31 مامىر كۇنى الماتى قالاسىنداعى قاراعايلى ساياباعىندا 1931–1933 جىلدارداعى اشارشىلىق پەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشكە گۇل شوقتارى قويىلدى. ەسكە الۋ شاراسىنا عىلىمي جانە مادەني قاۋىم وكىلدەرى، جاستار، قالا تۇرعىندارى مەن توتاليتارلىق جۇيە قۇرباندارىنىڭ ۇرپاقتارى قاتىستى.
ءىس-شارانىڭ اشىلۋىندا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى ءسوز سويلەدى.
— بۇل كۇن – حالىقتىڭ قانداي اۋىر قاسىرەتتى باستان وتكەرگەنىن ەسكە سالاتىن كۇن. قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىق تۋرالى ەستەلىك تەك ارحيۆتەردە عانا ەمەس، ءار ازاماتتىڭ جۇرەگىندە ساقتالۋى كەرەك. ءبىز وتكەنىمىزدى ءبىلۋ ارقىلى عانا جارقىن بولاشاققا قادام باسا الامىز، — دەدى قالا باسشىسى.
ساياباقتا ءسابيىن قۇشاعىنا العان ايەلدىڭ جانە اياق جاعىنداعى توڭكەرىلگەن قازاندى بەينەلەيتىن مۇسىندىك كومپوزيسيا – قاسىرەت، كۇيرەگەن تۇرمىس پەن حالىقتىق تراگەديانى بەينەلەيدى. 2017 جىلى ورناتىلعان مونۋمەنت اۆتورلارى – مۇسىنشىلەر دۋلات ۇسەنبايەۆ، ايدوس بۇركىتبايەۆ جانە قانات بەك ۇلى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى حانكەلدى ءابجانوۆ تاريحي جادىنى ساقتاۋ – قوعام دامۋىنىڭ نەگىزى ەكەنىن اتاپ ءوتتى:
— قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىق قازاق حالقى ءۇشىن اسا اۋىر سىناق بولدى. ءبىز حالقىمىزدىڭ ءبىر بولىگىن، مادەنيەتىمىزدى، رۋحاني تىرەكتەرىمىزدى جوعالتتىق. بۇل وقيعالار تۋرالى شىندىقتى ساقتاۋ – وتكەن مەن بولاشاق الدىنداعى تاريحي جاۋاپكەرشىلىك، — دەدى عالىم.
تاريحشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، 1930 جىلداردىڭ باسىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىق سالدارىنان قازاقستاندا 1،5 ميلليوننان استام ادام قازا تاپقان. وسى كۇنى ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە ەسكە الۋ شارالارى، كورمەلەر مەن تاقىرىپتىق كەزدەسۋلەر وتۋدە.