Saqtandyrý - kúrdeli, biraq Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý salasy úshin óte mańyzdy reforma.
Sala mamandary saqtandyrý engizilgennen keıin densaýlyq saqtaý júıesin qarjylandyrý deńgeıi artqanyn aıtady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi engizilgennen beri qandaı ózgerister oryn alǵany týraly «Medısınalyq saqtandyrý qory» KEAQ Almaty qalalyq fılıalynyń dırektory Tileýhan Ábildaev suhbat barysynda aıtyp berdi.
- 2020 jyly Qazaqstanda mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi engizildi. Álemdik pandemıamen tuspa-tus kelgen bul kezeń saqtandyrýdy engizýde qandaı qıyndyqtar týdyrdy?
- Ókinishke oraı, reformanyń alǵashqy jyly kúrdeli kezeńdermen tuspa-tus keldi. Jańa reforma bolǵandyqtan, Qor jyldyń bastapqy 3 aıyn jeńildik merzimi dep jarıalady. Sonyń arqasynda elimizdiń barlyq azamattary, osynda turaqty turatyn sheteldikter MÁMS paketindegi qyzmetterdi saqtandyrylǵan-saqtandyrylmaǵanyna qaramastan paıdalandy. Karantın engizilgennen keıin jeńildik merzimi taǵy 3 aıǵa uzartyldy. Iaǵnı, jarty jyl boıy jurtshylyqqa jańa júıeniń artyqshylyqtaryn sezinýge múmkindik berildi.
Pandemıa kezinde myńdaǵan azamat jumystan, tabystan aıyrylǵanyn bilesizder. Soǵan baılanysty Qor Úkimetke tabys kózinen aıyrylǵan azamattardyń statýsyn qalpyna keltirý jóninde usynys jasady. Nátıjesinde byltyr tamyz aıynda 740 myńǵa jýyq adamnyń bereshegi joıylyp, saqtandyrý júıesine qaıtaryldy. Osylaısha, pandemıa kezinde tabysynan aıyrylǵan azamattar da MÁMS paketindegi qyzmetterdi tolyq paıdalanýǵa múmkindik aldy. Iaǵnı, pandemıaǵa baılanysty tabystan aıyrylyp, 42 500 teńge kóleminde bir rettik járdemaqy alǵan azamattar da jarna tóleý mindetinen bosatyldy.
Sonymen qatar, elimizde shaǵyn jáne orta bıznestiń 29 sanaty 2020 jyly 1 sáýirden 2021 jyldyń 1 qańtaryna deıin salyqtan bosatyldy. Elimiz boıynsha jarna tóleý mindetinen 1 mln astam bıznes nysany bosatyldy. Almaty qalasynda olardyń sany 116 myńnan asyp jyǵylady.
- Jalpy, medısınalyq saqtandyrýǵa qatysty aıtylyp, jazylyp jatqan syn az emes. Qandaı da bir aýyz toltyryp aıtarlyqtaı ózgeris bar ma?
- Álbette, syn bolmaı, min túzelmeıdi, sondyqtan synnyń bolǵany durys. Eń aldymen, saqtandyrý engizilgennen keıin densaýlyq saqtaý júıesin qarjylandyrý deńgeıi artty. Iaǵnı, buryn aýrýhanalardy jaraqtandyrýǵa, jańa tehnologıalardy engizýge, taǵy da basqa qajettilikterge jetpeı jatatyn qarjy kólemi ulǵaıdy. Sonyń arqasynda halyqqa kórsetiletin medısınalyq kómektiń, zerthanalyq zertteýler men baǵasy qymbat bop keletin joǵary tehnologıalyq qyzmetter sany artty. Halyqqa tegin beriletin dári-dármek sany men túri kóbeıdi. Mysal keltireıin. Bizde tegin medısınalyq kómek dep atalatyn paket bar. Tegin paket boıynsha 35 nozologıaǵa dári-dármek beriledi, al, MÁMS paketinde eresek adamdarǵa 41 nozologıa boıynsha, balalarǵa 63 nozologıa boıynsha dári-dármek beriledi. Ótken jylmen salystyrǵanda, dárimen qamtylatyn nozologıa (syrqat) sany 45-ten 138-ge deıin artqan.
- Jalpy, osy ýaqyt ishinde medısınalyq kómektiń qoljetimdiligi qanshalyqty artty?
- Ambýlatorıa-emhana deńgeıindegi kómek pen stasıonarlyq kómektiń tek kólemi ǵana emes, sapasy da edáýir artty.
