قازاق وتباسىندا ەر ادامنىڭ ورنى جوعارى بولعان
الماتىدا كوپ جاساعان اتا-اجەلەر از ەمەس. ولاردىڭ ارامىزدا ءالى جۇرە تۇرعانىن قالايمىز. سەبەبى، ءومىر كورگەن قارتتار بىزگە باعدارشام ىسپەتتى، كورگەن-تۇيگەنىن، اقىل-كەڭەسىن ايتىپ وتىرادى. ال سول كوشەلى قاريالار جۇرگەن ىزبەن جۇرسەك، اداسپاسىمىز انىق. «كوپ بىلگەننەن ەمەس، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەگەن ناقىل بار.
ءبىز «Almaty aqshamy» گازەتىنىڭ ۇزاق جىلداردان بەرگى تۇراقتى وقىرمانى، 90 جاسقا كەلگەن ادەمى اجە، ەڭبەك جانە تىل ارداگەرى، زەينەتكەر ۇستاز زەينەپ قاسىم قىزى بەكسەيىتوۆاعا "ادامگەرشىلىك، مەيىرىم، ىزگىلىك، باقىت تۋرالى نە ايتاسىز؟"، "وتباسى قۇندىلىعى دەگەن نە؟"، "قازىرگى جاستارعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟" دەگەن سىندى بىرنەشە ساۋال تاستاعان ەدىك. تىڭداپ كورەيىك.
– قازىرگى ۇرپاق باقىتتى عوي، بەيبىت زاماندا، بارشىلىق، توقشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ جاس كۇنىمىز سوعىس جىلدارىندا ءوتتى. ەر ادامنىڭ ءبارى سوعىسقا كەتكەن. اۋىلدا قالعان ايەلدەر مەن بالا-شاعا قىس ايلارىندا سىعىرايعان ماي شامنىڭ تۇبىندە وتىرىپ، مايدانعا ءۇش ساۋساقتى قولعاپ جانە شۇلىق توقىپ وتكىزەتىنبىز. ال جازدا كولحوزدىڭ ەگىس جۇمىسىنا قويىپ كەتۋشى ەدىك. ولەڭ، تاقپاق ايتىپ ءجۇرىپ ماساق تەرەتىنبىز. سول كۇندەر ءبىزدى شىڭدادى. ەرتە ەسەيتتى. قينالىپ جۇرسەك تە، بىلىمگە ۇمتىلدىق. بىزگە مەكتەپتە ساباقتى اسكەردەن جارالى بولىپ كەلگەندەر وقىتاتىن. 7–10-شى كلاسقا كەلگەندە، ينستيتۋت ءبىتىرىپ كەلگەن مۇعالىمدەر ساباق بەرە باستاپ، كوزىمىز اشىلىپ، ىلىم-بىلىمگە قۇشتارلانا باستادىق. ينستيتۋت تابالدىرىعىن دا اتتادىق. جوعارى وقۋ ورنىندا ورىس تىلىنەن قينالاتىنبىز. ول كۇندەر دە ارتتا قالدى. ينستيتۋتتى فيزيكا-ماتەماتيكا ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ، زەينەتكە شىققانعا دەيىن مەكتەپتەردە جانە ينستيتۋتتاردا ۇستازدىق ەتتىم.
***
– جاسىراتىنى جوق، اينالايىن، قازىرگى جاستارعا توزىمدىلىك، شىدام جەتپەي جاتاتىن سياقتى. ءومىردىڭ تەك تاقتايداي تەپ-تەگىس ەمەستىگىن، ونىڭ كۇنگەيى مەن كولەڭكەلى تۇسى بولاتىنىن ءبىلىپ وسسە دەيمىز عوي. ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا اجىراسۋ دەگەن ۇعىم بولمايتىن. ەكى جاس ءومىر بويى بىرگە بولامىز دەپ باس قۇراعان سوڭ، العا قاراي بىرگە ۇمتىلىپ، قيىندىقتاردى بىرگە جەڭۋگە تىرىسۋ كەرەك. باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ اركىمنىڭ ءوز قولىندا.
