بۇل – ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەڭ باستى مىندەتى.
ۇلىتاۋداعى ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى وسىلاي دەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz
«ءبىز ۇلتتى ۇيىستىراتىن پاراساتتى، تىڭ يدەيالار مەن ۇسىنىستارعا ايرىقشا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. بۇل – ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەڭ باستى مىندەتى. سوندىقتان، مىناداي باعىتتارعا نازار اۋدارۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
ءبىرىنشى. جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتۋ
ءبىز دەموكراتيا ءداستۇرى جەتىلگەن، مىقتى ازاماتتىق قوعام قۇرامىز. بۇل – ستراتەگيالىق باعىتىمىز. وسى باعداردى بەرىك ۇستانۋىمىز كەرەك. سوڭعى ءۇش جىلدا بۇل سالادا ءبىراز ناتيجەگە جەتتىك. بيلىك پەن حالىق اراسىندا مازمۇندى ديالوگ ورناتتىق. بۇعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى زور سەپتىگىن تيگىزگەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. سول ارقىلى ءبىرقاتار وزىق يدەيالار ۇسىنىلدى.
ميتينگىلەر تۋرالى دەموكراتيالىق زاڭ شىقتى. پارتيالىق سايلاۋ تىزىمىنە ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن وتىز پايىزدىق كۆوتا ەنگىزىلدى. قوعامدىق كەڭەستەردىڭ جۇمىسى جاندانا ءتۇستى. ساياسي جاڭعىرۋ باعدارلاماسى ارقىلى وڭ باستامالار لايىقتى جالعاسىن تابارى ءسوزسىز».
«ءبىز «ءتۇرلى كوزقاراس، ءبىرتۇتاس ۇلت» قاعيداتىن بەرىك ۇستانۋىمىز قاجەت. ءبىر-بىرىمىزدىڭ وي-پىكىرىمىزدى تىڭداپ، قۇرمەتتەي بىلسەك، العا قادام باسامىز.
ءبىز دەموكراتيالىق رەفورما جاسايمىز دەپ، مەملەكەتتى السىرەتۋگە ەش جول بەرمەۋىمىز كەرەك».
«زاڭ مەن ءتارتىپ – ىشكى تۇراقتىلىقتىڭ بىردەن-بىر كەپىلى. ونسىز قوعامنىڭ دامۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، بۇل قاعيدا ءبىزدىڭ ەڭ باستى باعدارىمىز بولۋعا ءتيىس.
جالپى، وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن تاباندى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن، زاڭعا باعىناتىن ادامدار قۇرمەتكە يە بولۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بىزدە كوشە بۇزاقىلارى، جاۋاپكەرشىلىكتەن جۇرداي بلوگەرلەر جانە ماسىلدىق پيعىلمەن ايقاي شىعاراتىن ادامدار بۇگىنگى كۇننىڭ باتىرىنا اينالدى. دەپۋتاتتار مەن اتقارۋشى بيلىك وكىلدەرى سولارعا عانا باسا ءمان بەرەتىن بولدى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر سولاردىڭ عانا تالابىن ورىنداۋعا جۇگىرەدى.
ورتالىقتاعى جانە ايماقتارداعى بيلىك بارلىق ازاماتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا بىردەي قاراۋعا ءتيىس. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىڭ» كومەگىنە سەنىپ وتىرعان، زاڭعا باعىناتىن قاراپايىم جۇرت نازاردان تىس قالماۋى كەرەك».
«ەكىنشى. رەفورمالاردىڭ ءمان-ماڭىزىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ
ەڭ باستىسى، ءبىزدىڭ باعدارىمىزدى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى قولداپ وتىر. ازاماتتارىمىز ەلىمىزدە تۇبەگەيلى وزگەرىس بولاتىنىنا سەنەدى. دەگەنمەن، رەفەرەندۋم تابىستى ءوتتى ەكەن دەپ، بوساڭسۋعا بولمايدى. ناعىز جۇمىس ەندى باستالدى.
رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىن ەلگە ۇدايى ءتۇسىندىرىپ وتىرۋىمىز كەرەك. ءقازىردىڭ وزىندە جاڭعىرۋ ۇدەرىسى بىرتىندەپ جالپىۇلتتىق سيپاتقا يە بولا باستادى. شىن مانىندە، جاڭعىرۋدىڭ اسەرىن ءاربىر ازاماتىمىز سەزىنۋى قاجەت. ەلدەگى وزگەرىسكە اركىم ءوز ىسىندەي قاراسا، شىن مانىندە، جاڭارۋ جولىنا تۇسەمىز. مۇنى ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى تەرەڭ تۇسىنگەنى ءجون».
