الەم ەلدەرى تۇرعىن ۇيدەن شىعاتىن ورتپەن قالاي كۇرەسىپ جاتىر؟

قازاقستاندا جىل سايىن مىڭداعان ءورت تىركەلىپ، جۇزدەگەن ادام كوز جۇمادى. ونىڭ ەداۋىر بولىگى – ءوز ۇيىندە، تۇندە ۇيىقتاپ جاتقان كەزدە وقىس جاعدايعا تاپ بولعاندار. الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى مۇنداي قاتەرمەن كۇرەستە "ۇگىت-ناسيحاتتان" باس تارتىپ، باياعىدا-اق ارەكەتكە كوشكەن: ءار ۇيگە مىندەتتى تۇردە ءتۇتىن مەن ورتكە قارسى دابىل، قاراپايىم ورتسوندىرگىش قويۋدى زاڭمەن بەكىتىپ ۇلگەردى. ال بىزدە ءورت قاۋىپسىزدىگى ءالى دە كوبىنە "ساق بولىڭىزدار" دەگەن ۇندەۋمەن، ماۋسىمدىق رەيدتەرمەن شەكتەلىپ وتىر. Aqshamnews ءتىلشىسى شەتەلدىك تاجىريبەگە تالداۋ جاسادى. 

بۇگىندە ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلىندە تۇرعىن ۇيلەردە ءتۇتىن دەتەكتورىن ورناتۋ زاڭمەن مىندەتتەلگەن. مىسالى:

• نورۆەگيا - 1990 جىلدان بەرى ءار ۇيدە كەم دەگەندە ءبىر ءتۇتىن داچيگى جانە ءبىر ورتسوندىرگىش قۇرالى بولۋى زاڭمەن تالاپ ەتىلەدى، كوپقاباتتى ءۇيدىڭ ءار قاباتىندا كەمىندە ءبىر داچيك بولۋعا ءتيىس. König Konzept زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، نورۆەگيادا جىل سايىن ورتتەن 40-60 ادام قازا تابادى، شامامەن 10 ادامنىڭ ءومىرىن تۇرمىستىق داچيكتەر ساقتاپ قالادى دەگەن باعالاۋ بار. 

• شۆەسيادا ءۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ شامامەن 70%-ىندا ءتۇتىن دەتەكتورى بار، بۇل ورتتەن قازا تاباتىندار سانىن شامامەن 50 پايىز دەيىن ازايتقان دەپ ەسەپتەلەدى. 

• ۇلىبريتانيادا جاڭا سالىنعان بارلىق تۇرعىن ۇيدە ءار قاباتتا ءتۇتىن دابىلى ورناتۋ - قۇرىلىس رەگلامەنتىنىڭ تالاپتارى. 1992 جىلدان بەرى مۇنداي نورمالار ەنگىزىلگەن، قۇرىلىس سيپاتىنا قاراي قوسىمشا تالاپتار (دابىلدىڭ ستاندارتى، ورنالاسۋى) قويىلادى. 

• ەۋروپانىڭ باسقا دا ەلدەرىندە - نورۆەگيا، دانيا، شۆەسيا، فينليانديا، ەستونيا، ۇلىبريتانيا، فرانسيا، يرلانديا، اۋستريا، بەلگيا، گەرمانيا، نيدەرلاندى سياقتى مەملەكەتتەردە - تۇرعىن ۇيلەردە ءتۇتىن داچيكتەرىن ورناتۋ مىندەتتى نورمالارعا اينالعان. 

اقش-تا ءورت قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى ۇلتتىق قاۋىمداستىقتىڭ مالىمەتىنشە:

• ۇيدەگى ورتتەن قايتىس بولعانداردىڭ شامامەن ەكىدەن ءبىرى - ءتۇتىن دابىلى جوق نەمەسە ىستەمەيتىن دابىلى بار ۇيلەردە بولعان ءورتتىڭ قۇرباندارى؛

• 7 جىلبۇرىنعى زەرتتەۋدە جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 1450 ادام ءتۇتىن دابىلى جوق نەمەسە ىستەمەيتىن ۇيلەردەگى ورتتەردە كوز جۇماتىنى ايتىلعان. 

ءبىر زەرتتەۋدە ءۇي شارۋاشىلىقتارىنداعى داچيكتەر ۇلەسى 0،5%-دان 96%-عا دەيىن وسكەن كەزەڭدە ءۇي ورتىنەن ءولىم كورسەتكىشى ءار ميلليون تۇرعىنعا شاققاندا 22،9-دان 8،1 ادامعا دەيىن تومەندەگەنى كورسەتىلگەن.

