Osynaý qımyly jyldam, sózi nyq, júrgen jerinde jastarǵa jalyn berip júretin kisini kórgen saıyn boıymdy maqtanysh kerneıdi. Sirá, «qaıran, bizdiń analar ardy oılaǵan» demekshi, ardaqty ana, ultynyń bolashaǵyn oılaǵan ulaǵatty ustaz osyndaı bolsa kerek. Qalamyzdyń eń belsendi turǵyny, belgili qoǵam qaıratkeri Tamara Muhtarhanqyzy bar sanaly ǵumyryn urpaq tárbıesine arnap, elimizdiń órkendeýine úles qosýmen kele jatqan tanymal tulǵa. Únemi izdenis ústinde júretin jan. Memlekettiń júrgizip otyrǵan saıasatyn buqara arasynda nasıhattaýda da ózindik máneri bar. Ózin qoǵamnan jeke-dara, bólek ustamaıtyn Tamara Shákirova - qala qarıalarynyń qamqory, búginde Jetisý aýdandyq Ardagerler keńesiniń tóraıymy. Biz Tamara Muhtarhanqyzyna jolyǵyp, Ardagerler keńesiniń atqaryp jatqan jumystary tóńireginde áńgimelesken edik.
Jastar túzý jolmen júrip, adaspasa eken deımin
– Tamara Muhtarhanqyzy, siz únemi qarttarymyzǵa qurmet kórsetýdiń erekshe úlgisin tanytyp kele jatqan jansyz. Qazirgi tańda ózińiz basshylyq etip otyrǵan Ardagerler keńesi qandaı jumystar atqaryp jatyr?
– Meniń búkil sanaly ǵumyrym oqý-aǵartý salasynda ótti. Balalarmen bite qaınasyp jumys istegen soń ba, qashanda jas urpaqtyń tárbıesine janym aýyryp otyrady. Solar túzý jolmen júrip, adaspasa eken deımin. Kezinde qalamyzdaǵy avtomehanıka kolejinde uzaq jyl basshylyq qyzmette boldym. Talaı taǵdyrdyń túzý jolǵa túsýine sebepker bolǵan edim. Odan men de, olar da jaman bolǵan joq. Álgi balalardyń aldy qazir elýden asyp ketti. Áli kúnge deıin «apaı, qalaısyz?» dep turady. Mereke saıyn jaǵdaıymdy surap, habarlasyp jatqandary. Ustaz adamǵa budan artyq baqyt bar ma? Zeınetke shyqsam da, úıde qarap otyrmaıyn dep, qoǵamdaǵy ózgeristerge ózimniń únimdi qosyp otyramyn. Kezinde «Aýdandyq Ardagerler keńesine sizdi laıyq kórip otyrmyz» dep jaýapty mekemeler usynys jasaǵan soń, kelispeske lajym qalmady. Sodan beri ujymdasyp, uıymdasyp qyzmet etip jatqan jáıimiz bar. Bul degenińiz, esigi bir jabylmaıtyn mekeme ǵoı. Kúnine birneshe qońyraý soǵylyp, trýbkanyń ar jaǵyndaǵy qarıanyń kóńil kiltin tabýǵa tyrysyp otyrǵanym. Kún saıyn qarıalarymyzdyń biri ótinish aıtyp, biri tilegin arqalap bas suǵyp jatady. Barlyǵynyń ózindik buıymtaıy bar. Jasy kelgen kisige keregi kóńil ǵoı. Óziniń búkil ómirin qoǵamnyń bel ortasynda ótkizgen qarıalarǵa úıde otyryp qalý da qıynǵa soǵyp jatady. Almaty qalasy ákimshiliginiń qarıalarǵa arnap «Belsendi uzaq ómir súrý» ortalyǵyn ashyp berýi de sondyqtan bolsa kerek. Keıde kóńil-kúıi bolmaı, eńsesi túsip kelgenderdi erkeletip, arqasynan qaqsań, balasha qýanyp shyǵa keledi. Árıne, jasy kelgen kisi bolǵan soń, densaýlyǵyna shaǵymdanyp, dertine daýa izdep keledi. Qarttyqqa jetýdiń ózi bir arman boldy. Bul da bir adamnyń kemerine kelgen kemel shaǵy ǵoı. Mundaı shaqta qarıalar bala qusap, adamnan jylylyq kútse, endi bireýleri ishindegi áńgimesin syrtqa shyǵarǵysy kep turady. Sondaı kezde olardyń kóńilin qaldyrmaýǵa, tyńdaýǵa tyrysamyn. Aýdanymyzda turyp jatqan qarıalardyń arasynda Uly Otan soǵysynyń ardagerleri, tyl ardagerleri men zeınetkerler bar. Mine, osy kisilerdiń búkil jas ómiri men kúsh-qaıraty elimizdiń órkendeý jolynda ótti. Densaýlyqtary syr berip, zardabyn áli kúnge tartyp jatqandary da bar. Mine, osyndaı kisilerge qalaı qoldaý kórsetip, qamqor bolmasqa...
