بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل! بۇل وتىز جىلدا ۇلى دالا ەلى عاسىرعا بەرگىسىز جولدى ءجۇرىپ ءوتتى. بۇگىندە الەمنىڭ وركەنيەتتى ەلدەرىنىڭ اراسىندا دامۋدىڭ عاجايىپ برەندتەرىنىڭ بىرىنە اينالعان «قازاقستاندىق دامۋ مودەلىن» دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساراپشىلارى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرادى.
ەلباسى - الەم كوشباسشىلارىنىڭ پىكىرىنشە مەملەكەتتىلىكتىڭ جاڭا تاريحي مودەلىن قالىپتاستىرعان ەرەكشە تۇلعا. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ستراتەگيالىق باستامالارى مەن ساياساتكەرلىك تۇلعاسى جايلى الەم ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى نە دەيدى؟ بۇگىنگى مەرەكەلىك نومىرىمىزدە «الماتى اقشامىندا» ءار جىلدارى جاريالانىپ جۇرگەن سول پىكىرلەردى وقىرماندارىمىزدىڭ نازارىنا جانە ءبىر ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
تۇركى جۇرتىنىڭ اقساقالى
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ – ءوز زامانىنىڭ اسا كورنەكتى تۇلعاسى جانە تۇركى جۇرتىنىڭ اقساقالى. ءبىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ حالىقارالىق باستامالارىنا ءارقاشاندا اشىقپىز ءارى زور قۇرمەتپەن قابىلدايمىز. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بارشا تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، باۋىرلاس تۇرىك ەلىمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتۋعا ءسىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىن اتاپ وتپەۋگە بولمايدى.
رەدجەپ ەردوعان، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى.
ميلليونداعان رەسەيلىكتەر شىنايى قۇرمەت تۇتادى
ءسىز ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەردە، اسىرەسە، ونىڭ ەڭ ءماندى نىساندارى مەن تۇرلەرى بويىنشا ءسوزسىز كوشباسشىسىز. قازاقستاننىڭ قول جەتكىزگەن تابىستارى ءسىزدىڭ اتىڭىزبەن تىكەلەي بايلانىستى. ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى ءوز وتانداستارىڭىز عانا ەمەس، ميلليونداعان رەسەيلىكتەر دە شىنايى قۇرمەت تۇتادى. ءسىز ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەردىڭ ناعىز ارحيتەكتورى بولىپ ەسەپتەلەسىز.
***
مەنى قاتتى تاڭقالدىراتىنى – ونىڭ زامان تىنىسىن تاپ باسىپ تانيتىنى. بۇل قاسيەت – بۇگىنگى الەمدى ءدوپ باسىپ سەزىنە الاتىن قاسيەت وعان قايدان دارىعان؟ ول ادال دا ءادىل. ءبىر ماسەلەلەردى تالقىلاعاندا، ءاردايىم قاتارداعى ادامدارعا بۇل قالاي تيەدى دەپ ويلاپ تۇرادى.
ۆلاديمير پۋتين، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى.
جۇڭگو ەلى جاقسى بىلەدى جانە اسا قۇرمەتتەيدى
ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى ءجونىندەگى كەڭەستىڭ باستاماشىسى – نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. ءبىز ونىڭ ۇلكەن ساياسي كورەگەندىگى مەن ايماقتىق قاۋىپسىزدىك پەن الەمدەگى بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدى ءوزىنىڭ پارىزى سانايتىن قاسيەتىنە ءتانتىمىز. اوسشك-نى قۇرۋ تۋرالى يدەيانى العاش رەت قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 1992 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 47-سەسسياسىندا جاريا ەتكەن بولاتىن. بۇل باستاما بۇگىندە ءوز ءومىرشەڭدىگىن دالەلدەپ، ازيا ەلدەرى اراسىندا بەدەلى بيىك، ابىرويى اسقاق، اۋقىمدى ۇيىمعا ۇلاستى.
***
نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا ارىپتەستىكتىڭ مىقتى ىرگەتاسى قالانعان. نازاربايەۆ ەلدەرىمىزدىڭ دوستىعىن نىعايتۋ ءۇشىن قانشاما جىل ايانباي ەڭبەك ەتتى. قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى جۇڭگو ەلى جاقسى بىلەدى جانە اسا قۇرمەتتەيدى.
سي سزينپين، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى.
