اباي كۇنى
ۇلى اقىن، اعارتۋشى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تۋعانىنا 178 جىل
ەلىمىزدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن 2020 جىلدان باستاپ 10 تامىز – «اباي كۇنى» تويلانا باستادى. وسىناۋ كۇندى ۇكىمەت ارنايى قاۋلىمەن بەكىتىپ، مەرەكەلىك كۇندەر تىزبەسىنە رەسمي ەنگىزدى. العاش رەت وتكىزىلگەن مەرەكە الەمدىك پاندەميامەن تۇسپا-تۇس كەلگەنىنە قاراماستان، 100-دەن استام ءىس-شارا وتكىزىلگەن ەدى.
حالىقتىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالادى
ءار حالىقتىڭ ۇلى اقىن-جازۋشىلارى جەتەرلىك. ماسەلەن، نەمىستە گەتە، ورىس حالقىندا الەكساندار پۋشكين، ال قازاقتا حاكىم اباي بار. بۇلاردىڭ بارشاسى حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ، قوعامداعى اششى شىندىقتى ولەڭمەن سۋرەتتەدى. بىلىمسىزدىك پەن ناداندىقتى سىنادى. سونىڭ ناتيجەسىندە حالىقتىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالدى. بۇگىندە ءبىز قازاقتىڭ باس اقىنىن قانشالىقتى تاني الدىق؟!
ءار داۋىردە ءوزىنىڭ ايرىقشا تۋعان ۇلدارى بولادى. ءبىرى باتىر بولىپ ەلدى جاۋدان قورعايدى. ەندىگىسى شەشەن بولىپ، داۋ- دامايدى ادىل-تورەلىگى ارقىلى شەشەدى. كەلەسىسى ەل قامىن جەگەن اقىنعا اينالادى. وسىلاي ءتىزىمدى ۇزارتا بەرۋگە بولادى. دەگەنمەن، بۇل ومىردە ءاربىرىمىزدىڭ ءوز ميسسيامىز بار.
ال دۇنيەگە ءوزىنىڭ كەمەڭگەرلىگى، اقىل- پاراساتى، ويشىلدىعىمەن تانىلعان حاكىم ابايدىڭ ءجونى بولەك. ۇلى اقىننىڭ مۇرالارىندا سان-ساۋالدارعا جاۋاپتار تابىلادى. سوناۋ ءحىح عاسىردا ايتىپ كەتكەن فيلوسوفيالىق ويلارى ءالى كۇنگە دەيىن شامشىراق بولىپ كەلەدى. شىعىس پەن باتىس يدەولوگياسىن قاتار پايىمداعان الىپ تۇلعانىڭ وي-ورىسىنە ءالى جەتە قويمادىق دەسەك، ارتىق ەمەس.
كەمەل ادام ۇعىمىن تۇسىنە الماي كەلەمىز
عالامدا اتى ءماشھۇر تۇلعالار كوپ دەدىك. قاراساڭ، ءبارىنىڭ دە اتىنان ات ۇركەدى. وسى ارادا سۇراق تۋىندايدى. سوندا تاريحتا اتىن قالدىرۋ ءبىرىنشى ماقسات پا، الدە ءوزىنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىن الەمگە سىيلاپ، بيىك- بەلەسكە كوتەرىلۋ ماڭىزدى ما؟ ءبىزدىڭ شە، ەكىنشىسى قيسىندىراق. الگىندە ايتقانىمدا تاريحتا ميلليونداعان، ميللياردتاعان ادام بولعان. ءبارى دە كەلدى ءھام كەتتى. بىرەۋىنىڭ نىسپىسىن بىلەمىز، ەندىگىسى ەستە جوق. ءبىراق بىلمەگەن ادامنىڭ قۇندىلىعى جاراتقان الدىندا تومەن دەۋگە كەلمەيدى. سىزدە ون بالاڭىز بولسا، بولە-جارمايسىز عوي. قايتا بارىنە تەڭ قارايسىز.
