الاشتىڭ ابىزى

كلاسسيك جازۋشى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ 98 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن ءوتتى

كەشە قازاق ەلى اسا كورنەكتى قالامگەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، حالىق جازۋشىسى، قازاق ادەبيەتىنىڭ پاتريارحى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ءابدىجامىل كارىم ۇلى نۇرپەيىسوۆتى سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالدى. قارالى جيىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن مەملەكەتتىك حاتشى ەرلان قارين وقىپ بەردى.

«ءابدىجامىل كارىم ۇلى – سۇراپىل سوعىستى باستان كەشىپ، ەلگە ورالعان سوڭ قازاق ادەبيەتىن وركەندەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوستى. ۇزاق جىلعى شىعارماشىلىق قىزمەتى جەمىستى بولدى. «قان مەن تەر» تريلوگياسى، «سوڭعى پارىز» ديلوگياسى سياقتى تۋىندىلارى سىنشىلار مەن وقىرماندار تاراپىنان جوعارى باعا الدى. زامان جۇگىن كوتەرگەن روماندارى الەمنىڭ كوپتەگەن تىلدەرىنە اۋدارىلدى. ءابدىجامىل كارىم ۇلىنىڭ جاڭا بەلەستى باعىندىرعان قازاق ادەبيەتىن شەت ەلگە تانىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور. ول ۇلت رۋحانياتىنىڭ كوشباسشىسى بولدى.

ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ ادام جانىن تەرەڭ تۇسىنەتىن، ءتۇرلى تاعدىردىڭ بەينەسىن كوركەم سۋرەتتەي وتىرىپ وقىرمانعا جەتكىزگەن ويلى، كەڭ تىنىستى جازۋشى بولاتىن. ءومىر بويى قولىنان قالامى تۇسكەن جوق. قازاق ەلىنىڭ رۋحاني-مادەني سالاسىن دامىتۋ جولىندا ولشەۋسىز قىزمەت اتقاردى. ول - ۇلت كلاسسيكتەرىنىڭ جولىن لايىقتى جالعاستىرعان قۋاتتى قالامگەر. سولايشا ءوزى دە قازاق ادەبيەتىنىڭ پاتريارحىنا اينالدى.

ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ سوڭىندا ۇرپاققا ۇلگى، ۇلىسقا يگىلىك بولاتىن شىعارمالارى قالدى. ەلگە ەس، سىرتقا سەس بولعان جازۋشىنىڭ ەندى ەكىنشى ءومىرى باستالدى. ونەگەلى عۇمىر كەشىپ، سوڭىندا مول مۇرا قالدىرعان ءابدىجامىل كارىم ۇلىنىڭ جارقىن بەينەسى ۇمىتىلمايدى. حالقىمىز ەسىمىن ءاردايىم ارداق تۇتادى. مارقۇمنىڭ يمانى سالامات، جانى ءجانناتتا بولسىن»، دەلىنگەن كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىندا.

قارالى جيىندى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ جۇرگىزدى. جيىنعا مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى داۋرەن ابايەۆ، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوسايەۆ، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى قىرىمبەك كوشەربايەۆ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى دۋلات يسابەكوۆ، باقىتجان ساعىنتايەۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ باسشىلىعى، باسقا دا زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىستى. عاسىرعا جۋىق جاساعان ابىز كەڭسايدا جەرلەندى.

دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى، دراماتۋرگ:

الىپ بايتەرەگىمىز ەدى

– قازاق ادەبيەتى، قازاق مادەنيەتى، قازاق رۋحى ءۇشىن ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ الىپ بايتەرەگىمىز، ءبىزدىڭ ەمەنىمىز ەدى. قايدا بارساق تا، ابەكەڭدى بەتكە ۇستاۋشى ەدىك. قازاق ءسوزىنىڭ ەڭ قىزعانىشپەن قارايتىن ساقشىسى ەدى. ءبىر ءسوزىڭ اعات كەتسە كەشىرمەۋشى ەدى. ابەكەڭنىڭ جۇرگەن جەرى رومان-كومەديا بولاتىن. مەنى كورگەن سايىن بالاسىنداي جاقسى كورىپ، اقىلىن ايتاتىن. ەندى كىم ماعان «بالام» دەيدى، مەن وعان جاقىن ەدىم. ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدى الەمگە تانىتقان اباي مەن م.اۋەزوۆتەن كەيىنگى ۇلى تۇلعا ابەكەڭ ەدى. ات تۇياعىن تاي باسا ما، باسپاي ما، ول ءبىر اللاعا ايان. بارشا قازاق حالقىنا، مارقۇمنىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاعىنا اماندىق تىلەپ، كوڭىل ايتامىن.

يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى:

«ءار كۇنى، ءاربىر ءساتى – تاعىلىم...»

– ءابدىجامىل قازاقتىڭ قانى مەن تەرى عانا ەمەس، قازاقتىڭ جانى مەن ارى ەدى. ۇلت رۋحانياتىنىڭ التىن ءداۋىرى ەدى. بۇگىنگى جوقتاۋدىڭ قاسىرەتى دە، مىنە، وسىندا. دەسە دە، «وكىنىشكە – جۇبانىش» دەگەن. كەۋدەسىنە نۇرى توگىلگەن اسىلدىڭ جانارى وشسە دە جاقسى ىستەرى وشپەيدى. ابەڭنىڭ جاساعان عاسىرىنىڭ ءار كۇنى، ءاربىر ءساتى – تاعىلىم. قان مايداندا قارۋ ۇستاپ، ەلىن قورعاسا، بەيبىت كۇندە قالام ۇستاپ، ۇلتىنىڭ رۋحىن شىڭدادى. «قان مەن تەر»، «سوڭعى پارىز» ديلوگياسى سىندى وزىق تۋىندىلارى ۇلتتىق ادەبيەت ءۇشىن عانا ەمەس، الەم ادەبيەتى ءۇشىن دە باعا جەتپەس رۋحاني مۇرا، ماڭگى توزباس قازىنا بولىپ قالارى انىق. ەل ەسىندە دە وسىنداي، حالقىن شەكسىز سۇيگەن اقجۇرەك ءجۇزى مەن ومىردەگى ازاماتتىق ءىزى قالدى.

گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى:

حالىق جادىندا ماڭگى ساقتالادى

– ارالدا تۋىپ، الاشتىڭ ارىسى اتانعان ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ شىعارماشىلىق عۇمىرىنىڭ تەڭ جارتىسىن تۋعان جەرى ارالعا ارنادى. ءوزىنىڭ فيلوسوفيالىق تولعامدارىندا ول ادام مەن تابيعاتتىڭ بايلانىسىن تەرەڭ سۋرەتتەپ، جازبالارىن ارال پروبلەماسىنا ارناپ كەلدى. «نە جازسام دا حالقىم ءۇشىن» دەپ قالامىن تەربەگەن ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ «سوڭعى پارىزىن» ورىنداپ كەتتى. قازاق ادەبيەتىندە ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن قالامگەر حالىق جادىندا ماڭگى ساقتالادى.

مەرەكە قۇلكەنوۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى:

التى الاشتىڭ ارداقتىسى

– قازاق حالقى تاعى ءبىر اياۋلى ۇلىنان، الىپ تۇلعاسىنان ايىرىلدى. «ەلىم» دەپ سوققان تاعى ءبىر ۇلكەن جۇرەك سوعۋىن توقتاتتى. اياداي عانا اۋىلدان شىعىپ، التى الاشتىڭ ارداقتىسىنا اينالعان، ادامزاتتىڭ اقىل-وي قورىنا اسىل تۋىندىلارىن قوسىپ، كوركەم ويدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتكەن ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ دۇنيەدەن ءوتتى. ول ءوز ءومىرىن ۇلت ونەرىن زەردەلەۋگە، ۇلت رۋحانياتىن زەرتتەۋگە ارناعان ەدى. تاريح تامىرلارىنا تەرەڭ بويلاپ، تىڭ دۇنيەلەرگە قالام تەربەپ، كەسەك-كەسەك شىعارمالار جازدى. حالقىمىزدىڭ جادىندا ماڭگى-باقي قالاتىن تۋىندىلارى ارقىلى بيىك بەلەستەرگە جەتىپ، قايتالانباس قولتاڭباسىمەن ءىز قالدىردى