بۇگىن – اكەلەر كۇنى. بۇل مەرەكە مامىردىڭ ەكىنشى جەكسەنبىسىندە اتالىپ وتكەن انالار كۇنىنىڭ ءىزىن الا، ءۇشىنشى جەكسەنبىدە تويلانادى. اتالعان ەرەكشە مەرەكە وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا، انالار مەن اكەلەردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دامىتۋعا، اۋلەتتەگى جاقىندىقتىڭ، بىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەت-ىقىلاستىڭ بەرىك ورنىعۋىنا جانە شاڭىراقتاعى بەرەكە-بىرلىكتىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى.
وسىناۋ ەرەكشە مەيرام كۇنى پروفەسسور، ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، ى.التىنسارين اتىنداعى ءتوس بەلگىنىڭ يەگەرى كۇلاش وڭالبايەۆا حانىمنىڭ اكە بەدەلى، انا ءرولى، جالپى، ەرلى-زايىپتىنىڭ قارىم-قاتىناسى، ولاردىڭ وتباسىنداعى كەلبەتى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن تۇرعىداعى وي-پىكىرلەرىن نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.
– ەرلى-زايىپتىعا ءبىرىنشى كەزەكتە نە كەرەك دەيسىز بە؟ ەكى جاسقا بولاتتاي بەرىكتىك، اناۋ-مىناۋعا شاعىلا قويمايتىن شىدام، تاۋسىلماس ءتوزىم كەرەك. مەن وزىمشە بىلاي ءبولىپ قويعانمىن: 20-30 جاستىڭ ارالىعى – ماحاببات كەزەڭى، 40 جاس – بالالاردى ءوسىرۋ، جەتكىزۋ، 50-گە تاياعاندا نەمەرەنى اينالىپ-تولعانۋ كەزەڭى. ال 60 جاس – وسىنىڭ بارىنە ەسەپ بەرەتىن كەز. ەڭ العاش ءبىر-بىرىڭدى ءسۇيىپ قوسىلاسىڭ، ول ماحابباتىڭنىڭ ناعىز جالىنداپ تۇرعان شاعى. ۋاقىت وتە كەلە سەزىمىڭ سىيلاستىققا ۇلاسا باستايدى، ەرىڭە (زايىبىڭا) قانشا جەردەن رەنجىپ تۇرساڭ دا ساعىن سىندىرعىڭ كەلمەيدى، سونىڭ ىعىنا جىعىلا سالاسىڭ. سوسىن سىيلاستىعىڭ بىرتە-بىرتە قيماستىققا ۇلاسادى. ودان سوڭ مۇلدەم ەشتەڭەگە قيمايسىڭ. بۇرقىلداپ سويلەپ جۇرسە دە، ونىسىن قانداي ويمەن، نەنى مەڭزەپ تۇرعانىنا شەيىن ءبىلىپ، باعامداپ تۇراسىڭ، سوندىقتان ونىسىنا ءمان دە بەرمەيسىڭ. مەنىڭ وتباسىلىق تاجىريبەمنەن ۇققانىم وسى.
شالىم مەنى ءبىر كوزقاراسىمەن-اق باعىندىراتىن، سونىسىمەن ىقتىرىپ جىبەرەتىن، سوسىن ءبارىن تۇسىنە قويامىن. وڭ قاسىن كوتەرگەندە نەنى مەڭزەدى، ال سول قاسىن قايشىلاعاندا نە ۇنامادى، سونىڭ ءبارىن جاتتاپ الاسىڭ. مەندە دە مىنەز جەتىپ-ارتىلادى، ءبىراق وتاعاسىما ەشقاشان قارسى كەلگەن ادام ەمەسپىن. قاسيەتىڭنەن اينالايىن قازەكەم ەرىڭدى، اكەڭدى سىيلا دەمەپ پە ەدى. ەرلى-زايىپتى رەنجىسكەندە ءبىرى سابىرعا تۇسە قالۋى ءتيىس، ايتپەسە وت شىعادى.
ول كىسى وبلىس دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەدى، ءارى اۋىر، كۇش قۇرىلىمى سالاسى، قىزمەت بابىندا نەبىر كۇردەلى وقيعالار بولىپ جاتادى. باسپالداقپەن ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ كەلە جاتقانداعى اياق الىسىنان-اق كوڭىل كۇيىن بىلە قوياتىنمىن. مازاسى قاشىپ كەلە جاتقانىن سەزە قويسام، بالالارعا: «دەرەۋ جينالىڭدار، اكەلەرىڭ كەلە جاتىر!» – دەگەنىمنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بولاتىن.