تۇركى الەمىنىڭ ليدەرى
تۇركيا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق رەفورمالارىن ءجىتى قاداعالاپ وتىرادى. ءسىزدىڭ كۇش-جىگەرىڭىزدىڭ ارقاسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ورتالىق ازيانىڭ جارىق جۇلدىزىنا – بەدەلدى، سەنىمدى ءارى قۋاتتى مەملەكەتكە اينالدى. استانانىڭ قۇرىلىس جۇمىستارىنا تۇرىك كومپانيالارى مەن جۇمىسشىلارىنىڭ دا ۇلەس قوسۋىن تۇرىك-قازاق ىنتىماقتاستىعىنىڭ ەڭ اسەم نىشاندارىنىڭ ءبىرى رەتىندە باعالايمىز. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ – تۇركى الەمىنىڭ ليدەرى.
ابدۋللاھ گۇل، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ 11ء-شى پرەزيدەنتى.
حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ اسا بەدەلدى ساياساتكەرلەرىنىڭ ءبىرى
اشىق-جارقىندىعى، شىنشىلدىعى، تارتىمدىلىعى، ادامعا سۇيىسپەنشىلىگى – مۇنىڭ ءبارى دە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ تابيعاتىنا ءتان قاسيەتتەر. قازاق جۇرتىنىڭ، ەلىنىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ الدىنداعى، تاريحتىڭ الدىنداعى جوعارى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى ونىڭ بويىنان ءاماندا اجىراعان ەمەس. ول ۇلى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە قازاقستاندى كەڭەستەن كەيىنگى كەڭىستىكتىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ بىرىنە اينالدىردى. قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاداعى تابىستارى تاعىلىم الارلىق. ناعىز باسشى عانا وسىنداي ناتيجەلەرگە جەتە الادى، بۇل جاعىنان العاندا، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى – ءوز حالقىنىڭ داۋسىز باسشىسى. ول – تمد مەن حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ اسا بەدەلدى ساياساتكەرلەرىنىڭ ءبىرى دەپ ساناۋعا ابدەن لايىق.
ەمومالي راحمون، تاجىكستان پرەزيدەنتى.
«قازاقستاننىڭ جولى بولدى، ولاردا نازاربايەۆ بار عوي»
كوپتەگەن الەمدىك ساراپشىلار ەكونوميكالىق داعدارىس اياقتالعان سوڭ قازاقستاندى وتە تاماشا جارقىن بولاشاق كۇتىپ تۇرعانىن بولجاپ وتىر. ولار مۇنى جۇرگىزىلىپ جاتقان ەكونوميكالىق رەفورمالارمەن جانە ەلدىڭ شيكىزاتتىق بايلىعىمەن بايلانىستىرادى. قازاقستانعا دەگەن سەنىمنىڭ كەپىلدىگى – وتە تانىمال جالپىۇلتتىق ليدەر، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك رەفورمالار جۇرگىزۋدە مول تاجىريبەسى بار نازاربايەۆ بولىپ تابىلادى. ول راسىندا دا اقىل-پاراساتى، كۇش-قۋاتى جاعىنان تيتاندىق تۇلعا. حالىق اراسىنان شىعىپ، ءوز ەڭبەگىمەن، قاجىر-قايراتىمەن جالپىپلانەتارلىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەن ادام. بۇگىندە بۇرىنعى كسرو اۋماعىندا، بۇكىل ەۋرازيا قۇرلىعىندا دا ساياسي قۋاتى مەن ويلاۋ ورەسى جاعىنان نازاربايەۆقا تەڭ كەلەر ادام جوق. 2005 جىلى رەسەيلىكتەر ونى تمد ليدەرلەرىنىڭ اراسىنداعى ەڭ تانىمال ساياساتكەر رەتىندە «جىل ادامى» دەپ اتادى. سودان بەرى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ بەدەلى جىلدان-جىلعا ءوسىپ كەلەدى. مەن قىزمەت بابىمەن رەسەي مەن قازاقستان ايماقتارىن ءجيى ارالاپ جۇرەمىن، اڭگىمە بارىسىندا ادامدار: «قازاقستاننىڭ جولى بولدى، ولاردا نازاربايەۆ بار عوي» دەگەن جۇرەكجاردى پىكىرلەرىمەن بولىسەدى. ءقازىر نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتىڭ باستى ساياسي ليدەر-ينتەگراتورىنا اينالدى. ونىڭ مەملەكەتتەردىڭ ەۆرازيالىق وداق فورماتىنا ءبىرىگۋى تۋرالى باستاماسىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. مەن ەرتە مە، كەش پە، قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز يدەيالارىن جاڭا – مەتامەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرۋدىڭ تاريحي مۇمكىندىگىنە يە بولارىنا سەنىمدىمىن. مەنىڭشە، قازاقستان كورسەتىپ وتىرعان كوشباسشىلىق مودەلدىڭ تابىستى ديناميكاسى ءالى كوپ ەلدەرگە ۇلگى بولادى.
