فيلمدە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات پەن بۇعان دەيىن بەيمالىم فاكتىلەر ۇسىنىلدى
«الماتى» تەلەارناسى بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن اۋىر سىناق بولعان ۇلكەن قاسىرەت تۋرالى جۋرناليستىك زەرتتەۋ جانرىنداعى بەس ءبولىمدى دەرەكتى ءفيلمنىڭ ءۇشىنشى ءبولىمىن ۇسىندى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
فيلمدە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات پەن بۇعان دەيىن بەيمالىم فاكتىلەر ۇسىنىلدى. سونىمەن قاتار، اۆتورلار قاندى بۇلىك پەن سۇمدىق الاپاتقا اينالعان نارازىلىقتىڭ تولىق حرونولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسقان.
قالاداعى ەكى ءىرى مەديسينالىق مەكەمەلەردىڭ قورشالعانى حابارلاندى. ولاردىڭ بىرىندە جەتىنشى قالالىق اۋرۋحانانىڭ جان ساقتاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەسەناي ەسپەنبەتوۆ بولعان ەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، مەدپەرسونال تۇنگى قاقتىعىستار كەزىندە زارداپ شەككەندەردى جانە اۋىر جارالىلاردى كۇنى-تۇنى قابىلداۋمەن بولعان، ال اۋرۋحانانىڭ اينالاسىندا بەتپەردە كيگەن ادامدار جۇرگەن.
«كىممەن-كىم اتىسقانى بەلگىسىز بولدى. ءبىراق سول كەزدەردە ءبىزدىڭ رەانيماسيا بولمەسىنىڭ تەرەزەلەرىنە وق اتتى. سول جاقتان ناۋقاستاردى الىپ كەتكەنىمىز دۇرىس بولعانىن كەيىن ۇقتىق»، - دەيدى №7 قالالىق اۋرۋحاناسىنىڭ جانساقتاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەسەناي ەسپەنبەتوۆ.
فيلمدەگى ەپيزودتاردىڭ بىرىندە №7 قالالىق اۋرۋحانا دارىگەرلەرىنىڭ ۇرىس بولىپ جاتقاندا اتىس پەن جارىلىسقا قاراماي، وپەراسيا جاساپ جاتقانى كورسەتىلەدى.
«ول كەزدە ۇرەي دە بولدى. قورقىنىش تا بولدى. جالعىز ءوزىڭ ءۇشىن عانا ەمەس، قول استىڭدا ىستەپ جاتقان دارىگەر، مەدبيكەلەر جانە رەانيماسيادا جاتقان ناۋقاستار بار. جاۋاپكەرشىلىك بار. كوشەدە 200-گە جۋىق قولىندا قارۋ-جاراعى بار ادام اۋرۋحانامىزدىڭ اينالاسىندا ءجۇردى. قورشاۋعا الدى. سودان ەشقايسىمىز شىعا المادىق»، - دەيدى دارىگەر.
«دارىگەرلەردىڭ وزىنە دە، ەكى جۇزدەي ەمدەلۋشىنىڭ ومىرىنە دە ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعان جاعدايدا جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى»، - دەيدى سول كەزدى ەسكە العاندا ەسەناي ەسپەنبەتوۆ. ول التىنشى قاڭتار كۇنى تاڭەرتەڭ بەلگىسىز ادامدار رايىمبەك كوشەسىن جاۋىپ تاستاپ، جانارماي بەكەتىن باسىپ العانىن ايتتى. ونىڭ اۋماعىنا تەك نومەرى جوق كولىكتەردى عانا كىرگىزىپتى.
جاڭالىقتار اعىنىنداعى بەلگىلى رەجيسسەر، «قازاق حيپ-حوبىنىڭ» نەگىزىن قالاۋشى ساكەن بيتايەۆتىڭ قازاسى تۋرالى حابار ەلدى ەلەڭ ەتكىزدى.
مۋزىكانتتىڭ قانداي جاعدايدا قازا تاپقانى تۋرالى بىزگە جۇبايى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى.