قىزمەتىنە كولەڭكە تۇسىرمەس ءۇشىن ءۇيدىڭ ۇساق-تۇيەگىن ەشقاشان وعان بىلدىرتكەن دە، ارالاستىرعان دا ەمەسپىن. اعايىن-تۋىستىڭ كەيبىر ماسەلەسىن دە بىلمەي قالاتىن كەزدەرى بولدى، ءبارىن ىڭ-شىڭسىز ءوزىم شەشۋگە تىرىساتىنمىن. مەن ءوز داستارقانىما، ول ءوز بوساعاسىنا يە بولا ءبىلدى. ءارقايسىمىز ءوز جۇمىسىمىزدى، ءوز ورنىمىزدى بىلەتىنبىز. تىڭكەڭدى ءۇيباستى قىلعانىم جوق، ەلدىڭ، حالىقتىڭ ادامى بولدى. ال قازىرگى اجىراسىپ كەتىپ جاتقان كەيبىر جاستارعا بالكىم شىنايى سەزىم جەتپەي جاتقان شىعار. رياسىز سۇيسەڭ، سەن سول ادامنىڭ جولىندا بارىنە توزەسىڭ، ءبارىن قۇربان ەتەسىڭ، – دەيدى كۇلاش وڭالبايەۆا.
***
ءۇي بولعان سوڭ ىدىس-اياق سىلدىراماي تۇرا ما، قانداي جاعداي بولىپ جاتسا دا كۇلاش اپاي جارىنا بىردە-بىر رەت «سەنىڭ اناڭ...»، «سەنىڭ تۋىسىڭ...» دەگەن اڭگىمە ايتقان ەمەس. «كۇيەۋىمنىڭ تۋىسى – ەندىگى جەردە مەنىڭ دە تۋىسىم» – كۇلاش اپاي سولاي قابىلدادى. قايتا ەنەسى وزىنە ۇرىسىپ جاتسا، تىنىبەك ەستىمەي، بىلمەي قالسىنشى دەپ قولدى-اياققا تۇرماي بەزەك قاعىپ كەتەتىن.
ءاناربۇبى تاتەسىنىڭ (كىشى ەنەسى) دە مىنەزى قىزىق بولاتىن، ءقازىر بۇرق-سارق قايناي قالسا، ونىسى «جىبەك ورامال كەپكەنشە». «ءاي، كۇلاش، بەرى كەل»، – دەپ ءوزى تىگىسىن جاتقىزا قويىپ، باۋىرىنا تارتا كەتەتىن.
ول كىسى كەلىنىن رياسىز جاقسى كوردى. كۇلاش كەلگەنشە اۋزىنا اس المايتىن. ەسىك اشىلسا: «كۇلاش، كەلدىڭ بە؟» – دەپ بالاشا قۋانىپ كەتەتىن. ءاناربۇبى تاتە كۇلاش كەلسە بولدى، ءبارى ورىن-ورنىنا كەلە قالاتىنىن جاقسى بىلەدى. «شارشاپ كەلدىڭ عوي، ءيا، ءاي-ي-ي، شاي قوياتىن ادام جوق-اۋ ساعان، ءا»، – دەپ جۇمىستان ءقازىر عانا ورالعان كۇلاشتى اياپ وتىراتىن. شاينەكتى اندەتكىزىپ شاي قايناتىپ قويايىن دەسە وزىندە قاۋقار جوق، دەنەسىن مەڭدەگەن اۋىر كەسەلدەن ەكى اياق تا كەسىلگەن، توسەككە تاڭىلعانىنا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولعان. وتاعاسى دا جۇمىستان كۇنىنە بىر-ەكى رەت تەلەفون شالىپ: «تاتەم قالاي وتىر، كوڭىل كۇيى دۇرىس پا، اس-سۋىن ءىشتى مە؟» – دەپ قاداعالاپ وتىراتىن.
«مەن باقىتتى ەنەمىن، ويتكەنى جۇماقتا وتىرمىن. ال ساعان كەيىن وسىلاي جاعداي جاسالا ما، جاسالماي ما، كىم ءبىلسىن»، – دەۋشى ەدى مارقۇم ءاناربۇبى شەشەي. كۇلاش تا ول كىسى سياقتى تاپقان تابىسىن ۇلكەن ەنەنىڭ الاقانىنا تيىنىنا دەيىن ساناپ اكەلىپ سالاتىن. جاس بولىپ كوڭىلىنە ۇناعان كويلەگىن كىم ءوزى العىسى كەلمەيدى دەيسىڭ، ءبىراق ءتارتىپ سولاي بولاتىن. سوندا دا ۇلكەندەردىڭ سىرتىنان عايبات، سىپسىڭ ءسوز، وسەك ايتۋ دەگەن مۇلدەم بولمايتىن. ءاسىلى، جاماندى جاسىرۋ، جاقسىنى اسىرۋ – تەك قازاقتىڭ عانا كەلىندەرىنە ءتان قاسيەت-اۋ.