باقىت دەگەن – ەرلى-زايىپتىنىڭ بىربىرىنە ادالدىعى، قامقورلىعى، بالالارىنىڭ امان-ەسەن وسىپ-جەتىلۋى، جان-جاعىڭنىڭ اماندىعى. جالپى، شاڭىراقتا تاربيە مەن ءتارتىپ بولعان جەردە، باقىت ءوزى-اق ەسىك قاعىپ كەلىپ تۇرادى دەپ ويلايمىن. كەشىرىمدى بولسىن جاستار بىر-بىرىنە دەگىم كەلەدى.
***
– تەلەارنادان «استارلى اقيقات» دەگەن باعدارلامانى كورىپ قالامىن كەيدە. كورگەن سايىن نەشە ءتۇرلى وي كەلەدى باسىما. باعدارلامادا كوبىنە جەكە ادامداردىڭ ءومىرى، جات قىلىقتارى، كەلەڭسىز كيكىلجىڭدەرى جايىندا ايتىلىپ، ءبارى قىزىلكەڭىردەك بولىپ جاتادى. ايەلى ەرىنىڭ بەتىنەن الادى. ەرى شيەتتەي بالاسىن تاستاپ وزگەگە كەتىپ قالادى. مۇنداي ادەپسىزدىكتى كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعارماۋ كەرەكاق.
ۇلكەن دە، كىشى دە ءبىر-بىرىن سىيلاپ ۇيرەنسە دەيمىن. ادام الدىمەن ءوزىن سىيلاپ، ءوزىن قۇرمەتتەپ، باعاسىن بىلسە، ول وزگەنى دە سىيلاي الادى دەپ ويلايمىن.
***
– كەيبىر جاستاردىڭ سويلەگەن سوزدەرىنە، كيگەن كيىمدەرىنە دە رەنجىپ قالىپ جاتامىن. الدىڭدا كەتىپ بارا جاتقان ۇل ما، قىز با، ايىرا المايسىڭ كەيدە. بۇگىندە ەر بالا دا شاش ءوسىرىپ، بۋىپ الاتىن بولعان-اۋ دەيمىن. بەلى اشىق-شاشىق قىزدارعا دا كوڭىلىم تولماي قالاتىنى بار. قازاقتىڭ قانداي جاقسى ۇلتتىق كيىمدەرى بار. مىسالى، ءبىر كاجەكەيدىڭ ءوزىن بىرنەشە كويلەكپەن، بەلدەمشەمەن ۇيلەستىرىپ كيۋگە بولادى. مادەنيەتتىڭ ءوزى ۇستىمىزگە ىلگەن كيىمىمىزدەن دە ءبىلىنىپ تۇرادى.
***
– قازاق وتباسىندا ەر ادامنىڭ ورنى جوعارى بولعان. «اكەڭ كەلە جاتىر!» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز سەس بولاتىن. ال ءقازىر اجىراسۋ كوبەيىپ كەتتى، ايەلگە قول كوتەرەتىندەر، ءتىپتى ءوز بالاسىنا اليمەنت تولەمەي قاشىپ جۇرگەن اكەلەر دە بار. اكە بەدەلىن كوتەرۋ ايەلگە كوپ بايلانىستى. سوندىقتان وتباسىندا جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان قىزدارىمىزعا وسى باستان ۇلاعاتتى سوزدەرىمىزدى ايتىپ وتىرۋىمىز كەرەك. ەر بالاعا اكە ۇلگى بولسا دەيمىن، سوزىمەن دە، جۇرىس-تۇرىسىمەن دە.
ايتەكە بي ءبىر وسيەتىندە «جاقسى ادامنىڭ سەرىگى – اقىل، ءتوزىم، سابىر، ءۇمىت، تاتۋلىق، بىرلىك» دەگەن ەكەن. وسى ۇلاعاتتىڭ ىشىنە ءبارى سىيىپ تۇر، قالقام. بالالاردىڭ، جاستاردىڭ ءبارى باقىتتى، ءبىلىمدى، ۇلعاتتى بولعانىن بارلىق جان-جۇرەگىممەن تىلەيمىن، قىزىم!