يۋريي سولوزوبوۆ، ساياساتتانۋشى.
كورەگەندىگى مەن كوشباسشىلىعى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن
مەن نازاربايەۆقا ەكسپو–2017 ارقىلى ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى بويىنشا جاھاندىق ءۇنقاتىسۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى كورەگەندىگى مەن كوشباسشىلىعى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ءوزارا قۇرمەت پەن ورتاق مۇددەلەرگە نەگىزدەلگەن اقش پەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ ءارى قاراي نىعايا تۇسەتىنىنە ۇمىتتەنەمىن.
دونالد ترامپ، اقش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى.
ول قازاقستان ءۇشىن كوپ شارۋا تىندىردى
ءبىز قازاقستانداعى كونستيتۋسيالىق وزگەرىستەردى مۇقيات قاراپ وتىرامىز، ولار وتە جاقسى قادام بولىپ تابىلادى. قازاقستان ءوڭىردى دەموكراتيالىق بولاشاققا باستاي الادى دەپ سانايمىز. پرەزيدەنت نازاربايەۆ مىقتى ليدەر، ول قازاقستان ءۇشىن كوپ شارۋا تىندىردى، ءوڭىردىڭ قالاي دامۋعا ءتيىستى ەكەنىن ناقتى بىلگەندىكتەن نازاربايەۆ ورتالىق ازيا ءۇشىن دە كوپ نارسە جاساي الادى.
كوندوليزا رايس، اقش-تىڭ بۇرىنعى مەملەكەتتىك حاتشىسى.
قالتقىسىز قۇرمەتتەيدى
جۇڭگو قازاقستان حالقىنىڭ ءوزىنىڭ ىشكى بولمىسىنا سايكەس تاڭداعان دامۋ جولىن قالتقىسىز قۇرمەتتەيدى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋعا ۇمتىلۋ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ۇلتتىق تاتۋلىققا قول جەتكىزۋ جولىنداعى كۇش-جىگەرىن قولدايدى.
حۋ سزينتاو، قحر ءتوراعاسى (2003–2013 جىلدار).
اسەرلى، ىقپالدى كوشباسشى
مەن تاڭعى ساعات ۇشتە ءوز بولمەمە جەتكەندە، نازاربايەۆپەن وتكىزگەن ءۇش ساعاتتىق جۇزدەسۋىم بۇرىن بولعان كەزدەسۋلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسىسى ەكەنىن سەزىندىم. ول اسەرلى، ىقپالدى كوشباسشى، ونى اسىرا باعالاۋ مۇمكىن ەمەس... نازاربايەۆ نە قاجەت ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى جانە ءىستى قالاي جۇرگىزۋ، ونى قالايشا جولعا قويۋ كەرەكتىگىن ناقتى تۇسىنەدى.
دجەيمس بەيكەر، اقش-تىڭ بۇرىنعى مەملەكەتتىك حاتشىسى.