***
تىنىبەك پەن كۇلاش قول ۇستاسىپ ءجۇرىپ باردى دا، جوقتى دا بىردەي كورگەن. وتكەنگە كوز جۇگىرتسە، «ءوز ءۇيى – ولەڭ توسەگى» بولعانشا ون سەگىز رەت باسپانا اۋىستىرىپتى. نان جاياردا ىلعي كورشى-قولاڭنان وقتاۋ سۇراپ جۇرەتىن كۇلاشتىڭ: «شىركىن، ءوز وقتاۋىم بولسا عوي، وقتاۋى بار ادام ءسىرا باقىتتى شىعار-اۋ»، – دەي بەرەتىن بولۋى كەرەك، بىردە تىنىبەك ەكەۋى جۇمىستان شىعا سالا كولىكپەن «شارۋاشىلىق زاتتارى» دۇكەنىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. «سەنىڭ ارمانداعانىڭ وسى شىعار»، – دەپ وتاعاسىنىڭ جەر قازاتىن كۇرەكتىڭ سابىنداي وقتاۋ الىپ بەرگەنى بار.
– قازىرگى جاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە اكە-شەشەسى نەسيە السا دا ءبارىن وزدەرى قۇراپ بەرەدى. ءبىراق اجىراسۋى تەز. بالكىم وزدەرىنىڭ ماڭداي تەرى سىڭبەگەن دۇنيەنىڭ ءقادىرىن بىلمەي جاتقان شىعار. ەر – ەلدىڭ يەسى، ايەل – ءۇيدىڭ كيەسى. ەر ازاماتىڭنىڭ ۇيدەن ءبىر كىرىپ-شىققانىنىڭ ءوزى وتباسى مۇشەلەرىنە سەس بولىپ تۇرۋى كەرەك. «نان اكەپ بەرە سالشى، مۋسوردى الا كەتشى»، – دەگەن ايەلدىڭ تىرلىگىن قۇپتامايمىن، بارىنە ءوزى ۇلگەرۋى كەرەك. ونىڭ ۇستىنە بۇگىنگىدەي سىم-تەتىك اتاۋلىنىڭ ءبارى ءبىر نۇكتەگە، تەحنيكاعا باعىندىرىلعان زاماندا قازىرگى ايەل-كەلىنگە ءبارى دايىن. يىعىنا سۇيەنىپ كەلگەن ازاماتىڭدى سىيلا؛ ءۇي دەپ كەلگەن اتاڭنىڭ بوساعاسىن سىيلا؛ سول ءۇيدى باقىتتى ەتەمىن دەپ كەلگىن. ءوزىمنىڭ قىزدارىمنىڭ قۇلاعىنا قۇيعانىم دا وسى سوزدەر. قانداي دا ءبىر وزەكتى ماسەلە القىمىڭنان الىپ تۇرسا دا، جۇمىستان كەلگەن ەرىڭە الدىمەن شايىڭدى، ىستىق سورپاڭدى بەرىپ بولىپ، ايتاتىنىڭدى سودان كەيىن ايتقىن، – دەيدى كۇلاش اپا.
***
تىنىبەك اتانىڭ كوڭىلى جايلانعاندا: «اينۇر بالام (كەلىنى)، شاي ىشەيىك»، – دەيتىنى بار-دى كەشكىلىك. سوسىن ءبارى كەڭ دە جارىق اسۇيگە داستارقان باسىنا جينالادى. تۇزدەگى ءتۇسى سۋىق گەنەرال تىنىبەك ۇيدە كادۋىلگى اقجارما كوڭىلدى وتاعاسى ءھام اكە رەتىندە بۇگىن كىم قانداي شارۋا تىندىردى، قايدا باردى، نە نارسەگە قول جەتكىزدى، ءتىپتى كەيبىرىنىڭ قاباعىنىڭ نەگە سالىڭقى ەكەندىگىنە دەيىن سۇراپ، بارىنە ءمان بەرە، جەكە-جەكە توقتالىپ وتىراتىن. ءازىل-قالجىڭعا دا ەرىك بەرىلەتىن. كوپتى كورگەن ازامات وتكەن-كەتكەن ومىرىنەن سىر شەرتىپ، اقىلىن ايتىپ، داستارقان باسىن ءبىر كەلەلى كەڭەس وشاعىنا اينالدىرىپ تا جىبەرەتىن. سوندا تىنىبەك تەمىربەك ۇلى شولىركەپ شاي ىشكىسى كەلىپ ەمەس، بالالار اراسىنداعى سىيلاستىقتىڭ ارتۋىن، اۋىزبىرشىلىكتىڭ نىعايۋىن، باۋىرمالدىق ءجىبىنىڭ ۇزىلمەۋىن قاداعالاپ، ولاردى وسىلاي داستارقان باسىنا جينايدى ەكەن.
مىنە، اكەلەر كۇنى وسىنداي قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ ءۇشىن! ال جوعارىدا ءسوز بولعان قازاقى قۇندىلىقتار ءسوزسىز كۇلاش سەكىلدى انالار مەن تىنىبەك سىندى اكەلەردىڭ ونەگەسىمەن قالىپتاسادى.