التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايادى...
التىن ەجەلدەن كەلە جاتقان باعالى، قۇندى، قاجەتتى مەتالدىڭ ءبىرى.
تاريحي دەرەكتەرگە ساي، التىن ءبىزدىڭ پلانەتامىزدىڭ بارلىق كونتينەنتىندە كەزدەسەدى. وليمپيادا التىندارى 1912 جىلعا دەيىن تازا التىن بولعان. ال ءقازىر ونىڭ 92 پايىزى كۇمىستەن تۇرادى.
Almaty-akshamy.kz سايتى Ernur.kz-كە سىلتەمە جاساي وتىرىپ باعالى مەتالل - التىنعا قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەردى نازارلاڭىزىعا ۇسىنادى.
الەمدىك مۇحيتتاردا 10 ميلليارد توننا التىن بار. الايدا ونى الۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر مۇحيتتىڭ بارلىق التىنىن وندىرەتىن بولسا، وندا الەمدەگى ءاربىر ادامعا 4 كگ التىننان كەلەر ەدى. قاراپايىم ماتەريالدارىڭ التىنعا اينالۋى «حريزوپەەي» دەپ اتالادى. التىننىڭ تازالىعى كاراتپەن ولشەنەدى. كارات تەرمينى ايلاۋىق دانىنەن شىققان. كارات دانمەن بەلگىلەنەدى. 1 ءداننىڭ سالماعى 200مگ. التىننىڭ سالماعى 10، 12، 14، 18، 22 جانە 24 كارات بولادى. ەڭ تازا التىن 24 كارات، ءبىراق ونىڭ قۇرامىندا از مولشەردە مىس بولادى. تازا التىن 999 سىناماعا يە. ول وتە جۇمساق، ءتىپتى تىرناقپەن سىزات تۇسىرۋگە بولادى. سوندىقتان ونى قاتايتۋ ءۇشىن كۇمىس، مىس قوسادى.
ەڭ ەجەلگى التىن بولگاريادا انىقتالعان. بۇل ادامداردىڭ التىندى 6500 جىل الدىن يگەرە باستاعانىن كورسەتكەن. عىلىمي دەرەكتەر «التىن» ءسوزى ەسكى اعىلشىن ءتىلىنىڭ «geolu» سوزىنەن شىققان. ماعىناسى «سارى» دەگەندى بىلدىرەدى جەر سىلكىنىسى كەزىندە جارىلعان جەر ىشىندەگى سۋ ءبۇلىنۋى جانە بۋ بولىپ التىن ءتۇزۋى مۇمكىن. حيميا سالاسىندا التىن «Au» سيمۆولىمەن بەلگىلەنەتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ول لاتىن تىلىندە aurum – «جارقىن راۋان»، «تاڭعى شاپاق» دەگەن ماعىنا بەرەدى. التىن توت باسپايتىن مەتالل. سوندىقتان ونى ەرىتىپ، تازارتىپ قايتا پايداعا اسىرادى. قۇزدامالىق ارتريتپەن اۋىراتىن كەيبىر جاندارعا قابىنۋدى باسۋ ءۇشىن سۇيىق التىن ەگىلەدى.
التىن تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
2010 جىلى ابۋ-دابيدە الەمدەگى العاشقى التىن ساتاتىن اۆتومات پايدا بولدى. ادام بالاسى تاپقان ەڭ ءىرى تازا التىننىڭ سالماعى 72 كەلى بولعان. ول جەردىڭ بەتكى قاباتىنا جاقىن جاتقان جانە «سالەم، بەيتانىس» دەگەن اتاۋعا يە بولعان. ءبىر توننا ەسكى ۇيالى تەلەفوننان ءبىر توننا التىن رۋداسىنا قاراعاندا كوبىرەك التىن الۋعا بولادى. اۋروفوبيا - التىننان قورقۋ. ءۇندىنىڭ ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەرى بۇكىل الەمدىك التىننىڭ شامامەن 11 پايىزىنا يە. بۇل اقش، شۆەيساريا، گەرمانيا جانە حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنان كوپ. تازا التىن تەرىنى تىتىركەندىرمەيدى. كوبىنە وزگە مەتالمەن ارالاسقان كەزدە تىتىركەندىرەتىن اسەر بەرەدى. التىندى جەۋگە بولادى. ونى باعالى ازىقتار مەن سۋسىندارعا مولشەرمەن قوسادى. ادام اعزاسىندا 0،2مگ التىن بولادى. ءبىر ۋنسيا التىندى (28،35گر) 80 كم جەرگە سوزۋعا بولادى.