گۇلباقىت باەكەنوۆا-بيتايدىڭ ايتۋىنشا، ول بەسىنشى قاڭتار كۇنى كەشكە قاراي، جۇمىستان كەيىن بۇلىك قىزىپ جاتقاندا كۇيەۋىن ىزدەپ قالاعا بارىپتى. ول تۇسىرىلىمدە جۇرگەن ەكەن. قالا كوشەلەرىنەن نەبىر سۇمدىقتى كورىپتى. جان-جاقتا لاپىلداپ، جانىپ جاتقان پوليسەي اۆتوكولىكتەرى، رەانوموبيلدەر، جول بويىندا قاپتاعان توبىر بوگەت جاساپ، قوقىس بوشكەلەرىن ورتەپ جاتقان. اسىرەسە، ول اباي مەن سەيفۋللين داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىندا قارۋلى ەركەكتەرمەن كەزدەسكەنىن ەسكە الدى. بۇرىن بۇل جاعداي تۋرالى ءتىس جارماعان ەكەن، بىزگە ءبارىن ايتىپ بەردى.
«سول كەزدە قاسىما كىشكەنتاي كولىك كەپ توقتادى. جاي كوزىم ءتۇسىپ كەتتى. قاراعان كەزىمدە قازاق ەمەس، ەرەسەك، جاسى 40-تار شاماسىندا بولۋى كەرەك، ارىقتاۋ كەلگەن، جۇقالتاڭداۋ ازامات. قالىڭ ساقالدى العاننان كەيىن، ورىن قالادى عوي اپپاق بولىپ، سونداي ازاماتتى كوردىم. «مىناداي قيىنشىلىق بوپ جاتقان كەزدە مىنا كىسى ساقالىن الىپ جۇرگەن بە؟» دەگەن وي كەلدى. ءبىراق باعدارشامدا تۇرا بەردىم. ولاردىڭ قولدارىندا اۆتومات بولدى. ءبىر قاراعانىمدا بايقامادىم. الدىندا وتىرعان كىسىنىڭ قولىندا اۆتومات، ارتىنداعى ازاماتتىڭ قولىندا اۆتومات بولدى»، - دەپ ەسكە الدى ول.
سول ساتتە گۇلباقىت ءوزىن اتاتىن شىعار دەپ ويلاپتى، ءبىراق قارۋلى ادامدار باسقا جاققا كەتىپ قالىپتى. جۇبايىنا ازەر دەگەندە قوڭىراۋ شالىپ، ۇرىس قىزىپ جاتقان الاڭ جاقتا جۇرگەنىن بىلەدى. سوسىن ەكەۋى ۇيىندە كەزدەسەدى. تۇنگى وننان كەيىن كۇيەۋى دوسىمەن بىرگە ءوز كولىگىمەن بۇلىك بولىپ جاتقان پوليسيا دەپارتامەنتىنە قاراي كەتەدى. ماسانچي كوشەسىندە ىزالى توپ ولاردىڭ جولىن بوگەيدى.
«ول كەزدە قالا تۇمان بولدى عوي. ماشينانىڭ ورىندىعىن ارتقا ءتۇسىرىپ، باستارى كورىنبەۋى ءۇشىن تەلەفوننىڭ جارىعىن ءوشىرىپ، كەۋدەسىنە قويىپ، انا كىسىلەردىڭ ءوتىپ كەتكەنىن كۇتىپ جاتقان. سول ساتتە ولار تەرەزەگە قاراپ، «ماشينادان تۇسىڭدەر» دەگەن. «ماشينانى وتالدىر، كەتتىك» دەيدى ساكەن دوسىنا. كولىك تۇراعىنان شىعا بەرىستە وق جاۋدارعان. سول مارودەرلاردىڭ ىشىنەن بىرەۋ اتقان. ماشيناعا 4 وق تيگەن. تورتەۋى دە ساكەن جاقتان تيگەن»، - دەدى گۇلباقىت باەكەنوۆا-بيتاي.
ساكەن بيتايەۆتىڭ ارتىندا ءۇش بالاسى – ەكى قىزى مەن گۇلباقىت توعىز ايدان كەيىن دۇنيەگە اكەلگەن ۇلى قالدى. ول مۇراگەرى دۇنيەگە كەلەتىنىن بىلمەي دە كەتتى.
فيلم اۆتورى نازىم مالىك قىزى ايتقانداي، سول ءبىر قاتەرلى كۇندەردە جاقىندارىنان، دوستارىنان ايرىلعاندار از بولعان جوق. بۇكىل ارنا بولىپ قىزمەتتىك پارىزىن وتەۋ بارىسىندا قازا تاپقان ارىپتەستەرى مۇراتحان بازاربايەۆتى جوقتادى. قايعىلى جاعداي التىنشى قاڭتار كۇنى كەشكە قاراي قارۋلى توپتار باسىپ الىپ، ورتەپ جىبەرگەن قالالىق اكىمدىك عيماراتىنىڭ جانىندا بولعان ەدى. ءتۇسىرۋ توبى الماتى قالاسى اكىمىنىڭ كورتەجىنە ىلەسىپ بارا جاتقاندا بەلگىسىز بىرەۋلەر قىزمەتتىك كولىككە وق جاۋدىرعان. اتىس كەزىندە سالوندا ەكى تەلەوپەراتور ارسەن ساندىبايەۆ پەن جارالانىپ، ەكى ساۋساعىنان ايرىلعان دياسكەن بايتىبايەۆ بولعان.
