18 قاراشادا جەتىسايداعى الاپات ءورت سالدارىنان ءبۇتىن ءبىر اۋلەتتەن بىرنەشە ادامنىڭ قازا تابۋى ەلدى ءدۇر سىلكىندىردى. كەيىنگى ءۇش جىلدا قازاقستاندا ءتىلسىز جاۋدان قانشا ادام قازا تاپتى؟ ولاردىڭ قانشاسى بالالار؟ اqshamnews.kz ءتىلشىسى دەرەكتەردى ءتىزىپ كوردى.
ورتتەن قازا تاپقانداردىڭ باسىم بولىگى – ۇلكەندەر
ءتجم-نىڭ رەسمي ەسەبى بويىنشا، 2023 جىلى قازاقستاندا 11 805 ءورت تىركەلىپ، 375 ادام قازا تاپتى، 304 ادام جاراقات الدى. 2024 جىلى 11 549 ءورت بولىپ، 326 ادام كوز جۇمدى، 332 ادام جارالاندى. ياعني ەكى جىلدىڭ وزىندە ءورت سالدارىنان 701 ادامنىڭ ءومىرى قيىلعان.
ال 2025 جىلدىڭ 17 ناۋرىزىنا دەيىن تەك تۇرعىن ءۇي سەكتورىندا 1 138 ءورت بولىپ، 52 ادام قازا تاپقان، ولاردىڭ التاۋى بالالار. قالعانى – ەرەسەكتەر. تاعى 50 ادام جاراقات العان، ونىڭ 8ء-ى – بالا. وسىلايشا، 2023–2024 جىلدار جانە 2025 جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا كەمىندە 753 ادام ءورت قۇربانى بولعان، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەرەسەك ازاماتتار.
كەيىنگى جىلدارى ءورت سالدارىنان 300-گە جۋىق بالا كوز جۇمعان
ستاتيستيكا بالالارعا كەلگەندە ءتىپتى اۋىر. 2019–2021 جىلدار ارالىعىندا ءورت سالدارىنان 187 بالا قازا تاۋىپ، 33 بالا ۋلى گازدان ۋلانعان.
جاڭا كەزەڭدەگى كورسەتكىشتەر دە الاڭداتارلىق:
- 2022 جىلى ورتتەن جانە ۋلى گازدان 38 بالا؛
-
2023 جىلى ءورت كەزىندە 42 بالا، ۋلى گازدان 11 بالا قازا تاپقان؛
-
2024 جىلدىڭ العاشقى 7 ايىندا قازاقستاندا ءورت سالدارىنان 19 بالا قازا بولىپ، 27 بالا ءارتۇرلى جاراقات العان.
تجم دەرەگىنە قاراعاندا، 2024 جىلى بالالاردىڭ «شالالىعىنان»، ياعني سىرىڭكەمەن ويناۋ، قاعاز تۇتاتۋ، ەلەكتر قۇرالدارىن قوسۋ دەگەن سياقتى جايتتاردان 94 ءورت شىققان، سول وقيعالاردىڭ وزىندە 11 بالا كوز جۇمعان.
ال بيىل جىلىتۋ ماۋسىمى باستالعالى بەرى، ياعني ءبىر ايدا ەلىمىزدىڭ تۇرعىن ءۇي سەكتورىندا 870 ءورت تىركەلدى (2024 ج. – (وسى ءبىر اي ارالىعىندا) - 892)، بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 2،5%-عا تومەن. ءورت سالدارىنان وسى ۋاقىت ارالىعىندا 34 ادام قازا تاپتى (27%-عا تومەندەۋ، 2024 ج. – 41 ادام)، ونىڭ ىشىندە 2 بالا (4 ەسە ازايعان، 2024 ج. – 8 بالا). سونىڭ ىشىندە تۇركىستان وبلىسىندا 17 ءورت تىركەلدى (2،4 ەسە تومەن، 2024 ج. – 38).
ال 18 قاراشادا جەتىساي اۋدانىنداعى العاباس اۋىلىندا ءبىر عانا ۇيدەن 9 بالانىڭ ءبىر مەزەتتە ءولىمى تىركەلدى. دەمەك، بيىل عانا كەمىندە 15 بالانىڭ ءولىمى ورتپەن بايلانىستى (دەرەكتەر ءالى ناقتىلانۋى مۇمكىن).
ءورتتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى قانداي؟
ورتكە قارسى قىزمەت كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستانداعى ورتتەردىڭ جارتىسىنا جۋىعى – ەلەكتر جابدىقتارىن مونتاجداۋ جانە پايدالانۋ ەرەجەلەرىن بۇزۋدان تۋىندايدى. تاعى 15،5% – پەشتەردى جانە جىلىتۋ قۇرىلعىلارىن دۇرىس قولدانباۋدان، ال 16% – تۇرعىنداردىڭ وتقا ۇقىپسىز قاراۋىنان (تەمەكى، اشىق وت، قوقىس/ءشوپ جاعۋ) بولادى. جىل سايىن ورتتەردىڭ شامامەن 60%-ى – تۇرعىن ءۇي سەكتورىندا، 22%-دان استامى كولىك قۇرالدارىندا تىركەلەدى.
ورتپەن قاتار، تۇرمىستىق گاز (ۋلى گاز) – كوزگە كورىنبەيتىن، ءيىسسىز، ءتۇسسىز ءقاۋىپ. 2023 جىلعى 5 قازاننان باستاپ 2024 جىلعى اقپاننىڭ اياعىنا دەيىنگى جىلىتۋ ماۋسىمىندا عانا قازاقستاندا ۋلى گازدان 124 ادام قازا تاپقان.
تجم مەن اكىمدىكتەر الەۋمەتتىك وسال وتباسىلارعا ون مىڭداعان گاز جانە ءتۇتىن داچيكتەرىن ورناتىپ جاتىر. 2023–2024 ماۋسىمىندا 39 مىڭنان استام داچيك ورناتىلىپ، ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋى 19 ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان، ال وتكەن ماۋسىمدا داچيكتەر 24 ادامنىڭ ولىمىنە جول بەرمەگەن. بۇل – قاراپايىم تەحنيكالىق قۇرالدىڭ ءوزى دۇرىس قولدانىلسا، ونداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالا الاتىنىن كورسەتەدى.
جەتىسايداعى تراگەديا
تۇركىستان وبلىسى جەتىساي اۋدانىنا قاراستى العاباس اۋىلىنداعى ەكى قاباتتى جەكە تۇرعىن ۇيدەگى ءورت وسى اۋىر ستاتيستيكانى تاعى دا العا شىعاردى. 18 قاراشا تاڭەرتەڭ شىققان ءورت كەزىندە ءۇي تولىقتاي ورتكە ورانىپ، ءۇيدىڭ ىشىنەن 12 ادامنىڭ ءمايىتى تابىلدى، ولاردىڭ 9-ى بالا، تاعى ءۇش ادام ەس-تۇسسىز جاعدايدا قۇتقارىلىپ، جەدەل جاردەمگە تاپسىرىلدى. ءورت 360 شارشى مەتر اۋماقتا ءسوندىرىلدى.
كورشىلەردىڭ ايتۋىنشا، وقيعا بولعان ۇيدە الدىڭعى كۇنى توي بولىپ، قوناقتار قونىپ قالعان. ءبىر مەزەتتە بىرنەشە ۇرپاقتىڭ، بالالار مەن ەرەسەكتەردىڭ، ءبىر ۇيدە قازا تابۋى بۇل وقيعانى بۇكىل ەل ءۇشىن ۇلتتىق دەڭگەيدەگى قايعىعا اينالدىردى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قازا تاپقانداردىڭ تۋىستارىنا كوڭىل ايتىپ، ۇكىمەت پەن وبلىس اكىمدىگىنە زارداپ شەككەندەرگە بارلىق قاجەتتى كومەك كورسەتۋدى جانە قايعىلى جاعدايدى جان-جاقتى تەرگەۋدى تاپسىردى.
ەسكە سالايىق، 2019 جىلى استانادا ءورت سالدارىنان ءبىر ءۇيدىڭ 5 بالاسى كوز جۇمدى: 2006، 2008، 2013، 2015 جانە 2018 جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن. ولاردىڭ ەڭ كىشىسى – نەبارى 11 ايلىق. تۇندە ولار تىرىدەي ورتەنىپ كەتكەن كەزدە، اتا-اناسى جۇمىستا بولعان. بۇل قايعىلى وقيعادان كەيىن كوپبالالى وتباسىلارعا ارنالعان جەكە اي سايىنعى جاردەماقى (تابىسقا قاراماي، 4 جانە ودان كوپ بالاسى بار وتباسىلارعا) قازاقستاندا 2020 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەنگىزىلگەن ەدى.