الماتىدا ەسكىرگەن جانە جوندەۋگە مۇقتاج جىلۋ جەلىلەرىنىڭ ۇلەسى وتە جوعارى

جىلۋمەن جابدىقتاۋ

الماتى قالاسىنىڭ قولدانىستاعى جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسى 01.01.2021 ج. جاعداي بويىنشا ەكى نەگىزگى باعىتپەن ۇسىنىلعان:

• ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسى (وكت)

- "الەس" اق جىلۋ كوزدەرىنەن: جەو-1، جەو-2، بقك جىلۋ بەرۋ (ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرگياسىن ارالاس ءوندىرۋ) بازاسىندا؛

- - "اتكە" ج ش س ءىرى قازاندىقتارىنان جىلۋ بەرۋ بازاسىندا: ركو (وربيتا)، يۋرك (وڭتۇستىك)، يۋۆرك (وڭتۇستىك-شىعىس)، اقكەنت، كوكجيەك، پرەمەر، الماتى حالىقارالىق اۋەجايى، سۆك، جاس قانات؛

• - جەكە جىلۋ كوزدەرىنەن ورتالىقتاندىرىلماعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسى( سدست): 100-گە جۋىق ونەركاسىپتىك، 75 "اتكە" كوممۋنالدىق ج ش س جانە 120 قالالىق كوممۋنالدىق قازاندىقتار، اۆتونومدى جىلىتۋ جۇيەلەرى، جىلىتۋ پەشتەرى.

ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسى

قازىرگى كەزدە تۇتىنۋشىلاردى جىلۋمەن جابدىقتاۋ بويىنشا قىزمەتتەردى الماتى قالاسىنىڭ ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىندە ءۇش نەگىزگى ءونىم بەرۋشى كورسەتەدى، ولار:

          -"الماتى ەلەكتر ستانسيالارى" اق ("الەس"اق)

 الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىندا جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ بويىنشا. "الەس" اق حالىقتى جانە ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن جانە جىلۋمەن قامتاماسىز ەتەدى.

-         "الماتىجىلۋكوممۋنەنەرگو"ج ش س ("اجكە» ج ش س)،. قازاندىقتاردا ىستىق سۋ جانە بۋ تۇرىندە جىلۋ ەنەرگياسىن ءوندىرۋدى جۇزەگە اسىرادى.

-        "الماتى جىلۋ جەلىلەرى" ج ش س ( "الجج" ج ش س)، تۇتىنۋشىلارعا جىلۋ ەنەرگياسىن بەرۋدى جانە ءبولۋدى جۇزەگە اسىراتىن، سونداي-اق الماتى قالاسىنىڭ وج ايماعىندا جىلۋ مەن ىستىق سۋدى تاسىمالداۋ، سونداي-اق وتكىزۋ جونىندەگى جۇمىستار مەن قىزمەتتەردىڭ بارلىق ىلەسپە تۇرلەرى.

 الماتى قالاسى جىلۋ جۇكتەمەسىنىڭ ءوسۋى: 2020-2030 جىلدار كەزەڭىندە-1 064 گكال/ساع:2020-2030 جىلدار ارالىعىندا - 1 064 گكال/ساع: ونىڭ ىشىندە

-    ازقاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى  –   -185 گكال/س؛

-    كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى   –   594 گكال/س؛

- قوعامدىق قۇرىلىس - 655 گكال/ساع.

 2031-2040  جىلدار ارالىعىندا. – 1 088 گكال/ساع: ونىڭ ىشىندە

-        از قاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى     –   10 گكال/ساع؛

-        كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى   – 877 گكال/س؛

-        قوعامدىق قۇرىلىس              –  201 گكال/س.

2040 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە الماتى قالاسىنداعى تۇرعىن ءۇي جانە قوعامدىق قۇرىلىستىڭ جىلۋ جۇكتەمەسىنىڭ جيىنتىق ءوسىمى 2 152 گكال/ساع قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە:

-    از قاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى   –   -175 گكال/س (7%)؛

-    كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى – 1 471 گكال/س (59%)؛

-    قوعامدىق قۇرىلىس            –  856 گكال/ (34%).

وزەكتى ماسەلەلەر

جىلۋ ەنەرگەتيكاسى – جوعارى نورماتيۆتىك شىعىندارى بار سالا. پاريج كەلىسىمى بويىنشا ۇلتتىق مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋعا ىقپال ەتە وتىرىپ، ەنەرگيا سىيىمدىلىعىن وڭتايلاندىرۋعا جانە CO2 شىعارىندىلارىن ازايتۋعا بولاتىن ەل ەكونوميكاسىنىڭ سوڭعى ءىرى سەكتورى بولىپ قالا بەرەدى.