«ءقازىر – ينتەرنەت ءداۋىرى. جاستار وزىنە قاجەت مالىمەتتى عالامتوردان الادى. ءداستۇرلى اقپارات قۇرالدارىمەن قاتار، الەۋمەتتىك جەلىگە باسا ءمان بەرۋ قاجەت. جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزىن ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋ ءۇشىن جاڭا تاسىلدەردى قولدانۋ كەرەك.
جالپى، ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى كەزىندە جاستارعا ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون. ويتكەنى، بۇگىنگى رەفورمالاردىڭ يگىلىگىن ەرتەڭ سولار كورەدى».
«ءۇشىنشى. جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقتى اۋقىمدى رەفورمالارعا قاتىستىرۋ
قۇرىلتايعا قانشا ادام كىرسە دە، قوعامدى تولىق قامتي المايدى دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. ءبىراق، قۇرىلتاي مۇشەلەرىن كوبەيتە بەرسەك، ودان پايدا بولمايدى. بۇدان جۇمىستىڭ بەرەكەسى قاشىپ، ۇيىمداستىرۋ ءىسى قيىنداپ كەتۋى مۇمكىن.
قۇرىلتاي – بەلگىلى ءبىر ادامدار عانا باس قوساتىن جەر ەمەس. ول، شىن مانىندە، جالپىۇلتتىق جيىنعا اينالۋى كەرەك. بۇل – وتە ماڭىزدى مىندەت».
«ءبىز جاڭا سيفرلىق تەحنولوگيانىڭ مۇمكىندىگىن كەڭىنەن پايدالانۋىمىز قاجەت. سوندا مەملەكەت پەن حالىقتىڭ قارىم-قاتىناسى بارىنشا ءتيىمدى بولماق.
مەن Qurultay دەگەن ارنايى ءموبيلدى قوسىمشا ازىرلەۋدى ۇسىنامىن. سول ارقىلى حالىق ەلدى جاڭعىرتۋ تۋرالى وي-پىكىرىن ونلاين رەجيمدە ايتا الادى.
جۇرت رەفورمانىڭ ناقتى پايداسىن كورۋى قاجەت. سونداي-اق، وعان تىكەلەي قاتىسۋعا مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك. ازاماتتار وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا ينتەراكتيۆتى ساۋالناماعا قاتىسادى. كەز-كەلگەن تۇيتكىلدى شەشۋ جولىن ۇسىنىپ، ەلىمىزدى جاڭعىرتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسا الادى.
قايىرىمدىلىق ىستەردى ۇيلەستىرەتىن تۇسىنىكتى ءارى ءتيىمدى ەلەكتروندى سەرۆيستى ىسكە قوسۋعا بولادى. مۇنىڭ ءبارى سيفرلىق دەموكراتيانى دامىتاتىن تەحنولوگيالىق پلاتفورمانىڭ نەگىزىن قالايدى. دامىعان مەملەكەتتەر وسىعان ۇمتىلىپ جاتىر. ءبىز عالامدىق وركەنيەتتىڭ كوشىنەن قالىپ قويماۋىمىز قاجەت. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسىن جاساعان ءجون. سوندا ءاربىر ازاماتىمىز ورتاق ىسكە اتسالىسادى».
«مەن بىلتىر ەلىمىزدىڭ اكادەميالىق ۇلگىدەگى جاڭا تاريحىن جازۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. ءقازىر قازاقستان تاريحىنىڭ كوپ تومدىعى ازىرلەنىپ جاتىر. بەلگىلى عالىمدارىمىز جۇمىلىپ، وسى ماڭىزدى ىسكە اتسالىسۋدا. مەن ءوزىم دە بۇل جۇمىسقا ۇلەسىمدى قوسامىن. ونى كەلەسى جىلدىڭ ورتاسىندا تۇبەگەيلى اياقتاۋ كەرەك. دەگەنمەن، ماسەلە ۋاقىتتا ەمەس، ساپادا.