تالانتتى ساياساتكەر جانە دانا ديپلومات
بارلىق ەلدەردىڭ باسشىلارى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتان ۇلگى الىپ، ونىڭ جولىمەن ءجۇرۋى ءتيىس. مەن بۇۇ-نىڭ باس حاتشىسى رەتىندە يادرولىق سىناق الاڭىنىڭ قاق جۇرەگىندە تۇرىپ، بارلىق الەم ەلدەرىن قازاقستاننان ۇلگى الۋعا شاقىرامىن... مەن سەمەيدە بولدىم. ول وڭىرگە جاساعان ساپارىم مەن ءۇشىن باعا جەتپەس تاجىريبە. سەمەي پوليگونىنداعى سىناقتار بارىسىندا زارداپ شەككەن ميلليونداعان ادامداردىڭ قاسىرەتى مەن ونداعى ەكولوگيالىق احۋالدىڭ قيىندىقتارىن سۋرەتتەۋگە ءتىل جەتپەيدى. ءتىپتى، ونى ەلەستەءتۋدىڭ ءوزى اسا اۋىر. ەگەر ءسىزدىڭ كورەگەندىگىڭىز بەن باسشىلىعىڭىز بولماسا، كىم ءبىلسىن، ءقازىر دە ميلليونداعان ادام سول قاسىرەتتى باستان وتكەرىپ جاتقان بولار ما ەدى؟ مەن سىزگە سەمەي يادرولىق سىناق الاڭىن جاپقان جانە قازاقستان اۋماعىندا بارلىق يادرولىق ينفراقۇرىلىمداردى جويعان ۇلتتىڭ باسشىسى رەتىندە شەكسىز ريزالىعىمدى ايتقىم كەلەدى… يادرولىق سىناقتاردى توقتاتىپ، يادرولىق قارۋلاردان ادا بولۋ قاجەتتىگىن الەمگە جار سالىپ ايتۋشى رولىنە جەر بەتىندە سىزدەن لايىق ادام جوق.
***
نازاربايەۆ الەمدىك ساياساتتاعى بىتىمگەر ساياساتكەر. ونىڭ ساياسي شەشىمدەرى الەم باسشىلارى ءۇشىن ۇلگى بولۋى ءتيىس.
پان گي مۋن، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بۇرىنعى باس حاتشىسى.
دانالىقتىڭ ونەگەسى
ەگەر نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ساياسي ۇزاق عۇمىرىنىڭ تابيعاتى تۋرالى ايتار بولساق، ەل ىشىندەگىلەر دە، قازاقستاننان تىس جەرلەردەگىلەر دە نازاربايەۆ بيلىگىنىڭ ىزگى قاسيەتتەرىن سانامالايتىندىعىندا ەمەس، ماسەلە مۇلدەم باسقادا. بۇل ساياساتكەردىڭ ۇمىتىلماس ۇلى كۇشى مەن ەرەكشەلىگى مىنادا – جىلدار وتكەن سايىن ول دانالىقتىڭ ونەگەسىنە اينالىپ، تاجىريبەلى، جىگەرلى جانە كرەاتيۆتى بولا تۇسەدى.
رولان ديۋما، فرانسيانىڭ بۇرىنعى سىرتقى قاتىناستار ءمينيسترى.
تاماشا تاعىلىم
تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن بەرىدە قازاقستاننىڭ ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق پروگرەسكە قولى جەتتى. قازىرگى كەزدە نارىققا باعدارلانعان، اشىق تا ايقىن ينۆەستيسيالىق اۋان تۋعىزۋ ايرىقشا ماڭىز الىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءوزى قازاقستاننىڭ بۇگىنگە دەيىن قولى جەتكەن تابىستارىن قوماقتى ەتە تۇسۋگە جاردەمدەسەدى، سونداي-اق ورتالىق ازيانىڭ باسقا مەملەكەتتەرى ءۇشىن تاماشا تاعىلىم بولادى...
ەنتوني چارلز لينتون بلەر، ۇلىبريتانيانىڭ ەكس-پرەمەر-مينيسترى.
تالانتتى ءارى تاباندى تۇلعا
...قازاقستان تاڭدانارلىق تابىستارعا جەتتى، ءوز باسىم مۇنى مۇلدە كۇتپەگەن ەدىم. سىزدەر وزدەرىڭىزدىڭ بارلىق كورشىلەرىڭىزدەن وزىق شىقتىڭىزدار، ءارى ولاردان عانا وزىپ قويعان جوقسىزدار.
پرەزيدەنت نازاربايەۆ – ءتۇرلى رەسپۋبليكالاردىڭ ءىشىندەگى كەسەك تۇلعا. قازاقستان باسشىسى – كەرەگىنشە قاتال، قاعىلەز ءارى باتىل كىسى، وزىنە تارتىپ تۇراتىن، تالانتتى ءارى تاباندى تۇلعا، ول بۇرىنعى وداقتىڭ باسقا دا رەسپۋبليكالارى تانىعان جەتەكشى. ەگەر نازاربايەۆ رەسپۋبليكا باسىندا تۇرسا، قازاقستاننىڭ تابىسقا جەتۋ مۇمكىندىگى كوپ بولماق.
لي كۋان يۋ، سينگاپۋر ۇكىمەتىنىڭ بۇرىنعى اعا ءمينيسترى.