استرونوم، م.قوزىبايەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى اندرەي سولودوۆنيك 8 قاراشادا ايدىڭ تۇتىلۋىن نەلىكتەن «قاندى» دەپ اتايتىنىن جانە ونى قاي ايماقتاردا بايقاۋعا بولاتىنىن ءتۇسىندىردى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz Inform.kz-كە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.
پروفەسسوردىڭ ايتۋىنشا، ايدىڭ تۇتىلۋىن كۇننىڭ تۇتىلۋىنان گورى بايقاۋ وڭايىراق. اي كورىنەتىن جەردە تۇتىلۋ دا، ياعني، جەر شارىنىڭ جارتىسى كورىنەدى.
«قازىرگى تۇتىلۋ شىعىس بولىگىندە، ەڭ دۇرىسى تىنىق مۇحيت ارالدارىنان كورىنەدى. ءبىز تۇتىلۋدىڭ تولىق فازاسى كورىنەتىن باتىس شەتىندە تۇرمىز. ءتىپتى، بۇكىل قازاقستاندا تولىق كەزەڭدى بايقاۋ مۇمكىن ەمەس. قوستاناي مەن بالقاش كولىنىڭ باتىسىندا تەك جەكەلەگەن بولىگىن كورۋگە بولادى. تۇتىلۋ اي كوكجيەكتەن كوتەرىلگەنگە دەيىن بولادى. بىزدە ول تولىق تۇتىلۋ بولعان كەزدە كوتەرىلەدى، ۋاقىت شامامەن 17.30-دا. تولىق تۇتىلۋ 17.42-دە اياقتالادى. بىزدە نەبارى 12 مينۋت ۋاقىت بولادى، سوندىقتان كوكجيەكتىڭ شىعىس بولىگى كورىنەتىن ورىندى تاڭداۋ كەرەك. پەتروپاۆلدا ەڭ دۇرىسى – ەسىل جاعالاۋىنداعى پودگورە. يا بولماسا عيماراتتار باقىلاۋعا كەدەرگى كەلتىرمەۋى ءۇشىن بيىك قاباتتارعا كوتەرىلۋ قاجەت. ساعات 17.42-دەن كەيىن اي جەر كولەڭكەسىنەن بىرتىندەپ شىعادى. جەكە كەزەڭدى تاماشالاۋ دا قىزىقتى. بارلىعى ساعات 19.40-تا اياقتالادى. اي كولەڭكەدەن شىعادى. بۇلتتار بايقاۋعا كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن، قاراشانى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس»، - دەدى اندرەي سولودوۆنيك.
ايدىڭ تۇتىلۋىنىڭ قايتالانۋ جيىلىگى – جىلىنا ەكى-ۇش رەت. ءبىراق ول جىلدان جىلعا بولا بەرمەيدى، شامالى اۋىتقۋلار بار. پروفەسسور ايدىڭ تۇتىلۋى كۇن تۇتىلۋىنا قاراعاندا ەكى ەسە سيرەك بولاتىنىن اتاپ ءوتتى.
«ەگەر كۇن تۇتىلۋى گەومەتريالىق بولسا، وندا ايدىڭ تۇتىلۋى – جەر ايدان كۇن ساۋلەسىن جاسىراتىن قۇبىلىستاردىڭ فيزيكالىق ءتۇرى. ايدىڭ ءوزى جارقىرامايدى جانە ول اسپاندا تولىعىمەن جوعالىپ كەتۋى كەرەك. ءبىراق مۇندا تاعى ءبىر فيزيكا بار. كۇن ساۋلەلەرى جەر اتموسفەراسىندا جارتىلاي سىنادى جانە ولاردىڭ جولى قيسىق بولادى، سوندىقتان ولار قاجەت ەمەس جەرگە، ياعني جەر كولەڭكەسى ايماعىنا جەتەدى. ول جەرگە ۇزىن تولقىندى ساۋلە تۇسەدى. ادام كوزى ءۇشىن قىزىل ءتۇس – بۇل بىزگە كورىنەتىن كۇن رادياسياسىنىڭ وتە ۇلكەن تولقىن ۇزىندىعى. ادەتتە اي سارى بولادى، تۇتىلۋ كەزىندە تەك قىزىل جانە قىزعىلت سارى تۇستەر قالادى. سوندىقتان ول وسىنداي رەڭكتەرمەن بويالعان. مىندەتتى تۇردە «قاندى» ەمەس. ايدىڭ تۇتىلۋىن بىرنەشە رەت باقىلاي وتىرىپ، ءبىز ايدىڭ سارعىش، سارى-قىزعىلت رەڭكتەردە ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. سەبەبى جەر اتموسفەراسى بۇلتتاردان تازا. تومەنگى قاباتتار سىنعان، ەگەر بۇلتتار كوپ بولسا، وندا كۇن ساۋلەسىنىڭ تارالۋى الدەقايدا ناشار بولادى. سوندىقتان ءبارى قىزىل جانە قىزعىلت، اي كىرپىش قىزىلعا اينالادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى اندرەي سولودوۆنيك.
تۇتىلۋ ءارقاشان تولىق ايدا كۇن، جەر جانە اي قاتار تۇرعاندا جانە اي جەردىڭ ارتىندا بولعاندا بولادى. ءاربىر تولىق ايدا تۇتىلۋ بولمايدى.
«ءبىز تۇتىلۋدى بولجاۋدى بۇرىننان ۇيرەندىك. ەجەلگى داۋىردە دە ەجەلگى گرەكتەر مۇنى ىستەي بىلگەن. ولار جىلنامالاردى تالداپ، ستاتيستيكالىق زاڭدىلىقتاردى شىعارعان. بۇل قۇبىلىستا ميستيكالىق ەشتەڭە جوق»، - دەدى پروفەسسور.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا كورىنەتىن كەلەسى ايدىڭ تولىق تۇتىلۋى ءۇش جىلدان كەيىن – 2025 جىلدىڭ 7 قىركۇيەگىندە ءتۇن ورتاسىنا تامان بولادى. ەڭ قىزىعى كۇن تۇتىلۋ 2028 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا بولادى، ال وڭىردە ول جاڭا جىلعا جارتى ساعات قالعاندا اياقتالادى.