بۇگىن ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىندەگى باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىندا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوسايەۆ 2023 جىلى مەگاپوليستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى تۋرالى ايتتى، دەپ حابارلايدى almaty-akshamy.kz الماتى قالاسى اكىمىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
اعىمداعى جىلدىڭ 5 ايىندا مەگاپوليس ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ءوسۋ قارقىنى قامتاماسىز ەتىلدى. ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ درايۆەرلەرى:
- ساۋدا (ءوسىم 27،2% قۇرادى)،
- وڭدەۋ ونەركاسىبى (ءوسىم 24،4% قۇرادى)،
- كولىك جانە قويمالاۋ (ءوسىم 16،7% قۇرادى).
«نەگىزگى كاپيتالعا 484 ملرد. تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلدى. بۇل رەتتە جەكە ينۆەستيسيالار 2،7% - عا ءوستى. قىسقا مەرزىمدى ەكونوميكالىق ينديكاتور 122،2% - عا دەيىن جەدەلدەدى، بۇل ورتاشا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەن جوعارى (شامامەن.: قر-104،5%). ەڭبەك نارىعىنداعى جاعداي تۇراقتى. جىل باسىنان بەرى 29،4 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلدى، ونىڭ 60%-ى تۇراقتى»، - دەدى ە. دوسايەۆ.
ەل پرەزيدەنتى الماتى قالاسىن ودان ءارى دامىتۋ مىندەتىن قويدى. جايلى قالالىق ورتا قۇرۋ جانە الماتىلىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا الماتى قالاسىنىڭ 2040 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارى بەكىتىلدى. باس جوسپاردا 2040 جىلعا قاراي حالىق سانىنىڭ 3 ملن.ادامعا دەيىن ءوسۋ بولجامىن جانە ەكونوميكانىڭ ورتاشا جىلدىق 5%-عا ارتۋىن ەسكەرە وتىرىپ، 5 پوليورتالىقتاردىڭ قۇرىلىمىن بىركەلكى قالىپتاستىرۋ قاراستىرىلادى.
«ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرىنە قادامدىق قولجەتىمدىلىك قامتاماسىز ەتىلەدى، 200 جاڭا مەكتەپ جانە 80-نەن استام مەديسينالىق مەكەمە سالىندى؛ قوعامدىق كولىكتىڭ ۇلەسى 60% - عا دەيىن ۇلعايتىلدى؛ 210 كم جاڭا جولدار جانە 3،6 مىڭ كم ينجەنەرلىك جەلىلەر، سونداي-اق 2 750 گا جاڭا ساياباقتار مەن سكۆەرلەر سالىنادى. باس جوسپاردى ىسكە اسىرۋدا الەۋمەتتىك جانە ينجەنەرلىك-كولىكتىك ينفراقۇرىلىمدى ەسكەرە وتىرىپ، الماتى قالاسى اۋماعىنىڭ تەڭگەرىمدى دامۋىن قامتاماسىز ەتىلەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى مەگاپوليس اكىمى.
قالا ەكونوميكاسىنىڭ قۇرىلىمىندا كاسىپكەرلىك ەرەكشە ورىن الادى. ءوڭىر باسشىسى شوب-تى قولداۋ جانە الماتىنىڭ يندۋستريالدى ايماعىن كەڭەيتۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى حابارلادى. ماسەلەن، شوب نەسيەلەۋ 59،6%-عا ءوستى، قارقىندى جۇمىس ىستەيتىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 38،6%-عا ارتتى. الماتىنىڭ |يندۋستريالدى ايماعىندا 9،7 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋ ارقاسىندا 343،7 ملرد تەڭگەنىڭ 19 جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا. بيىل 1،2 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرىلادى، 30 ملرد تەڭگەنىڭ 14 جوباسى پايدالانۋعا بەرىلەدى. باسىم سالالاردىڭ قالا ەكونوميكاسىنا قوسقان ۇلەسى 23،4%-عا دەيىن ارتادى دەپ كۇتىلۋدە.
ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ماقساتىندا ءتۋريزمدى دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە، اتاپ ايتقاندا تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جونىندەگى شارالار ىسكە اسىرىلۋدا. الماتىدا ەكو-وتەلدەر، قوناق ۇيلەر اشىلۋدا. جالپى، بيىلعى جىلى قالانىڭ نومىرلىك قورى 3 مىڭ توسەك-ورىنعا (27 مىڭ توسەك-ورىنعا دەيىن) ۇلعايادى. سونداي-اق، 3 كەمپينگ-ايماق («ىلە-الاتاۋ» مۇتپ-دا) جانە كىشى جانە ۇلكەن الماتى شاتقالدارىندا ۇزىندىعى 150 كم 10 تاۋ باعىتتارى اشىلادى. بۇل باعىتتار سيفرلاندىرىلادى. 2023 جىلى شەتەلدىك تۋريستەر سانى 450 مىڭ ادامعا، ىشكى تۋريستەر سانى 1،5 ملن. ادامعا دەيىن وسەدى دەپ كۇتىلۋدە.
قالانىڭ كولىكتىك قۇرىلىمىن دامىتۋ بويىنشا كوپتەگەن شارالار ىسكە اسۋدا. «ءۇاااج-عا اپاراتىن 6 راديالدى جولدى ۇزارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. بۇگىندە موڭكە بي كوشەسىندە قوزعالىس اشىق، ساين جانە رىسقۇلوۆ داڭعىلدارىندا ۇزارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە، اباي داڭعىلى، سولتۇستىك اينالما جانە تىلەندييەۆ كوشەلەرىندە جسق ازىرلەنۋدە. ءۇاااج اشۋ قالا اۋماعىنا ترانزيتتىك كولىكتىڭ كىرۋىن شەكتەيدى، سونىڭ ەسەبىنەن مەگاپوليستىڭ كوشە-جول جەلىسى جۇكتەمەسىن ورتا ەسەپپەن 20%-عا تومەندەتەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ەربولات دوسايەۆ.
جول توسەمىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جانە جول ليۋكتەرىنىڭ تومەندۋى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن جولداردى مودەرنيزاسيالاۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى قاجەت. وتكەن جىلى پيلوتتىق رەجيمدە جۇكتەمەلەر مەن كليماتتىق جاعدايلارعا توزىمدىلىكتىڭ جوعارىلاعانىن كورسەتەتىن ماتەريالدار پايدالانىلدى. وسىعان بايلانىستى اعىمداعى جىلى قالانىڭ 6 شاعىن اۋدانىندا 25 كم جاڭا جول سالۋ جانە 200 كم ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا، ونىڭ ىشىندە پوليمەرلىك قوسپالاردى پايدالانا وتىرىپ، 44 كم ماگيسترالدىق كوشەلەر. وسى جۇمىستار اياسىندا 8 مىڭ سەرپىلىستى ليۋك ورناتىلادى، ولار مەحانيكالىق جانە تەمپەراتۋرالىق جۇكتەمەلەرگە توتەپ بەرەدى. جالپى، جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ، جول ينفراقۇرىلىمىن مودەرنيزاسيالاۋ ورتاشا جوندەۋ جۇرگىزۋ مەرزىمىن 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
جۇمىستىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى قوعامدىق كولىك جەلىسىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى، وسى باعىتتا:
- مەتروپوليتەن - قاربالاس ۋاقىتتا 2 جىلجىمالى سوستاۆ قوسىلدى، قوزعالىس ارالىعى 25%-عا قىسقاردى؛ «قالقامان» ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا؛ «بارلىق» بازارى ارقىلى «شىعىس قاقپاسى» پوليسيا ورتالىعىنا دەيىن 3 جاڭا مەترو ستانسياسى مەن جرك جەلىلەرىنىڭ قۇرىلىسى پىسىقتالۋدا؛
- اۆتوبۋستار - گازبەن جۇرەتىن 600 بىرلىك جاڭا اۆتوبۋس ساتىپ الىنادى (اعىمداعى جىلعى شىلدەدە – 100 اۆتوبۋس، قالعان 500 اۆتوبۋس اعىمداعى جىلعى جەلتوقساندا)؛ سونداي – اق وسى جىلدىڭ شىلدەسىندە قولدا بار 40 اۆتوبۋسقا قوسىمشا تاعى 60 مەكتەپ اۆتوبۋسى ساتىپ الىنادى؛ قوسىمشا اۆتوبۋستاردى ساتىپ الۋدى ەسكەرە وتىرىپ، جاڭا اۆتوبۋس باعىتتارى، ونىڭ ىشىندە قالا ماڭىنداعى باعىتتار اشىلادى. قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە 2023 جىلى گاز جانە ەلەكترمەن جۇرەتىن اۆتوبۋستاردىڭ ۇلەسى 46%-عا دەيىن (2022 ج. - 37،6%) ديزەلدىك اۆتوبۋستاردىڭ ۇلەسى 41%-عا دەيىن تومەندەيدى (2022 ج. - 54%) ارتادى.