ءبىز ابايدىڭ «كەمەل ادام» دەيتىن ۇعىمىن تۇسىنە الماي ءجۇرمىز. قانشا جەردەن ايتساق تا، جازساق تا جۇرتشىلىقتىڭ جۇرەك تۇپكىرىنە جەتپەي جاتىر. جاستار شەتەلدىڭ اقىن-جازۋشىلارىنا ەلىكتەيدى. ورىسشا، اعىلشىنشا ولەڭ كىتابىن، توم-توم رومان وقيدى. الايدا، ءوزىمىزدىڭ الىپ تۇلعالاردى بىلە بەرمەيدى. نەعۇرلىم جاستارعا زاڭعار تۇلعالاردى ناسيحاتتاساق، سوعۇرلىم ءقادىرى ارتادى.
عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەيىك
حاكىم اباي اتامىز «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەيدى. راسىندا، وسى ويدىڭ تەرەڭىنە ۇڭىلە بەرمەيمىز. كىسىنىڭ كەمشىل تۇسىن بىردەن كورۋگە ىنتىقپىز. ال ەرەكشە جاعىن بايقاي بەرمەيمىز.
بۇل دۇنيەدە ءبىر عانا ولشەم بار. دالىرەك ايتقاندا، اقيقاتقا، رۋحاني زاڭدىلىققا جاقىن بولۋىمىز كەرەك. ادامدى ادامگەرشىلىككە يتەرمەلەيتىن قاشاندا يگى قاسيەتتەر. بۇل – شىندىق.
ابايدىڭ «تولىق ادام» يدەياسىنا ءالى كوتەرىلە المادىق. رۋحاني كەمەلدەنۋ، تازا نيەتتى بولۋ، كىسىگە جاقسىلىق ويلاۋدان قالىپ بارامىز.
قازاقتىڭ باس اقىنىنىڭ ءتۇرلى قىرى ايتىلىپ كەلەدى. ايتىلۋدان كەم بولىپ جاتقانىمىز جوق. تالاي كىتاپ شىعىپ، ديسسەرتاسيا قورعالدى. جالپى، ءتىل ماماندارى، فيلوسوفتار، ادەبيەتتانۋشىلار دا زەرتتەپ جاتىر. وسىمەن توقتامايىق. الدە دە، زەردەلەي ءتۇسۋ كەرەك. نەگە؟ ويتكەنى، ادامنىڭ ءوز-وزىن ءھام دۇنيەنى تانۋى ەشقاشان توقتامايدى. ءوزى «مەندە جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلاپ» دەپ تۇر عوي. وندا «ءسىز دە جۇمباقسىز» دەگەندى مەڭزەيدى. ىشتە جاتقان رۋحاني بايلىعىڭىزدى تىسقا كورسەتە الۋ، مىنە، وسىنىڭ ءبارىن ماسەلە ەتىپ كوتەرەدى. ابايدىڭ باسقالاردان ارتىقشىلىعى، ول «وسى دۇرىس، وسى ۇعىمدا قاتىپ قال» دەمەيدى. قايتا اتالعان ويلارعا دەندەپ، دامىتۋعا شاقىرادى. اسىرەسە، «جازعىتۇرى»، «كۇز»، «قىس» سىندى ولەڭدەرىندە تابيعاتتى عاجاپ سۋرەتتەپ قانا قويماي، وزىنشە كەيىپتەيدى. اقىن كوزى سولاي كورسە، ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز ءسال وزگەشەلەۋ بولۋى دا ىقتيمال. وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. ماسەلە، قورشاعان ورتاعا پايدا اكەلىپ، اپ-ادەمى عۇمىر سۇرە بىلۋدە. ءومىردى قولدان قيىنداتىپ، ءار نارسەنى قازبالاي بەرۋ وپاعا جەتەلەمەيدى.
ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەتشى عالىمدارى «اباي شىعارمالارىنىڭ اكادەميالىق تولىق جيناعىن» شىعاردى. جالپى، عالىمداردىڭ ەڭبەگىن باعالاعان دۇرىس.
سونىمەن قاتار، «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋىرىم دەپ» ايتتى. ول تەك ءبىر عانا ۇلتتى سۇيۋگە ۇندەمەيدى. مەيلىنشە، بارشا الەمدەگى حالىققا سۇيىسپەنشىلىك نۇرىڭدى شاش دەگىسى كەلەدى. ءبىز ابايدىڭ دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن تەپە-تەڭدىك ۇستاۋىمىز كەرەك. وعان الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ءالى جەتكەن جوقپىز. بالكىم، ءبىر ۋاقىتتاردا بۇل دەڭگەيدەن دە اساتىندار پايدا بولار. ول جاعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.