Alǵashqy jyldy qorytar bolsaq, Almaty qalasy boıynsha konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq kómek 6 ese artyp, halyqqa 6,9 mln qyzmet kórsetildi. Onyń 3,3 mln – salalyq mamandardyń konsýltasıasy, oǵan 4,7 mlrd teńge tólendi. Ótken jyly almatylyqtar jalpy quny 1,3 mlrd teńge bolatyn 804 myńnan astam dıagnostıkalyq qyzmet pen 352 myń stomatologıalyq qyzmet túrin paıdalanyp, KT/MRT syndy joǵary tehnologıalardyń kómegimen jasalatyn 41,5 myń zertteýden ótken (1,8 mlrd teńge). Qaladaǵy stasıonarlarda emdelgen 180,7 myń pasıent úshin 59,7 mlrd teńge tólendi. 87 myńnan astam operasıa jasaldy. Sonyń ishinde, 4,7 mlrd teńgege 1203 kardıohırýrgıalyq operasıa jasaldy. 26 baýyr almastyrý operasıasy jasaldy, oǵan 157 mln teńge tólendi. 241 býyn almastyrý operasıasy jasaldy (354 mln teńge).
Saqtandyrýdyń arqasynda reabılıtasıa qyzmetin kúsheıtýge múmkindik týyp otyr. 2019 jyly atalǵan kómek túrin kórsetetin klınıkalar sany 4 ǵana bolsa, qazir 65-ke jetti. Ambýlatorıa deńgeıinde kórsetiletin ońaltý boıynsha 7700 qyzmet kórsetildi. Buǵan da saqtandyrýdyń arqasynda qol jetip otyr.
Sondaı-aq, saqtandyrý júıesi iske qosylǵannan keıin ekstrakorporaldy uryqtandyrý protokoldarynyń sany artty. Bıyl elimiz boıynsha 7000 jýyq úmitker arnaıy «Ańsaǵan sábı» prezıdenttik baǵdarlamasy sheńberinde EKO jasatyp, ata-ana baqytyn sezinýge múmkindik almaq. Oǵan jusalatyn qarajat kólemi 2 ese artyp otyr. Mysaly, 2020 jyly 643 prosedýraǵa 563 mln teńge bólingen bolsa, 2021 jyly 1238 prosedýraǵa 1,1 mlrd teńge qarastyrylǵan.
- Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy qarjy tapshylyǵy týraly aıttyńyz. Shamamen qansha qarajat jetispeıdi?
- Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetinshe, MÁMS engizilgenge deıin (2019 jyly) Qazaqstanda densaýlyqqa jumsalǵan shyǵynnyń 700 mlrd teńgeden astamy turǵyndardyń qaltasynan shyqqan. Bylaısha aıtqanda, tirkelgen emhanada dárigerdiń nemese belgili bir qondyrǵynyń joqtyǵyna baılanysty azamattar medqyzmetti aqyly túrde alýǵa májbúr bolady. Túptep kelgende máseleniń tamyry qarjyǵa kelip tireledi. Máselen, 2018 jyly densaýlyq salasyna 925 mlrd teńge bólingen. Al, bıyl qarajat kólemi eki ese artyp, 1,8 trln teńgeden asyp otyr. Iaǵnı, saqtandyrý jarnasynyń arqasynda salaǵa 700 mlrd teńge qosymsha qarjy túsip otyr, onyń jartysy – memleket búdjetinen tólengen jarna. Álbette, saqtandyrý engizile sala barlyq problema sheshildi deýge bolmaıdy. Óıtkeni, medısınadaǵy tarıftiń tómendigi, dárigerler men medpersonal jalaqysynyń azdyǵy saldarynan týyndaǵan qarjy tapshylyǵy bir kúnde emes, jyldar boıy qordalanǵan másele. Máselen, medısınalyq qyzmetterge aqy tóleý tarıfi 2014 jyldan beri ózgermegen bolatyn. Osy ýaqyt ishinde komýnaldyq qyzmet quny birneshe ret ósti, jalaqy artty degendeı. Al, saqtandyrý jarnasy esebinen kelgen qarajat dárigerler jalaqysyn ósirýge jáne t.b basqa ózekti máselelerdi sheshýge jumsaldy. Ótken jyly densaýlyq salasynyń búdjeti 1 trln 734 mlrd teńgeni quraǵan bolsa, onyń 400 mlrd teńgesi MÁMS paketi boıynsha kórsetilgen qyzmetterge tólendi. Onyń 300 mlrd teńgesi – búdjetten jeńildigi bar 15 sanat úshin jasalǵan jarnalar. Iaǵnı, memleket saqtandyrýdy engize otyryp, múldem jaýapkershilikten bas tartyp otyrǵan joq, kerisinshe, MÁMS júıesindegi shyǵynnyń basym bóligin jaýyp otyr degen sóz.