- تروللەيبۋستار - 2023 جىلعى جەلتوقساندا 100 كولىك بىرلىگى ساتىپ الىنادى.
بۇدان باسقا، اكىمدىك جۇيەلى نەگىزدە ساپالى جانە تۇراقتى سۋمەن جابدىقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇگىندە الماتى حالقىنىڭ 1%-ى سۋمەن جابدىقتالماعان. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اعىمداعى جىلدىڭ قازان ايىندا ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ شىعىس بولىگىندەگى قارعالى وزەنىندە سۋ قويماسىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى: 50 مىڭ تۇرعىن ساپالى سۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ باتىس بولىگىنىڭ 100 مىڭعا جۋىق تۇرعىنىن قامتي وتىرىپ، اقساي وزەنىندە قۇرىلىسى 2025 جىلدىڭ قاراشا ايىندا اياقتالۋى ءتيىس سۋ قويماسى سالىنۋدا. ەرمەنساي جانە اقساي وزەندەرىندە 2 سۋ قويمالارىن سالۋ جوسپارلانۋدا. اتالعان جۇمىستار اياقتالعاننان كەيىن 50 مىڭ الماتىلىق جىل سوڭىنا دەيىن سۋعا قولجەتكىزەدى، 200 مىڭ ادام – 2025 جىلعا قاراي.
وسىعان ۇقساس جۇمىستار ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بويىنشا جۇرگىزىلۋدە. قوسىمشا 400 مىڭ تۇرعىن تۇراقتى ەلەكترمەن جابدىقتالادى، 300 مىڭ تۇتىنۋشى قىركۇيەك ايىندا جىلۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
الماتىدا جايلى ءارى ساپالى ءومىر ءسۇرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ساياباق ايماقتارىن دامىتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. اعىمداعى جىلى الماتىدا جالپى اۋدانى 100 گەكتار بولاتىن 5 جاڭا ساياباق قۇرىلادى. كوگالداندىرۋ ءۇشىن جىل سوڭىنا دەيىن 320 مىڭ كوشەت وتىرعىزىلادى.
«ادامي كاپيتالدى ساپالى دامىتۋ ماقساتىندا 3 باسىم باعىت ايقىندالدى: ءبىلىم بەرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ، قاۋىپسىزدىك پەن جايلىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، سونداي - اق پەداگوگتاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ»، - دەدى مەگاپوليس اكىمى.
37،1 مىڭ وقۋشى ورنىنا 22 مەكتەپ سالىنادى. سونداي-اق 3 720 ورىندىق 8 ءبىلىم بەرۋ نىسانىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا. قاۋىپسىزدىك ءۇشىن 206 مەملەكەتتىك مەكتەپ پەن 8 ينتەرناتتا كەزەكتى وقۋ جىلى باستالعانعا دەيىن تۋرنيكەتتەر مەن بەينەكامەرالار ورناتىلادى. بالاباقشالاردىڭ 6،5 مىڭنان استام پەداگوگى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ باعدارلامالارىنان وتەدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ جەلىسى بويىنشا 2023 جىلى 6 وتباسىلىق-دارىگەرلىك امبۋلاتوريا پايدالانۋعا بەرىلەدى.
«دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى كادرلاردىڭ تاپشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز جىل سايىن 3 340 مامان مەن 70 مەنەدجەردى ءۇش دەڭگەيلى وقىتۋ باعدارلاماسىمەن، سونداي - اق ديپلومنان كەيىنگى دايارلىققا 140 گرانتپەن قامتۋدى قاراستىردىق»، - دەدى اكىم.
بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ بويىنشا شارالار قارقىندى قابىلدانۋدا. بۇگىندە 3 دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنى مەن 1 تەننيس ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. مۇندا 2،2 مىڭعا جۋىق ادام ساباق الاتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، الماتى نىساندارىنىڭ سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. قالا نىساندارىنىڭ سەيسميكالىق ءاۋديتى وسى جىلدىڭ شىلدە ايىندا باستالادى. ول «قازقسعزي» اق-مەن بىرلەسىپ جۇرگىزىلەدى، جۇمىستاردى 2024 جىلعا دەيىن اياقتاۋ جوسپارلانۋدا. جاڭا سەيسميكالىق اۋديت الماتى قالاسى وبەكتىلەرىنىڭ پاسپورتتارىن ونىڭ سوڭعى 5 جىلداعى بەلسەندى دامۋىن ەسكەرە وتىرىپ جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.