Ardagerler keńesi – eń aldymen úlkendi syılaý mektebi! Ekinshiden, urpaqtastar sabaqtastyǵyn qalyptastyratyn qazynaly orta. Qazirgi tańda aýdan kóleminde turyp jatqan bir kezdegi beınettiń zeınetin kórip, ótken ómirleri tarıhqa aınalǵan qarıalarymyzdy aqyldyń keni, tálim-tárbıeniń qazynasy desek bolady. Meniń bir qýanatynym, qaı-qaısy da qartaıdyq eken dep, qoldaryn qýsyryp, qarap otyrǵan joq. Qaıta qazirdiń ózinde jas urpaq tárbıesine óz úlesterin qosyp, qalamyzdyń ajyramas qundylyǵyna aınalyp otyr. Máselen, Memleket basshysynyń halyqqa Joldaýyn talqylaý, qala basshysynyń turǵyndarmen kezdesýi, ardagerlerdiń konferensıasy deısiz be.... qandaı is-shara bolmasyn, qarttarymyz belsendilikterin tanytyp jatqany. Ardagerler keńesi jumysyna qalalyq Ardagerler keńesiniń tóraǵasy Aqan Bıjanov únemi qoldaý kórsetip, baǵyt-baǵdar berip, qamqorlap otyratynyn aıta ketkenimiz jón.
«Qarttaryn qadirlegen el ardaqty»
– Qarttar aılyǵynyń basy-qasynda júresiz... Osy jumystar tek naýqandyq sıpatqa ıe me, álde jyl boıy jalǵasa ma?
– Bizdiń halqymyzdyń úlkendi syılaıtyn jaqsy qasıeti bar ǵoı. Qanǵa sińgen qasıetke keńpeıildi qosyńyz. Sondyqtan qarıalardy syılaý qazan aıyna ǵana qarap turǵan joq. Jalpy, jyl saıyn Qarttar aılyǵy bastalmaı turyp, aýdanymyzda turyp jatqan qarıalarymyzdyń tizimin jasap, olarǵa qandaı kómek qajet ekenimen tanysyp otyrý bizdiń úrdisimizge aınalǵan.
Osyndaıda búkil bir aýdannyń qarttarynyń basyn biriktirip otyrǵan mekeme bolǵandyqtan, jaýapkershiliktiń júgi kóbine Ardagerler keńesine túsetinin ańǵaramyn. Desek te, qarıalardyń kóńili kóterilip, bir serpilip qalsynshy dep, merekelik kóńil-kúı syılaýǵa tyrysamyn. Qarıalarymyzdyń ómiri kóbine nemere baǵyp, úı kúzetýmen ótetini de shyndyq qoı. Sondyqtan eń qurymaǵanda ózderine qurmet dep belgilengen bir aıda qalanyń mádenı oryndaryn aralap, boı jazsa eken deımin. Kúni boıy úıde otyratyn qarıalarymyzdyń mádenı orynǵa barmaq túgili, qalanyń ortalyǵyn kórmeıtinderi ras. Sol úshin ótken jylǵy Qarttar aılyǵy barysynda arnaıy kólik jaldap, teatrǵa, kınoǵa, opera jáne balet teatryna, qalanyń birneshe murajaıyna, Ortalyq saıabaqqa saıahat jasadyq. Sonymen qatar, Túrgendegi forel sharýashylyǵy men Alma-Arasanǵa, Esikke deıin baryp qaıttyq. Sporttyq oıyndardyń jarysyn ótkizdik. Qarttarymyzdyń balasha qýanǵanyn kórseńiz ǵoı, kóńilderi kóterilip, sergip qaldy. Bir aýdanda turǵanymen bir-birin tanymaıdy. Osyndaı basqosý kezinde olar ashylyp, ashyq-jarqyn qaýqyldasyp, birin-biri baıaǵydan tanıtyn jandardaı máz boldy.