كەز كەلگەن سالا سياقتى، رەتتەلگەن جانە مەملەكەتتىڭ مەنشىك يەسى رەتىندە باسىمدىقپەن قاتىسۋ ارقىلى قازاقستاندىق جىلۋ ەنەرگەتيكاسى تيىمدىلىكتىڭ جوعارى كورسەتكىشتەرىمەن ماقتانا المادى. مەملەكەت ءونىمنىڭ – جىلۋدىڭ جوعارى الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى تيىمدىلىكتى تومەن دەڭگەيدە ۇستادى.

ەلىمىزدەگى قالا تۇرعىندارىنىڭ 70%-عا جۋىعى ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋعا (وجج) قوسىلعان. الايدا، پايدالانىلاتىن جىلىتۋ جۇيەلەرىنىڭ كوپشىلىگى 20-40 جىل بويى جۇمىس ىستەپ كەلەدى جانە ۇزاق ۋاقىت بويى ەنەرگيا تيىمدىلىگىنىڭ زاماناۋي ستاندارتتارىنا سايكەس  ەمەس.

رەسپۋبليكا وڭىرلەرى بولىنىسىندە الماتى قالاسىنىڭ ەسكىرگەن جانە جوندەۋگە مۇقتاج جىلۋ جەلىلەرىنىڭ ۇلەسى وتە جوعارى – 56،1% (سولتۇستىك وڭىرلەردە ۇلەس 10-40% دياپازونىندا)، ال قالا قازاندىقتارى جابدىقتارىنىڭ توزۋى – 63،1%.

سالادا جيناقتالعان توزۋ 50% - دان اسادى، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن دە، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن دە ينۆەستيسيالار سالاداعى توزۋدى ءسال قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەردى، الايدا جەلىلەردەگى جىلۋدىڭ جوعارى شىعىنى (30% - عا دەيىن)، جىلۋ جەلىلەرىنىڭ گيدراۆليكالىق رەجيمىمەن، جەلىلەردىڭ جىلۋ وقشاۋلاۋىمەن، تەمپەراتۋرالىق كەستەلەردى ساقتاماۋمەن پروبلەمالار، قازىرگى ۋاقىتتا اۆتوماتتاندىرۋدىڭ تومەن دەڭگەيى سياقتى باسقا دا تەحنيكالىق پروبلەمالار تۇپكىلىكتى شەشىلمەگەن.

ەكونوميكالىق بلوكتىڭ باستى پروبلەماسى "تابيعي مونوپوليالار سۋبەكتىلەرىنىڭ بەكىتىلەتىن تاريفتىك جۇيەسى سالانىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتپەيدى، سۋبەكتىلەردىڭ شىعىندارىن تولىق وتەمەيدى جانە ينۆەستيسيالاردىڭ قاجەتتى كىرىستىلىگىن ەسكەرمەيدى"دەپ تانىلادى. تاريفتەردە قۋات رەزەرۆى ءۇشىن ستاۆكا جوق، سونىمەن قاتار جىلۋ ەنەرگياسى مەن جىلۋ تاسىمالداعىشتى ەسەپكە الۋ شىعىندارى بولىنبەيدى. بۇل سالانىڭ كاسىپورىندارىن شىعىندى نەمەسە تۇراقسىز اقشا اعىنىمەن جاسايدى. سالا تەرەڭ سۋبسيديالانعان-كۇردەلى شىعىندار تىكەلەي بيۋدجەت ەسەبىنەن نەمەسە جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلادى.

2021 جىلدىڭ جازىندا شىققان جىلۋ ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى قىزمەتتى رەتتەيتىن زاڭ ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىنىڭ سەنىمدىلىگىن جانە سالانىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن،ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، اتموسفەراعا اسەر ەتەتىن زالالدى زاتتاردى تومەندەتۋگە، جاڭاراتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى كەڭەيتۋگە جانە ت. ب. وڭ اسەر ەتەدى.

قازاقستان  جانە  الماتى قالاسى، اتاپ ايتقاندا، جەو مەن قازاندىقتاردىڭ، ۇلكەن جىلۋ ماگيسترالدارىنىڭ مەكەنى بولىپ قالا بەرەدى، ال ءبولىپ تۇتىنۋعا كوشۋ گازداندىرۋ بويىنشا شەكتەۋلەردى ەسكەرە وتىرىپ، الىس پەرسپەكتيۆاعا ۇقسايدى.

