جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەردى قولداۋ ماقساتىندا 2008 جىلدان بەرى ەلىمىزدە حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلەتىن انا مەن بالانى مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسى ءساتتى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ءبىرجولعى الەۋمەتتىك تولەم جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىندا كورسەتىلگەن دەمالىس بەرىلگەن كۇننەن باستاپ تۋىندايدى. تولەم مولشەرى سوڭعى 12 ايدا الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن ورتاشا ايلىق كىرىسكە جانە ەڭبەككە ۋاقىتشا جارامسىزدىق كۇندەرىنىڭ سانىنا بايلانىستى بولادى.
جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋى جاعدايىنا الەۋمەتتىك تولەم (ءاتجب) تاعايىنداۋعا قۇقىق قاشان تۋىندايدى؟ ول جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىندا كورسەتىلگەن جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا دەمالىس باستالعان كۇننەن باستاپ تۋىندايدى. ال جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا، جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋعا بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋى جاعدايىنا الەۋمەتتىك تولەم قانداي كەزەڭگە تاعايىندالادى؟ ءاتجب ق ر ەڭبەك كودەكسىنىڭ 99-بابىنا سايكەس جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى نەمەسە جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىندا كورسەتىلگەن بارلىق كەزەڭگە تاعايىندالادى جانە ءبىر رەت تولەنەدى.
ءاتجب تاعايىنداۋعا، سونداي-اق اۋىر بوسانعان، ەكى جانە ودان دا كوپ بالا تۋعان جاعدايدا ءاتجب قايتا ەسەپتەۋگە ءوتىنىش بەرۋ مەرزىمدەرى ءماسق-دان الەۋمەتتىك تولەمدەرگە قۇقىق تۋىنداعان كۇننەن باستاپ (جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە جارامسىزدىق پاراعىن بەرگەن كۇننەن باستاپ) 12 ايدان اسپاۋعا ءتيىس.
جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا، جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋعا بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋى جاعدايىنا الەۋمەتتىك تولەم) تاعايىنداۋ ءۇشىن ءوتىنىش «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراسياسىنىڭ بولىمشەسىنە بەرىلەدى. نەمەسە كورسەتىلەتىن قىزمەتتى الۋشىنىڭ ۇيالى بايلانىسىنىڭ ابونەنتتىك قۇرىلعىسىنىڭ تەلەفون ءنومىرى پورتالدا تىركەگەن كەزدە sms-حابارلاما جولىمەن 3 كۇنتىزبەلىك كۇن ىشىندە قىزمەت الۋشىنىڭ كەلىسىمىن العان جاعدايدا پرواكتيۆتى قىزمەت كورسەتىلەدى.
ءماسق ءاتجب تاعايىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتاردىڭ (مالىمەتتەردىڭ) دايەكتىلىگىنە تەكسەرىس جۇرگىزۋگە قۇقىلى. وسى ماقساتتا ءماسق مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ءتيىستى ۇيىمدارعا، الەۋمەتتىك اۋدارىمداردى تولەۋشىلەرگە جانە ءوتىنىش بەرۋشىگە سۇراۋ جىبەرۋگە قۇقىلى.
اۋىر بوسانعان جانە ەكى نەمەسە ودان دا كوپ بالا تۋعان جاعدايدا جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا الەۋمەتتىك تولەمدەردى قايتا ەسەپتەۋ قالاي جۇرگىزىلەدى؟ بۇل جاعدايدا ءاتجب قايتا ەسەپتەۋ قوسىمشا بەرىلگەن جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا ۋاقىتشا ەڭبەككە قابىلەتسىزدىك پاراعى نەگىزىندە ەڭبەككە جارامسىزدىق كۇندەرىنىڭ جالپى سانى ەسكەرىلە وتىرىپ، ءاتجب تاعايىندالعان سوماسىن ءاتجب قايتا ەسەپتەلگەن سوماسىنان الىپ تاستاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
جۇلدىز الىبەك قىزى، «مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى»
اق الماتى قالاسى بويىنشا فيليالىنىڭ مامانى:
– بىزگە «ەگەر ايەلدىڭ ورتاشا ايلىق تابىسى ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 7 ەسەپتەلگەن مولشەرىنەن اسسا، ول جۇمىس بەرۋشىدەن ايىرماشىلىقتى الا الا ما؟» (2023 جىلى: 7*70 000 تەڭگە = 490 000 تەڭگە) دەگەن ساۋال ءجيى قويىلادى. جۇمىس بەرۋشى، ەگەر بۇل ەڭبەك جانە (نەمەسە) ۇجىمدىق شارتتاردىڭ تالاپتارىندا، جۇمىس بەرۋشىنىڭ اكتىسىندە كوزدەلسە، ورتاشا جالاقىسىن ساقتاي وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك زاڭناماسىنا سايكەس، ءماسق-دان جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا، جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋعا بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋى جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم سوماسىن شەگەرە وتىرىپ، جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا بايلانىستى دەمالىسقا، جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ العان جۇمىسكەرلەرگە بەرىلەتىن دەمالىسقا اقى تولەيدى.
ءاتجب تاعايىنداۋ ءۇشىن ءوتىنىش بەرەر الدىندا ءماسق الەۋمەتتىك اۋدارىمداردىڭ ۋاقتىلى جانە تولىق تولەنۋىن تەكسەرۋ ۇسىنىلادى. ەگەر ءسىز ءۇشىن الەۋمەتتىك اۋدارىمدار 12 ايعا ەمەس، جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا بايلانىستى ەڭبەككە ۋاقىتشا جارامسىزدىق پاراعىن بەرگەن ايدىڭ الدىنداعى 8 ايعا تۇسسە، وندا مزج شەگەرىلگەن 8 ايداعى تابىس قوسىلادى جانە 12 ايعا بولىنەدى دە ەڭبەككە جارامسىزدىق كۇندەرى سانىنىڭ كوەففيسيەنتىنە كوبەيتىلەدى. تاعايىندالعان ءاتجب سوماسىنان مزج ۇستالىپ، ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى ءسىزدىڭ زەينەتاقى شوتىڭىزعا اۋدارىلاتىنىن ەسكەرتەمىز.