سول كەزدە ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ اكىمى سانجار توعايدىڭ قىزمەتتىك كولىگىنە دە وق جاۋدىرعان. ونىڭ اۆتوكولىگىنىڭ ساۋ جەرى جوق، شۇرق تەسىك بولىپتى. بۇل جاعداي دا نازاربايەۆ داڭعىلىنىڭ بويىندا، رەزيدەنسياعا تاياۋ ماڭدا بولعان ەكەن. ول باسىنان جارالانعان، ءبىراق ارىپتەستەرىنىڭ كومەگىمەن اتىس اۋماعىنان امان شىعىپتى.
«بىزدە بۇرىلعان كەزدە دۆيگاتەلگە پۋلەمەتتىڭ وعى ءتيىپ، ءوشىپ قالدى. ماشينا ارتقا قاراي كەتىپ بارا جاتىر، ءوشىپ قالعاننان كەيىن، اياعىم سوعان قىسىلىپ، سىنىپ كەتتى. سودان بەس-التى قادام ءجۇردىم دە، قۇلاپ قالدىم. ول كەزدە باسىمدا جاراقات بارىن تۇسىنبەدىم. ەندى ءبارىمىز، جانىمدا ارىپتەسىم بار، سول كومەكتەسىپ، ايتەۋىر، سامالدىڭ ىشىمەن فۋرمانوۆ-ال-فارابيگە دەيىن جەتتىك. ول كەزدە اياعىم سىنعانىن دا، باسىمدا جاراقات بولعانىن دا سەزبەيمىن»، - دەپ ەسكە الادى سانجار توعاي.
فيلمدە قارۋلى توپتار باسىپ العان الماتى اۋەجايىنىڭ قالاي باقىلاۋعا الىنعانى تۋرالى دا ايتىلادى. قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ ەكسپەرتى، گرۋزيانىڭ اسكەري ساياساتتانۋشىسى ۆاحتانگ مايسايا اتاپ وتكەندەي، ستراتەگيالىق نىساننىڭ قايتارىپ الىنۋى جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، ەلىمىزدى قۇردىمعا كەتۋدەن قۇتقارىپ قالدى.
«وسى جۇگەنسىز بۇلىكتى، قازاقستانداعى جاعدايدىڭ سەنارييىن باسقارعان كۇشتەر الماتى اۋەجايىن باسىپ العاندا، سىرتتان جالدامالى اسكەر اكەلۋ ءۇشىن ناقتىلى، ايقىن جوسپار قۇرعان. نەمەسە قىلمىستىق قۇرىلىمداردىڭ قازاقستاننان تىس جاقتا بايلانىسى بولعان»، - دەيدى مامان.
«قاڭتار وقيعاسىن ۇيىمداستىرشىلاردىڭ ارتىندا بەلگىلى ءبىر كۇشتەر تۇردى» دەگەن پىكىرمەن ەۆروپا بولاشاعى مەن قاۋىپسىزدىگى ينستيتۋتىنىڭ باسشىسى ەممانۋەل ديۋپي دە كەلىسەدى.
«بۇل ءبىز ەستىگەن تەزيستەرگە كەلەدى. جاعدايدى ارنايى قىزمەتپەن بايلانىسى بار ادامدار ارانداتۋى نەمەسە ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن. ەگەر سىزدەردىڭ جاڭا پرەزيدەنتتەرىڭىز بۇرىنعى بيلىك مۇراسىنا كۇمان تۋعىزىپ، رەفورماعا قاتىستى اشىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، مۇنىڭ ءبارى قيسىندى. جاريالانعان رەفورمالار نەگىزىندە سايلانعان جاڭا پرەزيدەنتتىڭ كونستيتۋسيا مەن پرەزيدەنتتىك مانداتتاعى وزگەرىستەردى ايتامىن، ينستيتۋسيونالدىق دەڭگەيدە رەفورما جۇرگىزۋى دە قيسىندى سياقتى»، - دەيدى ساراپشى.
ءتورتىنشى ءبولىمنىڭ تۇساۋكەسەرى كەلەسى بەيسەنبىدە "الماتى" كانالىنان كورسەتىلەدى.