ولەڭدەرىنەن ءومىر شىندىعى كورىنەدى
وسى كۇنى ۇلتتىق قۇندىلىق، ۇلتتىق بولمىستى ايتىپ ءجۇرمىز. بۇل ءجون-اق. الايدا، قۇر ۇرانداتا بەرمەي، ارعى جاعىنا ۇڭىلەيىك. سوندا «جاڭا قازاقستان» باستاماسىن جەتە تۇسىنەمىز.
ەلىمىزدە قانشاما جاس-ورەن ءوسىپ كەلەدى. جاۋقازىنداي جايقالعان قاراكوزدەرىمىزدى ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا تاربيەلەيىك. ونى دا ءجاي ءسوز رەتىندە ايتا بەرمەي، ءوزىمىز ۇلگى-ونەگە بولايىق. ۇرلىق-قارلىققا، جەمقورلىققا جول بەرمەيتىن ۇرپاق وسىرەيىك.
كوبىمىز ابايدى گۋمانيتارلىق سالانىڭ ويشىلىنداي كورەمىز. دەسە دە، ناقتى عىلىم، تەحنوكراتيا، كاسىپكە قاتىستى ويلارى تاسادا قالىپ جاتادى. اقىننىڭ «مال تاپ»، «كاسىپ يگەر» دەگەن پايىمداۋلارىنا ۇڭىلە بەرمەيمىز. بۇل جونىنەن ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، اكادەميك ءورازالى سابدەننىڭ ەڭبەكتەرى وراسان زور. سول سياقتى، تىڭ دۇنيەلەردى ءارى قاراي دامىتا ءتۇسۋ قاجەت. دۇنيە ۇنەمى قوزعالىستا. ءسال ايالداساڭىز، وزگەلەر باسىپ وزادى. سول سەبەپتى دە، قاي سالادا بولسىن، كىدىرىس جاساۋعا بولمايدى.
اباي ءبىر ولەڭىندە «قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم» دەپ ايتادى. دەمەك، ءوز كەمشىلىگىن ءوزى مويىندايدى. وسى تاقىلەتتەس ويدى ورتا عاسىردا سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قوجا احمەت ياساۋي ايتىپ كەتكەن. سوندا ەرتەرەك ارەكەت ەتكەندە «…حاق ديدارىن كورەر ەدىم» دەگەن سياقتى حيكمەتحيكمەتتەرىن جازىپ قالدىرعان. ويشىلدىڭ «ديۋاني حيكمەتىندە» ءبىرقاتار سۇراۋلاردىڭ جاۋابى تۇر. سونى وقىساڭىز، ويىڭىز شىڭىراۋعا جەتەدى.
دۇنيەدەگى ۇلىلاردىڭ بارشاسى ءوزىنىڭ جەتىسپەيتىن تۇستارىن جاسىرماعان. قايتا اشىپ ايتقان. سوندىقتان كەتكەن كەمشىلىكتەن ۇيالۋدىڭ قاجەتى شامالى. ۇيالما دەگەندە، قاتەلىگىڭدى مويىنداماي، ارسىزدىققا بار دەمەيمىز. دۇرىس ەمەس جاسادىڭىز با، دەرەۋ تۇزەتۋگە تىرىسىڭىز. سوندا عانا كەمەلدەنەسىز. دۇنيەنىڭ سىرى قاراپايىمدىلىقتا. وسىنى ەستەن شىعارمايىق.
بۇل عالامنىڭ عاجابى ىزگىلىكتە. نەعۇرلىم مەيىربان ءىلتيپاتتى بولساڭىز، سوعۇرلىم رۋحاني جاڭارۋ جولىنا قادام باساسىز. تۇبىندە ءار ادام وسى قاسيەتتەر مەن سەزىمدەردى سەزىنەر. كەز كەلگەن اقىن، جازۋشى، ءدىلمار، قاراپايىم ادام ءتۇپتىڭ تۇبىندە اقىل توقتاتادى. بۇل – دۇنيەنىڭ جازىلماعان زاڭدىلىعى.