قازاقستاندىق ستاتيستيكا نە دەيدى؟

تجم مالىمەتىنشە، 2024 جىلى تۇرعىن سەكتوردا 6 964 ءورت تىركەلگەن (2023 جىلى - 6 909)، بۇل ورتتەردەن 288 ادام قازا تاپقان (2023 جىلى - 298)، 251 ادام جاراقات العان. 

جىلۋ بەرۋ ماۋسىمى باستالعالى بەرى، قازاننان باستاپ، ەلدىڭ تۇرعىن ءۇي سەكتورىندا 870 ءورت تىركەلدى (ءبىلتىردال وسى ۋاقىتتا 892 دەرەك تىركەلگەن). بۇل ۋاقىتتا 19 ادام، ونىڭ ىشىندە 3 بالا قۇتقارىلىپ، 34 ادام قازا تاپقان. 

ال بيلى قازاننان باستاپ تۇركىستان وبلىسىندا 17 ءورت تىركەلدى. 

ءورتتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى قانداي؟

• ەڭ نەگىزگى سەبەپ - وتتى ابايسىز پايدالانۋ، سونىڭ ىشىندە توسەكتە تەمەكى شەگۋ، شىلىم قالدىقتارىن دۇرىس سوندىرمەۋ، اشىق وتتى (شام، دانەكەرلەۋ، فاكەل) دۇرىس قولدانباۋ؛

• ەلەكتر سىمدارىن، روزەتكالاردى، تۇرمىستىق تەحنيكا مەن جىلىتقىشتاردى پايدالانۋ ەرەجەلەرىن بۇزۋ؛

• پەشتى، مۇرجانى دۇرىس سالماۋ نەمەسە ۋاقىتىلى تازالاماۋ، قاتتى وتىنمەن جىلىتۋداعى ورەسكەل قاتەلەر؛ 

• بالالاردى قاراۋسىز قالدىرۋ، بالالاردىڭ سىرىڭكەمەن ويناۋى؛

داچيك پەن باقىلاۋ: نە مىندەتتى، نە ەرىكتى؟

ءقازىر قازاقستاندا:

• جەكە تۇرعىن ۇيلەردە ءتۇتىن نەمەسە گاز داچيكتەرىن ورناتۋ جالپىعا بىردەي مىندەتتى نورما ەمەس. ول ءۇي يەسىنىڭ شەشىمىنە بايلانىستى قويىلادى.

• تجم دەرەگىنشە، جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە مەملەكەتتىك ورتتىك باقىلاۋ زاڭمەن قاراستىرىلماعان، شاعىم نەمەسە ەرەكشە تاۋەكەل بولماسا، ينسپەكتور تەك ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە الادى. 

• 2024 جىلعى 1 ماۋسىمنان باستاپ جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە 8 مىڭ داچيك ورناتىلدى. 2016–2024 جىلدار ارالىعىندا 53 داچيك ىسكە قوسىلىپ، 245 ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالدى.

• الەۋمەتتىك از قامتىلعان، كوپبالالى وتباسىلاردىڭ ۇيلەرىنە كومىرقىشقىل گازى مەن ءتۇتىننىڭ كونسەنتراسياسىن انىقتايتىن داچيكتەر تەگىن ورناتىلىپ جاتىر. 2025 جىلعى رەسمي مالىمەتكە سايكەس، ءبىر جىل ىشىندە مۇنداي ۇيلەرگە 14 مىڭنان اسا جاڭا داچيك قويىلعان. 

ايتا كەتەيىك، مۇنداي قۇرىلعىلاردىڭ باعاسى ماركەتپلەيستەردە مىڭ تەڭگەدەن باستالادى. 

ەسكە سالايىق، 18 قاراشادا تۇركىستان وبلىسى جەتىساي اۋدانىنا قاراستى العاباس اۋىلىندا ەكى قاباتتى جەكە ءۇي ورتەنىپ، 12 ادام قازا تاپتى، ونىڭ توعىزى - بالا. ۇيدە ەكى وتباسى بولعانىن، الدىڭعى كۇنى سۇندەت توي وتكەنىن تجم راستادى. ءۇش ادام ەس-تۇسسىز حالدە سىرتقا شىعارىلىپ، اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. ءورتتىڭ سەبەبى مەن ءۇيدىڭ ورتكە قارسى جابدىقتالۋى تەرگەۋ بارىسىندا انىقتالادى.