قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن (اەس) سالۋ ماسەلەسى بىرنەشە جىلدان بەرى تالقىلانىپ كەلەدى. ەلدەگى ەنەرگەتيكالىق تاپشىلىقتىڭ ۇلعايۋى جانە بولاشاقتا ەلەكتر ەنەرگياسىنا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋى اەس سالۋدىڭ قاجەتتىلىگىن كۇشەيتۋدە.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن كومىر ەلەكتر ستانسيالارىنان الادى، ءبىراق بۇل كوزدەر ەكولوگياعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى جانە كومىر قورىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بالاما ەنەرگەتيكالىق شەشىمدەردى ىزدەۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا.
قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدە اەس سالۋ ماسەلەسىنە قاتىستى تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداۋ قاجەت، ءبىراق بۇل شەشىمدى قابىلداۋ ءۇشىن حالىقتىڭ پىكىرى ەسكەرىلۋى ءتيىس. وسى ماقساتتا 6 قازاندا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزىلەدى. بۇل رەفەرەندۋمدا قازاقستان حالقى اەس قۇرىلىسىنىڭ قاجەت نەمەسە قاجەت ەمەستىگىن انىقتايدى.
اەس سالۋ نە بەرەدى؟
اتوم ەلەكتر ستانسيالارى ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇزدىكسىز جانە تۇراقتى تۇردە ءوندىرۋ مۇمكىندىگىنە يە. قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەسىندە ماۋسىمدىق اۋىتقۋلار مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعى بايقالادى، اسىرەسە، جىلىتۋ ماۋسىمدارىندا. اەس بۇل ماسەلەنى شەشە وتىرىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تۇراقتى جانە سەنىمدى كوزى بولا الادى. بولجامدارعا سايكەس، الداعى 5 جىلدا قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعى ساعاتىنا 13 ميلليارد كيلوۆاتتقا دەيىن ارتۋى مۇمكىن. بۇل تاپشىلىقتى جابۋ ءۇشىن بالاما كوزدەر، ونىڭ ىشىندە اتوم ەنەرگەتيكاسى قاجەت.
ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق ارتىقشىلىقتار
اەس قۇرىلىسى قازاقستاننىڭ ەلەكتر ەنەرگياسى ءوندىرىسىن ايتارلىقتاي كۇشەيتىپ قانا قويماي، ەكونوميكالىق وسىمگە دە ىقپال ەتە الادى. اتوم ەنەرگياسى ەكولوگيالىق تۇرعىدان ءتيىمدى، سەبەبى كومىرقىشقىل گازىنىڭ شىعارىلۋىن ايتارلىقتاي ازايتادى. بۇل قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق ماقساتتارىنا، اسىرەسە، كومىرتەكسىز ەنەرگەتيكالىق جۇيەگە كوشۋگە قاتىستى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋعا كومەكتەسەدى.
اتوم ەنەرگەتيكاسى سونىمەن قاتار ەلدىڭ ەنەرگيا نارىعىنداعى تاۋەلسىزدىگىن كۇشەيتۋگە ىقپال ەتەدى. ءوزىنىڭ مول ۋران قورىن پايدالانا وتىرىپ، قازاقستان الەمدىك ەنەرگەتيكالىق نارىقتا ماڭىزدى ويىنشىعا اينالىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعىن عانا ەمەس، ەنەرگيا ەكسپورتىن دا دامىتۋعا مۇمكىندىك الادى. ەلدەگى ۋران قورىنىڭ كوپتىگى اەس-تى ۇزاق مەرزىمگە سەنىمدى قۋات كوزى رەتىندە قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قاۋىپسىزدىك جانە حالىقارالىق تاجىريبە
اەس سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعاندا، قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. الەمدەگى وزىق تاجىريبەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، اەس-تى باسقارۋدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ۇلكەن ءمان بەرۋ قاجەت. يسپانيا، فرانسيا، جاپونيا سياقتى ەلدەر اتوم ەنەرگەتيكاسىن پايدالانۋ ارقىلى ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق تۇرعىدان ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەنىمەن، قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىنە قوماقتى ينۆەستيسيالار سالعان.
قازاقستان ءۇشىن دە الەمدىك تاجىريبەنى مۇقيات زەرتتەۋ ماڭىزدى. اەس سالۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى، سوندىقتان زاماناۋي قاۋىپسىزدىك تەحنولوگيالارىن قولدانۋ جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي ارەكەت ەتۋ قاجەت. وسى رەتتە قازاقستاننىڭ اەس سالۋ جانە پايدالانۋ بويىنشا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋ، سونداي-اق حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ماڭىزدى بولادى.
قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسىنا قولداۋ
قازاقستاندا اەس قۇرىلىسى تۋرالى پىكىرتالاستار بارىسىندا حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە ءبولىندى. بىرەۋلەر اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ەل ءۇشىن ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن قولدايدى، ەكىنشى توپ قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلارىندا ەنەرگيا تاپشىلىعىن جويۋ جانە ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ باستى مىندەتتەر قاتارىندا تۇر. وسىعان بايلانىستى حالىقتىڭ پىكىرىن ەسكەرۋ ءۇشىن رەفەرەندۋم وتكىزۋ شەشىمى قابىلداندى.
قورىتىندىلاي كەلە، اەس قازاقستاندى ەنەرگيا تاپشىلىعىنان قۇتقارىپ قانا قويماي، ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق جۇيەسىن جاڭعىرتۋعا، ەكونوميكاسىن كۇشەيتۋگە جانە حالىقارالىق ارەنادا بەدەلىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا، بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ قولداۋى جانە قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىن قاتاڭ ساقتاۋ قاجەت. رەفەرەندۋم ناتيجەلەرى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق بولاشاعىن ايقىنداپ بەرەتىن ماڭىزدى قادام بولماق.