پرەزيدەنت تاپسىرماسى
ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بار؟
مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنا كەڭىنەن توقتالىپ، ۇكىمەتكە الەۋمەتتىك كودەكستى ازىرلەۋدى تاپسىرعان ەدى. جاقىندا پرەزيدەنت اتالعان قۇجاتقا قول قويدى. سونىمەن، ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك كودەكسى قابىلداندى. الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا نەندەي جاڭالىق بار؟ كودەكستە ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ جۇيەسىندە قانداي وزگەرىستەر قاراستىرىلعان؟ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا «Egemen Qazaqstan» گازەتىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا تۇجىرىمداعانداي، جاڭا قۇجات ادامنىڭ بۇكىل ومىرلىك تاعدىرىن قامتىماق: ازاماتتى تۋعاننان كامەلەتكە تولعانعا دەيىنگى الەۋمەتتىك قولداۋ، ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى ادامدى جۇمىسپەن قامتۋ، ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ ءىس-شارالارى، ومىرلىك قيىن جاعداي تۋىنداعان كەزدەگى الەۋمەتتىك كومەك، سونداي-اق جاسى ۇلعايعان شاقتاعى قولداۋلاردىڭ بارلىعى ەندى وسى ءبىر قۇجاتپەن رەتتەلمەك. مينيستر قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك كودەكسىن جالپى تمد مەملەكەتتەرى تاجىريبەسىنە ەنگىزىلەتىن العاشقى ءبىرتۇتاس الەۋمەتتىك قۇجات دەپ باعالاپ وتىر. ونىڭ ايتۋىنشا، «شىن مانىندە، الەۋمەتتىك كودەكس – ادىلەتتى قازاقستاننىڭ جاڭا الەۋمەتتىك ساياساتى. سوندىقتان ونىڭ اياسىندا ۇلكەن بەتبۇرىستار جاسالادى. مەملەكەتتىك قولداۋ پاراديگماسى تۇبەگەيلى وزگەرەدى».
كودەكس قاعيداتتارى: مينيستر نە دەدى؟
بەس جاڭالىق، بەس انىق
«كودەكستىڭ نەگىزگى بەس جاڭالىعىنىڭ ءبىرىنشىسى – وتباسىنىڭ سيفرلىق كارتاسى، ياعني ەلىمىزدەگى وتباسىلاردىڭ دەربەس دەرەكقورى. ونى ەنگىزۋدەگى ماقسات – حالىقتىڭ مەملەكەتتىك قولداۋ جۇيەسىنە تەڭ قولجەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتۋ. سوندىقتان كودەكستە بىرىنشىدەن، وتباسىلىق سيفرلىق كارتانى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى مىندەتتەرى مەن باعىتتارىن ايقىنداۋ قۇرالى رەتىندە بەلگىلەدىك. ياعني مەملەكەت كىمگە، قاشان، قانداي كومەك قاجەتتىگىن انىقتاپ قانا قويماي، الەۋمەتتىك تاۋەكەلدەردىڭ الدىن الادى.
ەكىنشىدەن – كارتا وتباسىلار نەمەسە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىنە جانە ءال-اۋقات دارەجەسىنە قاراپ، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ قانداي ءتۇرىن الۋعا قۇقىلى ەكەندىگىن جەتكىزىپ وتىراتىن ەلەكتروندى جارشى قىزمەتىن اتقارادى. مۇنداي اقپارات ءار وتباسىنا مەملەكەتتىك ورگان تاراپىنان SMSحابارلاما تۇرىندە جىبەرەدى. ۇشىنشىدەن – مەملەكەتتىك قولداۋ پرواكتيۆتى فورماتتا جۇرگىزىلەدى».