- Memleket tarapynan saqtandyrylatyn 15 sanatqa kimder jatady? Atap ótseńiz.
Memleket jyl saıyn tegin medısınalyq kómekke bólinetin 1 trıllıon teńgege qosa, 15 sanat úshin jarna aýdarady. Bul tizimge «Altyn alqa», «Kúmis alqamen» marapattalǵan kóp balaly analar, 18 jasqa deıingi balalar, zeınetkerler men Uly Otan soǵysynyń qatysýshylary, jumyssyz retinde resmı tirkelgender, ınternat tárbıelenýshileri, jumys istemeıtin júkti áıelder, dekrettik demalystaǵy analar, múgedekter, múgedek bala kútimimen aınalysatyndar, stýdentter, tergeý ızolátorlarynda otyrǵandar, jumyssyz oralmandar (bir jylǵa deıin), memlekettik ataýly áleýmettik kómek alýshylar jatady. Olardyń jalpy sany 11 mıllıonǵa jýyqtaıdy.
- MÁMS-ti tek qana tólemdi ýaqtyly tólep otyrǵan turǵyndar paıdalanady. Al, tólemegender ne isteıdi? Olarǵa medısınalyq qyzmet qalaı kórsetiledi?
Jalpy, Qazaqstanda medısınalyq kómek 2 paket boıynsha kórsetiledi. Biri – saqtandyrý paketi, ekinshisi – kepildendirilgen tegin medısınalyq kómek paketi. Iaǵnı, jedel járdem, shuǵyl kómek, áleýmettik mańyzy bar aýrýlardy emdeý, emhanadaǵy bastapqy sanıtarlyq-medısınalyq kómek, dári-dármekpen qamtý, pallıatıvtik kómek, stasıonarlyq jáne stasıonardy almastyratyn kómek, konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq qyzmetter burynǵysha tegin kórsetiledi. Bylaısha aıtqanda, shuǵyl kómek elimizdiń barlyq azamattarynyń bárine birdeı kórsetilýi tıis. Ol úshin saqtandyrylǵan bolý shart emes. Mysaly, sozylmaly syrqatqa shaldyqqandar, áleýmettik mańyzy bar syrqatyna baılanysty tirkeýde turǵan jáne dınamıkalyq baqylaýǵa alynǵan pasıentterge medısınalyq kómek osy kepildendirilgen kómek paketi sheńberinde kórsetilýi tıis.
Sońǵy kezde atalǵan syrqattarmen aýyratyn pasıentterge kómek kórsetýden bas tartý faktileri kóbeıip ketkeni ras. Ondaı jaǵdaıda Qordyń Qoldau 24/7 mobıldi qosymshasy men 1406 shuǵyl jelisi arqyly shaǵymdanýǵa bolady.
- Al saqtandyrý paketine qandaı qyzmetter kiredi?
- MÁMS paketi azamattardyń ómir sapasyn, ult saýlyǵyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan qyzmetterden turady. Mysaly, naýqasqa operasıa jasaý kerek boldy delik. Biraq shuǵyl operasıanyń qajeti joq. Sondyqtan dárigerler ota jasalatyn kúndi belgilep, operasıany jospar boıynsha jasaı alady. Mundaı jaǵdaıda qyzmet aqysy MÁMS qarajaty esebinen tólenedi. Al, eger pasıentti jedel járdemmen ákelip, onyń ómirine qaýip tónetindeı jaǵdaı bolsa, operasıa memlekettik tapsyrys sheńberinde tegin jasalady.
Jalpy, MÁMS paketiniń aýqymy keń, oǵan tegin kómek paketine enbegen qyzmetter kiredi. Josparly stasıonarlyq jáne stasıonardy almastyratyn kómek, KT, MRT syndy baǵasy qymbat bolyp keletin konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq kómektiń barlyq túrleri, ońaltý jáne naýqastyń densaýlyǵyn qalpyna keltirýge baǵyttalǵan em-dom túrleri de saqtandyrý paketine engizilgen. Qarapaıym halyqtyń qaltasy kótere bermeıtin osyndaı qyzmet túrlerin paıdalaný úshin saqtandyrý júıesine qatysqan durys.
- Saqtandyrylmaǵan azamattar júıege qosylý úshin ne isteýi kerek? Kim qansha tóleýi tıis?
