ەسىمدە قالعانى، ءبىزدى اۆتوبۋسپەن سۋى، قۇمى بار ءبىر جەرگە اپاردى. اۋا رايى تاماشا بولاتىن. تاربيەشىلەر ءبارىمىزدى جۇزە الادى دەپ ويلادى ما، بىلمەيمىن، ماعان ەشكىم ەشنارسە ۇيرەتپەدى. ءبىزدى شومىلىڭدار دەپ سۋعا جىبەردى. ءبىر كەزدە سۋعا باتىپ، تۇنشىعا باستادىم. سول كەزدە قاتتى قورقىپ، شوشىپ قالدىم. «ماماما بارام، ماما!» دەپ شىڭعىرىپ جىلادىم. دىرىلدەپ كەتكەم. ءبىراق مەنى ەشكىم جۇباتقان جوق. ماعان ايقايلادى. «ەگەر جىلاۋىڭدى قويماساڭ، ساعان تاماق بەرمەي قويامىز» دەدى. وسى سوزدەردى ءالى كۇنگە ۇمىتا المايمىن. مەن باقىتسىز بالا بولدىم.
***
– تاربيەشىلەر ءبىزدى مازاق ەتەتىن. ءتىل الماعان بالالاردى جۋىناتىن بولمەگە اپارىپ، اعاشپەن ۇراتىن. ءتىپتى، ءبىر بالانىڭ دەنەسىن ۇتىكپەن كۇيدىرگەن، ءوز كوزىممەن كوردىم. مەن ءوزىمدى قورعاۋعا تىرىستىم، اش قالماۋ ءۇشىن تاربيەشىنىڭ ءسوزىن ەكى ەتپەي ورىندادىم. جاقسى تاربيەشىلەر دە بولدى، ءبىراق ولار ۇنەمى اۋىسىپ كەتەتىن. جاڭادان كەلگەندەرى ءوز بىلگەنىن ىستەيتىن.
مەنى دە تالاي رەت ۇرىپ، سوقتى. بالا دەگەن جاقسى مەن جاماندى ايىرا المايدى عوي. بىردەڭەنى ءبۇلدىرىپ قويساڭ، جۋىناتىن بولمە گە اپارىپ، ەڭكەي دەپ ايتاتىن. سوسىن اعاش تاياقپەن اياماي ۇراتىن. توبىمىزبەن جۋىندىرۋعا اپارعاندا، ءبىر تاتە ءۇستىمىزدى ىساتىن ەدى. جازىقتى بولساق، ىستىق سۋدىڭ استىنا تۇرعىزىپ قوياتىن. بىردە دوسىم (اسحات دەگەن بالا، دينارامەن ءبىر كۇندە مۇحيت اسقان، ياعني ول دا اسىراپ الىنعان جىگىت، ءقازىر كارولينا شتاتىندا تۇرادى، ەكەۋى ءالى كۇنگە دوس) ەكەۋمىزدىڭ نە بۇلدىرگەنىمىز ەسىمدە جوق، تىڭدامادىق پا، بىلمەيمىن، اۋزىمىزعا سابىن تىعىپ، جۋىناتىن بولمەنىڭ جارىعىن ءوشىرىپ، قاماپ كەتتى. تىرپ ەتپەي تۇرۋىمىز كەرەك. قاپ-قاراڭعى بولمەدە ولەردەي قورىققانىم ەسىمنەن كەتپەيدى. ءالى دە جۇرەگىم اۋىرادى.
***
– امەريكادا دا مەن كوپ قيىندىق كوردىم. باسىمنان وتكەن نەبىر زۇلماتتاردى تىزبەكتەي كەتىپ، كوزى قانتالاعان، وزەگى وشپەندىلىككە تولى قاتىگەز ادامعا اينالۋىما بولار ەدى. ءا دەسە، ءما دەپ تۇراتىن، ادام بالاسىنا قالاي بولسا سولاي قارايتىن ازعىن ادامعا اينالۋىما بولار ەدى. ءبىراق مەنىڭ جۇرەگىمدە زۇلىمدىق جوق. ەگەر وكپە-رەنىشتى، جان جاراسىن ءومىر بويى ارقالاپ ءوتۋدى قالاسام، ەڭ الدىمەن وزىمە زيانى تيەتىن ەدى. جۇرەگىم بۇعان شىداماي جارىلىپ كەتەر ەدى. ءومىرىم سۇرىقسىز سۋرەتكە ۇقسار ەدى.
ءيا، مەن قيىن ءومىر ءسۇردىم. ءبىراق سانامدى سەرگەلدەڭگە سالىپ، جان دۇنيەمدى ازاپتاپ، كوڭىل ايناسىن قايتادان كىرلەتپەۋگە جول بەرمەيىن. قاراڭعى تۇسىمدى قازبالاي بەرمەي، جارىققا ۇمتىلۋعا شەشىم قابىلدادىم. باسىمنان وتكەن قيىندىقتار مەنى جەتىلدىردى. مەن قاتىگەز، زۇلىم بولۋعا كەلىسپەيمىن. مەن دينارانىڭ جاقسى جاعىن كوبەيتكىم كەلەدى.
***
– سالەم، ماما! مەن سەنى قاتتى جاقسى كورەم. سەندە ءبارى جاقسى دەپ ويلايمىن. قايدا بولساڭ دا، بالكىم جۇماقتاسىڭ، بالكىم ءتىرىسىڭ، ومىرىڭدە قانداي جاعداي بولماسىن، سەن مەنىڭ جۇرەگىمدەسىڭ، مەنىڭ ءبىر بولىگىمسىڭ، بىلەسىڭ بە، مەنىڭ مىنا ىشىمدەسىڭ، ماما! مەن سەنى كوپ ويلايمىن. سەن ىستەۋىڭ كەرەك نارسەنى جاسادىڭ. مەنى بالالار ۇيىنە وتكىزىپ كەتكەنىڭ ءۇشىن ۇياتتان ورتەنىپ جۇرگەن بولارسىڭ، ەشتەڭەدەن ۇيالما. مەنىڭ جاقسى ءومىر ءسۇرگەنىمدى قالادىڭ عوي، مەنى باعا الماي قينالعان شىعارسىڭ. مەن سەنى جاقسى كورەمىن، ماما! قايدا جۇرسەڭ دە امان بول! مەنىڭ ءجۇرەگىمدەسىڭ. مەن سەنى ەشقاشان ۇمىتپايمىن.
«اlmaty-akshamy»، №132، 4 قاراشا، 2023 جىل