مەملەكەتتىك قولداۋ: جاڭا پاراديگما
«كودەكستىڭ ەكىنشى جاڭالىعى – مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى. جاڭا پاراديگماعا سايكەس مەملەكەتتىك قولداۋ الدىمەن الەۋمەتتىك تاۋەكەلدەردىڭ الدىن الاتىن اتاۋلى ءىس-شارا، ودان كەيىن عانا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك رەتىندە قاراستىرىلادى. ياعني مەملەكەت قارجىلاي كومەك ەمەس، اتاۋلى ءىس-شارانى قولدانا وتىرىپ، الەۋمەتتىك تاۋەكەلدىڭ الدىن الدى. مۇنداي مۇمكىندىكتى بيىل وتباسىنىڭ سيفرلىق كارتاسى ارقىلى تاجىريبەگە ەنگىزدىك. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا وتباسىلاردىڭ الەۋەتى جونىندەگى تالداۋ جۇمىستارى كۇشەيتىلىپ، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن وتباسىلار اراسىنداعى بايلانىس جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ال ەگەر وتباسى قيىن جاعدايدا بولسا، وندا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك اتاۋلى ىس-شارامەن ءبىر مەزگىلدە بەرىلەدى. مىسالى، وتباسىنا اي سايىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك، ال وتباسىنىڭ جۇمىسقا جارامدى مۇشەلەرىنە وقۋ، جۇمىس، گرانت جانە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە سياقتى مەملەكەتتىك قولداۋ ءىس-شارالارى كورسەتىلەدى».
مۇگەدەكتىگىنە بايلانىستى مەملەكەتتىك جاردەماقى
«كودەكستە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جۇيەسىن تولىق ترانسفورماسيالاۋ قاراستىرىلعان. بۇل – كودەكستىڭ ءۇشىنشى جاڭالىعى. نەگىزگى ماقسات – مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتاردىڭ ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە دەگەن قولجەتىمدىلىگىن مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار، جەكە سەكتور جانە وتباسى مۇشەلەرىن تارتۋ ارقىلى ارتتىرۋ. بىرىنشىدەن، مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا قىزمەت كورسەتۋ ىسىنە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى بارىنشا تارتىلادى. بۇل رەتتە وتباسى مۇشەسى جەكە كومەكشى نەمەسە الەۋمەتتىك قىزمەتكەر رەتىندە راسىمدەلەدى. بۇل جۇمىسقا ەڭبەكاقى تولەنەدى جانە كىرىسىنەن الەۋمەتتىك جانە زەينەتاقى جارنالارى اۋدارىلادى. وسىلايشا وتباسىنىڭ ەڭبەك جاسىنداعى جۇمىسسىز مۇشەلەرى جۇمىسقا ورنالاسادى. ءسويتىپ، الەۋمەتتىك تاۋەكەل تۋىنداعان جاعدايدا الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ىس-شارالارىمەن قامتىلادى.
ەكىنشىدەن، مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن پروتەزدەر جانە كومپەنساتورلىق تەحنيكالىق قۇرالداردىڭ ستاندارتتارى تولىق قايتا قارالادى. نەگىزگى ماسەلە – بەرىلەتىن ءاربىر قۇرال، مەيلى ول قولاربا نەمەسە ەستۋ اپپاراتى بولسىن، ازاماتتىڭ جەكە قاجەتتىلىگىنە سايكەس كەلۋى جانە ساپالى بولۋى كەرەك».
زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ
«زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى وزگەرىستەر كودەكستىڭ ءتورتىنشى جاڭالىعى.
كودەكستە بۇگىنگى بۋىن زەينەتكەرلەرى ءۇشىن الداعى 5 جىلدا بازالىق زەينەتاقى مولشەرىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوبەيتۋ قارالدى. ونىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 54%-ىنان 70%-ىنا دەيىن، ال جوعارى مولشەرى 120%-عا دەيىن ارتتىرىلادى.