مىسالى، 2017 جىلى جەو-1ء-دى كومىر وتىنىنان گازعا اۋىستىرۋ جوباسى ىسكە اسىرىلدى. بۇل جوبانى ىسكە اسىرۋ قورشاعان ورتاعا زياندى شىعارىندىلار كولەمىن ايتارلىقتاي تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل رەتتە جەو-دا ەلەكتر ەنەرگياسى مەن جىلۋ ءوندىرۋ ءۇشىن كومىردىڭ جانۋى كەزىندە پايدا بولعان كۇل قالدىقتارى نولگە جاقىندادى.

الايدا، گازعا كوشۋ نەگىزگى جابدىقتىڭ فيزيكالىق توزۋىنا بايلانىستى جەو-1 پروبلەمالارىن شەشكەن جوق. الماتى قالاسىنىڭ ەنەرگيا جۇيەسىنىڭ تۇراقتى جۇمىسى جانە قالانىڭ ورتالىق جانە شىعىس بولىگىندەگى ورتالىقتاندىرىلعان جىلۋمەن جابدىقتاۋ ءۇشىن دە جەو-1 ماڭىزدىلىعىن، سونداي-اق ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرگياسىن قايتا ءبولۋ بويىنشا جەو-1 ينفراقۇرىلىمىنىڭ ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، جەو-نى قايتا قۇرۋ جانە جاڭعىرتۋ قاجەت.

2019-2020 جىلدارى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى "قورشاعان ورتاعا اسەردى بارىنشا ازايتا وتىرىپ، الماتى جەو-2 جاڭعىرتۋ" تەن ازىرلەندى، الماتى جەو-2 الاڭىندا پمۋ سالۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى.

جەو-2ء-نى گت-جەو قۇرىلىسىمەن تابيعي گازدى جاعۋعا كوشىرۋ اتموسفەراعا زياندى زاتتار شىعارىندىلارىن ازايتۋدىڭ جانە ستانسيانىڭ اسەر ەتۋ ايماعىنداعى اۋا ساپاسىن جاقسارتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ستانسيانى گازعا اۋىستىرۋ كەزىندە اتموسفەرانىڭ كومىر ك ۇلى، كۇكىرت ديوكسيدى جانە مازۋت ك ۇلىنىڭ شىعارىندىلارىمەن لاستانۋى ءىس جۇزىندە توقتاتىلادى. اتموسفەرانىڭ ازوت پەن كومىرتەگى توتىعىمەن لاستانۋى دا ازايادى، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارى ازايادى. جەو-2ء-نى تابيعي گازدى جاعۋعا اۋىستىرعان كەزدە اتموسفەراعا لاستاۋشى زاتتار شىعارىندىلارىنىڭ جىلدىق سانى ~80% - عا ازايادى.

الايدا، قورشاعان ورتاعا اسەردى ازايتۋ جانە جوسپارلانعان  جىلۋدى بەرۋ بويىنشا قابىلدانعان شەشىمدەردى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن دۋ 1000 كەرى قۇبىرىن سالۋ جانە قولدانىستاعى دۋ800 + دۋ1000 جەتكىزۋ قۇبىرلارىن قايتادان دۋ1000 + دۋ1000 اۋىستىرۋ قاجەت.

بەلگىلەنگەن ۋاقىت ىشىندە - جىلۋمەن جابدىقتاۋدىڭ قاجەتتى رەجيمدەرىن، پارامەترلەرى مەن ساپاسىن، سونداي-اق قولدانىستاعى نورمالار مەن ەرەجەلەر بويىنشا (جىلۋ كوزدەرى مەن جىلۋ ماگيسترالدارىنىڭ بەلگىلەنگەن قۋاتىنىڭ جەتكىلىكتىلىگى) اقاۋسىز جۇمىس ىستەۋ ىقتيمالدىعىن قامتاماسىز ەتۋ. الماتىنىڭ جىلۋ ەنەرگەتيكاسىنىڭ بارلىق نىساندارى بويىنشا.

سوندىقتان جىلۋ ەنەرگەتيكاسىنىڭ قازىرگى پروبلەمالارى قولدانىستاعى جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىن وڭتايلى دەڭگەيدە ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

دەمەك، سالانى قازىرگى ءوسىپ كەلە جاتقان سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا الاتىنداي ەتىپ مودەرنيزاسيالاۋ ءتيىستى جاعداي جاساۋ جانە جىلۋ ەنەرگەتيكاسىن قاتاڭ رەتتەۋ قاجەت، سول ارقىلى جىلۋ  ەنەرگەتيكاسىن بيزنەسكە اينالدىرۋ  كەرەك.