التىننىڭ زيانى بار ما؟
كانادالىق زەرتتەۋشىلەر التىننان جاسالعان اشەكەي بۇيىمداردىڭ ادامدى كۇيزەلىسكە ۇشىراتاتىنىن دالەلدەگەن. تاجىريبە ناتيجەسى بويىنشا، تەرىگە تيگەن التىن جۇيكە قىزمەتىن ناشارلاتىپ، زات الماسۋدى تەجەيدى ءارى كوڭىل-كۇيدىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپكەر بولعان. سونداي-اق التىن اشەكەيلەر قويانشىق اۋرۋىنا شالدىققاندار ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى. بۇيىمداردىڭ كوزدىڭ جاۋىن الىپ جارقىراۋى قويانشىق اۋرۋىنىڭ ۇستاماسىنا الىپ كەلەدى.
بۇل التىندى تاعۋعا بولمايدى دەگەن ءسوز ەمەس، تەك تۇندە شەشىپ قويۋ نەمەسە ارتەريالىق قىسىمدى تومەندەتۋگە كومەكتەسەتىن كۇمىستى تاققان ءجون.
التىندى ءۇي جاعدايىندا تازارتۋ
كەز كەلگەن التىن بۇيىم ۋاقىت وتە كەلە قارايادى. بۇل التىن بۇيىم قاتىپ تۇرۋى ءۇشىن قوسىلاتىن قوسپالارعا بايلانىستى. مۇنىمەن قاتار، تەرىدەن بولىنەتىن زاتتار، ىدىس جۋاتىن قۇرالداردىڭ قالدىعى، كوسمەتيكا – ءبارى التىن بۇيىمدا قالىپ قويادى. ءتىس پاستاسى ەشقانداي ارتىق قوسىندىسى جوق ءتىس پاستاسىن الىڭىز. ويتكەنى، اعارتاتىن اسەرى بار ءتىس پاستاسى مەتالدى سىرىپ كەتۋى مۇمكىن. ءتۇسسىز گەلگە ۇقساس ءتۇرى ىڭعايلى. پاستانى مايلىققا جاعىپ الىپ، التىندى ءسۇرتىڭىز كەيىن اعىپ تۇرعان سۋ استىنا جۋىپ الىڭىز ميكروفيبرا شۇبەرەكپەن ءسۇرتىپ كەپتىرىڭىز 200 مل سۋعا شاي قاسىقتىڭ ۇشىمەن ليمون قىشقىلىن سالىپ ارالاستىرىڭىز التىن سىرعا، جۇزىك نەمەسە القانى ىشىنە 5-7 مينۋتقا سالىپ قويۋ كەرەك بۇيىمداردى اعىپ تۇرعان سۋدىڭ استىندا جۋىپ، كەيىن ماتامەن ءسۇرتىپ كەپتىرىڭىز.
التىندى ليمون قىشقىلىمەن تازالاۋ
بۇل ادىسپەن سارى جانە قىزىل التىندى عانا تازالاعان ءجون. ول ءۇشىن: 200 مل سۋعا شاي قاسىقتىڭ ۇشىمەن ليمون قىشقىلىن سالىپ ارالاستىرىڭىز التىن سىرعا، جۇزىك نەمەسە القانى ىشىنە 5-7 مينۋتقا سالىپ قويۋ كەرەك بۇيىمداردى اعىپ تۇرعان سۋدىڭ استىندا جۋىپ، كەيىن ماتامەن ءسۇرتىپ كەپتىرىڭىز.