- Saqtandyrý kúrdeli, biraq Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý salasy úshin óte mańyzdy reforma. Bul júıe densaýlyq sektoryn damytýǵa, azamattardyń densaýlyqqa jumsaıtyn jeke shyǵyndaryn qysqartýǵa múmkindik beredi. Sondyqtan eldegi árbir adam saqtandyrý statýsyn alýǵa tyrysqany jón.
Zań boıynsha, jumys berýshiler ár qyzmetker úshin óz qaltasynan aýdarym jasaıdy. Jumys berýshi tóleıtin aýdarym mólsheri bıyl ózgergen joq, qyzmetker tabysynyń 2% aýdarady (2017 jyldyń 1 shildesinen – 1%; 2018 jyly – 1,5%; 2020 jyly – 2%).
Sonymen qatar, jumys berýshi aýdarymǵa qosa, jaldamaly jumyskerlerdiń jalaqysynan 2% mólsherinde jarna ustap Qorǵa aýdarady (byltyr 1%). Biraq jarna ustalatyn tabys kólemi 10 eń tómengi jalaqydan (nemese 425 myń teńgeden) nemese 8500 teńgeden aspaýy tıis.
Jeke kásipkerlerdiń jarnasy ózgergen joq. Olar burynǵysha 1,4 eń tómengi jalaqynyń 5%, ıaǵnı 2975 teńge tóleıdi. Sonymen qatar, bizde ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar degen sanat bar. Olar burynǵysha 1 eń tómengi jalaqynyń 5 prosentin, ıaǵnı 2125 teńge tóleıdi. Sebebi bıyl eń tómengi jalaqy mólsheri ózgergen joq.
Biryńǵaı jıyntyq tólem tóleýshi 1 aılyq eseptik kórsetkish kóleminde jarna aýdarady. Bıyl AEK mólsheri ózgerdi. Sondyqtan bul sanat 2917 teńge tóleıdi, aýylda turatyndar osynyń jartysyn tóleıdi. Qarjynyń 40%-y Medısınalyq saqtandyrý qoryna, 30%-y Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna, 20%-y Áleýmettik saqtandyrý qoryna aýdarylady, 10%-y tabys salyǵy retinde ustalady.
- Halyq saqtandyrýǵa tólegen tólemderiniń qaıda jáne qalaı jumsalyp jatqanyn baqylaı ala ma?
- Jalpy, Medısınalyq saqtandyrý qorynyń quryltaıshysy Úkimet. Jarnany Qor emes, «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporasıasy qabyldap, Ulttyq banktegi esepshotqa aýdarady. Klınıkalardyń halyqqa kórsetken qyzmetteriniń aqysy Ulttyq bankten tikeleı medısına uıymyna aýdarylady. Iaǵnı, qarajat tolyq qorǵalǵan deýge bolady. Al, aı saıyn tólengen soma týraly málimetti Elektrondy úkimet portalyndaǵy jeke kabınet arqyly nemese Telegram-kanaldaǵy Saqtandyry bot arqyly alýǵa bolady.
- Medısınalyq saqtandyrýǵa jınalǵan aqshany paıdalanbaǵan azamattar qajet bolǵan jaǵdaıda qarjyny óz paıdasyna sheship alýyna bola ma?
- Qazaqstan jınaqtaý júıesinen bas tartyp, ortaq jaýapkershilik prınsıpine negizdelgen júıeni tańdap aldy. Sebebi tólenetin saqtandyrý jarnalarynyń mólsheri kóp emes jáne bir adamnyń jınaqtaǵan aqshasy medısınalyq qyzmettiń negizgi degen túrleriniń aqysyn tóleýge de jetpeıdi.
Qarapaıym mysal. Aı saıyn 2125 teńge tólep saqtandyrylatyn ózin-ózi jumyspen qamtyǵan azamattar bir jylda 25 500 teńge tóleıdi.
Eger biz ony óz qarajatyna ǵana emdeıtin bolsaq, aqsha eshteńege jetpes edi. Mysaly, pnevmonıany emdeýge ketetin shyǵyn 100 myń teńge, áıeldi bosandyrý 82 myń teńge, aortokoronarlyq shýnttaý 1,8 mln teńge turady.
Eger bizde jınaqtaý júıesi bolsa, azamattar medısınalyq qyzmet aqysyn ózi jınaǵan qarajaty esebinen tóleı almas edi. Al, ortaq jaýapkershilikke negizdelgen júıede qarjy ortaq shottan alynady.
Eger siz dárigerdiń kómegine júginbegen bolsańyz, bul aqsha joǵalyp ketti degendi bildirmeıdi. Ol sizdiń jaqyndaryńyzdy nemese aýrýhanada jatqan ózge de otandastarymyzdy emdeýge jumsalady.