تاريحىمىز جۇيەلى، شىنايى، ەڭ باستىسى، تاۋەلسىز ەلدىڭ كوزقاراسىمەن جازىلۋى كەرەك. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنە مۇنى ايرىقشا قاداعالاۋدى تاپسىرامىن. قاجەت بولسا، شەتەل عالىمدارىن دا تارتۋعا بولادى».
«ۇلتتىق مەرەكەلەر مەن اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە ءبىرقاتار وزگەرىس ەنگىزگەن ءجون. مەن رەسپۋبليكا كۇنىنە ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىنامىن. سوندىقتان، قازاننىڭ جيىرما بەسى كۇنى جىل سايىن ەگەمەندىك كۇنىن ەلىمىزدىڭ باستى مەرەكەسى رەتىندە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.
1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلداندى. بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى تۇڭعىش قادامى بولاتىن. وسى قۇجاتتى قابىلداعان كەزدە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اسا ماڭىزدى، ءتىپتى شەشۋشى ءرول اتقاردى.
رەسپۋبليكا كۇنى ەلدىڭ مەملەكەت قۇرۋ جولىنداعى تاريحي قادامىنىڭ سيمۆولى بولۋى كەرەك. ارينە، تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ باستاپقى ءمانى ساقتالادى. بۇل كۇن مەملەكەتتىك مەرەكە بولىپ قالا بەرەدى. ءبىراق، تاۋەلسىزدىك الۋعا زور ۇلەس قوسقان ۇلتتىق باتىرلارىمىزعا تاعزىم كۇنى رەتىندە اتاپ ءوتىلۋى كەرەك».
«الەمدە ەڭبەكتى باسەكەلەستىك دەڭگەيىنە كوتەرگەن مەملەكەتتەر بار. سونىڭ ارقاسىندا ولار ساپالى ونىمدەرىمەن جەر ءجۇزىن مويىنداتىپ وتىر. بۇل حالىقتار ءوز ۇرپاعىن جاس كەزىنەن تىنباي جۇمىس ىستەۋگە باۋليدى. سولاردىڭ تاجىريبەسىن وزىمىزگە بەيىمدەپ، بالا تاربيەسىنە ەنگىزۋ جايىن قاراستىرعان ءجون.
حالقىمىز «ەڭبەك – ىرىستىڭ بۇلاعى، باقىتتىڭ شىراعى» دەپ بەكەر ايتپاعان. جاڭا قازاقستاندا ەڭبەكقور ادام ەڭ سىيلى ادام بولۋعا ءتيىس. ءبىز وسكەلەڭ ۇرپاقتى ادال ەڭبەككە باۋلىپ، جاھاندىق نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى ەتىپ تاربيەلەۋىمىز قاجەت. ماڭداي تەرمەن تاپقان ءار تيىن – ناعىز اردىڭ ءىسى، اباي ايتقان «تولىق ادامنىڭ» ەڭبەگى ەكەنىن جاستاردىڭ ساناسىنا توقۋىمىز قاجەت».
«قازاق – قولى اشىق، قايىرىمدى، قوناقجاي حالىق. بۇعان ەشكىمنىڭ تالاسى جوق دەپ ويلايمىن. ءبىراق، الەمدە وسىنداي قاسيەتتەرگە يە حالىقتار از ەمەس. جاستارىمىز، ەڭ الدىمەن، زياتكەرلىك قابىلەتى جوعارى، ويى ۇشقىر، ەڭبەكقور بولۋى قاجەت.
ءقازىر – اقىل-وي جانە دارىن يەلەرىنىڭ زامانى. قازاقستان دا وسى كوشتەن شەت قالماۋعا ءتيىس. وزىق ءبىلىم مەن قاجىرلى ەڭبەكتى ۇشتاستىرا بىلسەك قانا ەلىمىز وسىپ-وركەندەيدى. كوزدەگەن ماقساتىنا جەتەدى.
حالقىمىز قاناعاتشىل، ۇنەمشىل، ونەرتاپقىش بولۋعا ۇمتىلۋى كەرەك. وسىنداي جاقسى قاسيەتتەر اركىمنىڭ مۇراتىنا اينالۋعا ءتيىس».
«قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان تاعى ءبىر ماسەلەگە توقتالسام. بۇل – كادر ساياساتى.
ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ كادرلاردىڭ ورنىن اۋىستىرا بەرۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ءوز ءىسىن جەتىك بىلەتىن كاسىبي ماماندار، وتانشىل ازاماتتار قاشاندا باعالى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قانداي دا ءبىر كلاننىڭ مۇشەسى رەتىندە قاراۋعا بولمايدى. ارينە، ولاردىڭ قۇرامىن جاڭارتىپ وتىرعان دۇرىس. ءبىراق، مۇنى تەرەڭ ويلانىپ، بايىپپەن جاساۋ قاجەت. كادرلاردى جاپپاي جۇمىستان شىعارۋ جاقسىلىققا اپارمايدى.
الەۋمەتتىك جەلىدە «ەسكى كادرمەن جاڭا قازاقستاندى قالاي قۇرۋعا بولادى؟» دەيتىندەر بار. بۇل – ورىندى سۇراق. ءبىراق، نەگىزىنەن كادرلاردى بىرتىندەپ اۋىستىرۋ كەرەك».
«جالپى، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى قولىنان تۇك كەلمەيدى دەپ كەمسىتۋدى دوعارۋ كەرەك. ءتىپتى، ولاردى «حالىق جاۋلارى» سياقتى كورەتىندەر دە بار. «شەنەۋنىك» دەگەن ءسوز جاعىمسىز ۇعىمعا اينالىپ بارادى. بۇل – دۇرىس ەمەس.
مەملەكەتتىك قىزمەتتە ادال ءارى بىلىكتى كادرلار وتە كوپ. ولار وتانىمىزدىڭ يگىلىگى جولىندا تىنباي ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەگەن دە بار. ونداي ادامدارمەن ءبىز بىردەن قوشتاسىپ جاتىرمىز. بولاشاقتا دا سولاي بولادى».
«ءبىز سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى بەلسەندى كۇرەس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بۇل – ەلىمىز ءۇشىن وتە وزەكتى، قاجەتتى ماسەلە. قازاقستان جەمقورلىقپەن كۇرەستىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى بويىنشا ايتارلىقتاي العا باستى. حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىكتەرى وسىلاي دەپ باعالاپ وتىر.
ءبىراق، توقمەيىلسىپ وتىرۋعا بولمايدى. وكىنىشكە قاراي، جەمقورلىق – جۇرتتىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ، ابدەن ادەتكە اينالىپ كەتكەن. بۇل – اششى بولسا دا، شىندىق».
«ازاماتتارىمىز ساياسي قولداۋعا يە بولعان كەيبىر ادامداردىڭ شەكتەن تىس بايىپ كەتەتىنىنە نارازى. وعان قوسا، ولار بايلىقتارىنىڭ قوماقتى بولىگىن شەتەل اسىرىپ اكەتكەن. حالىقتىڭ اشۋىن تۇسىنۋگە بولادى.
سوندىقتان، مەنىڭ جارلىعىممەن ارناۋلى مەكەمەارالىق كوميسسيا قۇرىلدى. كوميسسيانىڭ مىندەتى – شەتەلگە زاڭسىز شىعارىلعان قارجىنى ەلگە قايتارۋ. بۇل – وتە كۇردەلى جۇمىس، ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن. سەبەبى، كوپتەگەن زاڭدىق پروسەدۋرادان ءوتۋ كەرەك. ءبىراق، ءبىز قالاي بولسا دا، بۇل ماسەلەمەن مۇقيات اينالىسۋىمىز قاجەت. ايتپەسە، ادىلەتتى قوعام تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى قيىن بولادى».
«ءبىز بارلىق سالادا بارىنە بىردەي مۇمكىندىك بەرەتىن ناعىز ءادىل قوعام قۇرۋىمىز كەرەك. ونىڭ ءبىر جولى – تاۋەلسىز سوت جۇيەسى.
بابالارىمىز «تۋرا بيدە تۋعان جوق دەگەن» دەگەن ءسوزدى تەگىن ايتقان جوق. ءبىز قارا قىلدى قاق جارعان بيلەر جولىن جالعاستىرۋعا ءتيىسپىز. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءۇش جۇزگە جۋىق سۋديا جەتىسپەيدى. سول ورىندارعا ءادىل، ادال جانە بىلىكتى جاستاردى تارتۋىمىز قاجەت. مەن مىقتى كاسىبي زاڭگەرلەردى ادىلەتتى قازاقستاندى بىرگە قۇرۋعا شاقىرامىن».