ەڭبەك زەينەتاقىسىنىڭ كولەمىن ەسەپتەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ەڭ جوعارى تابىستىڭ كولەمى 46-دان 55 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە د ە ي ءى ن ن ە م ە س ە و ر ت ا ش ا ج ا ل ا ق ى ن ى ڭ 70 پايىزىنا دەيىن ۇلعاياتىن بولادى... اتالعان شارالار ازاماتتاردى لايىقتى زەينەتاقىمەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ پايىمدايمىز.
بۇدان بولەك، كودەكس جوباسىنا ءوز اكتيۆتەرىن باسقارۋ بويىنشا سالىمشىلاردىڭ قۇقىعىن كەڭەيتۋگە قاتىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. ەندى ازاماتتار بەلگىلەنگەن جەتكىلىكتىلىك شەگىنەن اسقان زەينەتاقى جيناقتارىن تەك ەمدەلۋگە جانە تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا جۇمساي الادى. سونداي-اق، سالىمشىلارعا زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ 50 پايىزدان اسپايتىن بولىگىن اكتيۆتەردى باسقارۋ كومپانياسىنا بەرۋ جانە مۇنداي كومپانيانى وزدەرى تاڭداۋ قۇقىعى بەرىلەدى».
جۇمىسپەن قامتۋ: وڭ وزگەرىستەر مەن تاسىلدەر
«قازاقستانعا 300 مىڭ اقش دوللارىنان كەم ەمە س ينۆە ستيسيا س العان شەتەل كاسىپكەرلەرىنە «ينۆەستور ۆيزاسىن» بەرۋ ۇسىنىلادى. سونىمەن بىرگە، شەتەلدە تۇراتىن قازاقتاردىڭ الەۋەتىن دە ەل يگىلىگىنە پايدالانۋعا ماڭىزدى قادام جاسالادى. ول ءۇشىن امەريكالىقتاردىڭ گرين-كارتاسى سياقتى «اتامەكەن كارتاسىن» ەنگىزۋ ۇسىنىلىپ وتىر. ول جوعارى دەڭگەيدەگى كاسىبي مامان نەمەسە ءوزى تۇراتىن ەلدە تابىستى بيزنەس جوبالارى بار جانە ونى قازاقستاندا جۇزەگە اسىرعىسى كەلەتىن شەتەلدەگى قازاقتارعا بەرىلمەك. مۇنداي ازاماتتار مەرزىمى 10 جىلدىق جەڭىلدەتىلگەن ۆيزا راسىمدەپ، قازاقستاندا ءوز كاسىبىن جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك الادى.
وسىعان وراي قانداستاردى قابىلداۋ تەتىگى دە قايتا قارالادى. مۇنداعى باستى شارت – كوشىپ كەلەتىن ازاماتتاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جانە باسپانالى بولۋىنا جاعداي جاساۋ. باسپانا ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ 50% شىعىنىن وتەۋ قۇقىعىن بەرەتىن ەكونوميكالىق ۇتقىرلىق سەرتيفيكاتتارىن بەرۋ (جۇمىس ورنى بار ەكەندىگىن راستاعان جاعدايدا) كوزدەلىپ وتىر. ءبىز شەتەلدە جۇمىس ىستەيتىن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن دا قورعاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن كوپتەگەن ازاماتىمىز بارىپ جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتەردە قازاقستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قۇقىقتارىنا كەپىلدىك بەرەتىن مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر جاساۋدى ۇسىنامىز. جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىنداعى بۇل وزگەرىستەر كودەكستىڭ 5ء-شى جاڭالىعى. كودەكستىڭ بارلىق ۇسىنىلعان جاڭا نوۆەللالارى ەڭ الدىمەن تاراپتاردىڭ ءوزارا جاۋاپكەرشىلىگىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان.
ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن ءادىل الەۋمەتتىك ساياسات جۇرگىزۋىمىز كەرەك. ءبىز قولعا العان الەۋمەتتىك كودەكس وسى ساياساتتى تابىستى جۇزەگە اسىرۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولماق».
«اقشام-اقپارات».
(دەرەككوز: «Egemen Qazaqstan»).