Boıynda ulttyq qasıeti basym, ata-anany syılaı biletin, qarıalarǵa qamqorlyq tanytýǵa ázir turatyn biraz azamattar mereke saıyn kómek kórsetip jatady. Ondaı azamattarǵa alǵys aıtqannan basqa ne deýge bolady? Ónerpazdar da óz aramyzdan tabylyp, qarıalarymyz aýdandyq hor ujymyna qatysady. Merekelik is-sharalarda óz ónerlerin kórsetip jatady. Jasy kelgen kisilerdiń qoǵamnan qoldaý, mańaıynan jylylyq kútetini zańdylyq. Sondyqtan ondaı muqtaj kisilerge qol sozyp, qoldaý kórsetýimiz kerek. Aýdanda turyp jatqan turmysy tómen otbasylarǵa qysqy otyn men kómir jetkizilip, birneshe otbasy azyq-túlik sebetterimen qamtyldy. Bul da óz kezeginde az bolsa da kómek. Áleýmettik kómek kórsetý bólimshesi jalǵyzilikti qarıalarymyzdyń úı-ishin tazalap, áktep-syrlap, retke keltirip berdi. Ol da adamgershilik, úlken saýapty is. Sosyn jasy kelgen kisilerdiń yńqyl-syńqyly kóbeıip jatady. Osy rette tek qarttar aılyǵy aıasynda ǵana emes, jyl boıy aýdandaǵy densaýlyq mekemeleri qarıalarǵa arnap Ashyq esik kúnderin ótkizip keledi. Densaýlyq saqtaý mekemeleriniń jaýapty mamandary qarıalarǵa áleýmettik kómek kórsetip, úılerine baryp, dárigerlik tekserýden ótkizdi. Áli de mamandar qarıalardyń qajetti dári-dármekterin jetkizip berip jatyr. Qazaqta «Biz de sizdeı bolǵanbyz, Siz de bizdeı bolarsyz» degen sóz bar. Bizdiń aýdandaǵy «Ortalyq», «Soltústik» dep atalatyn zırattarda talaı-talaı qadirmendi qarıalarymyz máńgilik mekenderin tapty. Túrli taǵdyr bar ǵoı. Artynda izdeýshisi joq, qabirlerdiń mańaıyn shóp-shalam basyp, qaraýsyz qalǵandary jeterlik. Sondyqtan arnaıy mekeme qyzmetkerlerimen birlesip, sol mańaıǵa da tazalyq jumystaryn júrgizip otyrýdy óz mindetimizge alǵanbyz.
Jańa qoǵam qurýda urpaqtar sabaqtastyǵyn qalyptastyrýdyń mańyzy zor
– Bıyl alǵa qoıǵan qandaı is-sharalar, josparlaryńyz bar?
– Eń aldymen elimiz aman, jerimiz tynysh bolsyn deımin. Basty tilegim – elimizdiń irgesi sógilmeı, tek beıbitshilik bolsyn! Bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵaryp, elimizdiń kórkeıýine úles qosaıyq. Ádiletti Qazaqstan qurý jolyna barshamyz óz úlesimizdi qossaq, alynbaıtyn qamal bolmas. Osy jolda, jańa qoǵam qurýda urpaqtar sabaqtastyǵyn qalyptastyrýdyń mańyzy zor. Bizdiń aýdandyq Ardagerler keńesiniń bul baǵytta qolǵa alar baǵdarlary az emes.
Ótken jyl qaı-qaısymyzǵa da ońaı bolmady. Aýdanymyzdaǵy biraz qarıalarymyzdan kóz jazyp qaldyq. Olardyń orny oısyrap, joǵy bilinip tur. Uzaq jyldar aýdandaǵy Ardagerler keńesin basqaryp, ózim úlgi tutyp júrgen Kım Serikbaıuly, Qudaıbergen Qabdoldın, Jaqsylyq Ámirhanov syndy azamattarymyz da kelmestiń kemesine minip, o dúnıelik boldy. Sol kisilerdi oılasam, kóńilim qulazyp qalady. Maqsat – aǵa urpaqtyń taǵylymdy jolyn búgingi urpaq boıyna sińirý.
Urpaq tárbıesine búkil qoǵam jaýapty
– «Urpaqtar sabaqtastyǵy» demekshi, qazirgi jas urpaqqa kózqarasyńyz qalaı?
– Árıne, «Ne ekseń, sony orasyń» deıdi. Urpaq tárbıesi barshamyzǵa ortaq. Bárimiz, búkil qoǵam bolyp jaýaptymyz. Degenmen, urpaq tárbıesine eń aldymen otbasy jaýapty ekenin de umytpaǵan jón. Kóp jaǵdaıda «mektep ne úıretip jatyr?» degen ata-analardyń pikirin estip, qarnym ashyp qalady. Mektepten talap etip, óz mindetterin umytyp jatady. Árıne, bul óte ókinishti. Onyń saldary tym kúrdeli. Ózim uzaq jyldar boıy bilim salasynda eńbek etken kezimde qarttarmen tyǵyz baılanysta bolǵan edim. Sol kezde qarıalarymyzdy qonaqqa shaqyryp, olardyń ótken ómirin shákirtterime úlgi retinde tanystyrýshy edim. Meniki jas urpaq úlkendi syılaýdy úırenip, jastyqtyń, ýaqyttyń qadirin bilsin degen oı ǵoı. Sol tárbıe-tásilim kóp jaǵdaıda jaqsy nátıje berip, tekke ketpegen syńaıly.
Jalpy, úlkendi syılaýdyń mektebin qalyptastyrý mańyzdy. Aýdanymyzdaǵy bilim mekemeleri «Qarttarym – asyl jandar», «Ardaqty atam, aıaýly ájem», «Atam, ájem jáne men», «Úlkenge – qurmet, kishige – mindet», «Qarttaryn qadirlegen el ardaqty», «Qarttyq – qurmetti kezeń», taǵy basqa aýqymdy is-sharalar ótkizdi. Bunyń ózi jas urpaqtyń boıyna izgilik nárin seýip, parasattylyq dánin ekkenmen birdeı.
«Almaty-akshamý», №4 (6297) 12 qańtar, 2023 jyl