Osynaý kishkentaı buıymda balalar alaqanynyń jylýy, júregi, yqylasy, óneri, qýanyshy jatyr
Almatyda balalarǵa alaqandaı ǵana bir ýys saz balshyqtan qysh qumyra jasaýdy úıretetin «Dala srafts» dep atalatyn shaǵyn ǵana art-terapıa ortalyǵy bar. Onda jumys isteıtinderdiń bári órimdeı jastar. Bir sózben aıtqanda, ónerdi kásipke aınaldyrǵan qyz-jigitter. Olar máselen, fıtnes fızıkalyq kúsh syılaıtyn bolsa, «Dala srafts» rýhanı qýat syılaıdy dep sanaıdy.
ART-TERAPIA
Qurylǵanyna eki-aq jyl bolǵan «Dala srafts» óner stýdıasynyń basynda Nurhan Ábdikárim, Ońalbek Ergesh jáne Roman Nurken degen jigitter tur. Olar rýhanıattyń qoǵamǵa, mádenıetke bereri kóp dep, ónerdi demalysqa aınaldyryp, ózgeshe bir mádenıet qalyptastyrý jolynda eńbek sińirip júrgen azamattar.
Búginde bala bitken uıaly telefonǵa, gadjetke jipsiz baılanǵan. Aınalasymen, tipti qatarlastarymen de qarym- qatynas ornatýǵa qulyqsyz órender ósip keledi. Iá, qazirgi bala baıaǵy biz sekildi qumǵa sý quıyp, balshyqtan «úı turǵyzyp» oınaıtyn bala emes, syrtqa kóp shyǵa bermeıdi. Qumyra jasaýdy úıretetin ortalyq ashqan jigitter bir jaǵynan osy jaǵdaıdy da eskerip, jetkinshekter bos ýaqytyn tıimdi ótkizse eken degen tilekpen olardy osy ónerge tarta bastady. Art-terapıaǵa balasyn ákelip júrgen ata-analar da baldyrǵanda qyzyǵýshylyq paıda bolǵanyn, asqan yntamen qatysyp júrgenin aıtqan. Tipti, logoped, defektolog mamandar da keıbir kishkentaı pasıentterin osy ortalyqqa kómegi bolady dep jiberedi eken. Iaǵnı tym tuıyq nemese tili shyqpaǵan bala da keledi munda.
JAQSY KÚN
Iá, art-terapıanyń mıdy tynyshtandyryp, sharshaǵandy basyp, kúızelisten de aryltatyn, ashý-yzany basyp, qorqynysh pen úreıden, jaǵymsyz emosıalardan arylýǵa kómektesetin qasıeti baryn psıhologtar da joqqa shyǵarmaıdy.
Saz balshyqtan qumyra jasaýǵa nıettengen balanyń oılaý qabileti men usaq jáne iri qol motorıkasyn, oılaý, qıal, zeıin, estý qabiletterin damytady, ónerge baýlıdy, tepe-teńdikti ustaýda úlken paıdasy bar. Sondaı-aq, shydamdylyǵyn shyńdaı túsedi. Sabaq oqýǵa degen zeıini ashylady. Qorshaǵan ortany tanýyna kómektesedi. Al eń sońynda óz qolynan shyqqan keremet týyndysyn kórgende qatty qýanyshqa bólenetini óz aldyna.
SEZİM
Art-terapıaǵa búginde jastar, úlkender de, onyń ishinde zeınetkerler de jıi kele bastaǵan. Ásirese, romantıkany súıetin juptar, erli-zaıyptylar úshin taptyrmas demalys alańy bolǵan. Olar birge qumyra jasaı otyryp, bir-birimen únsiz tildesedi, bir-birine erkeleıdi, sezimin bildiredi. Kúndelikti bitpeıtin turmystyq tirshilikten bir sát demalǵysy kelgen jandar da osynnan tabylady. Ortalyqtyń jabdyqtalýy da erekshe. Saz balshyqtan qumyra jasaıtyn bólmeniń bir qabyrǵasyna oıýly tekemet tutylyp, oǵan dombyra, dýlyǵa, qamshy ilingen. Qumyra jasaý jumysyna kirisken mezette janǵa jaıly kúı oınaı jóneledi. Munyń bári barlyq jaısyz nárseni bir sátke umytyp, mıdy tynyqtyrýǵa áser etetini sózsiz.
NEOLIT
Jalpy, qysh buıymdar talaı halyqtyń tarıhynda bar ejelgi óner. Ol neolıt kezeńinen bastaý alǵan desedi. Sol zamanǵy adamdardyń túr-kelbeti, bolmysy, ómir salty tek qyshtan jasalǵan kishkene músindermen, ydystarmen beınelengen kórinedi. Demek, qysh buıymdar arqyly da tarıhty tanyp-bilýge bolady. Sonaý neolıt kezeńinde jasalǵan sol qysh buıymdar bizdiń zamanǵa esh búlinbesten jetken. San myń ǵasyr jer astynda sol qalpynda búlinbeı jata bergeni otqa kúıdirilgeniniń arqasy deıdi. Neolıt kezeńinde úlken qumyralarǵa astyq saqtaǵan eken, ıaǵnı jer astyna kómip qoıatyn bolǵan. Ony qurt-qumyrsqa, tyshqan, egeýquıryq ta tese almaıtyn. Demek, sol dáýirdegi tehnologıanyń da, mádenıettiń de myqty bolǵany sózsiz.
SHEŃBER
Biz tanysqan art-terapıa ortalyǵynda da balalar men úlkenderdiń qolynan shyqqan qumyralar da arnaıy peshte kúıdiriledi. Biraq qumyra jasaýdaǵy eń mańyzdysy, ıaǵnı basty jabdyq – goncharlyq stanok. Bul apparat sazbalshyqqa pishin berýge arnalǵan. Almatydaǵy «Dala srafts» art-terapıa ortalyǵynda qazir osyndaı tórt stanok (goncharlyq sheńber) bar. Kelýshilerge qumyra jasaýdy sheberler úıretedi. Qumyrany jasaý úshin aldymen saz balshyqty jumsartyp alady. Sosyn ony stanok betindegi sheńberdiń dál ortasyna bar kúshpen qatty etip japsyrý qajet. Jumys kezinde goncharlyq sheńber aınalǵan kezde saz balshyq durys jabyspaı ushyp ketse, jasaǵan zat durys shyqpaı qalýy múmkin. Odan keıin balshyqpen konýs jasalady. Sheńber ústinde aınalyp turǵan saz balshyqty tómennen joǵary qaraı bir qolmen búıirin qysa otyryp, ekinshi qolmen kóteredi. Sosyn qalaýyńyz boıynsha ártúrli pishinde búıirin shyǵarýǵa bolady. Negizi, kózben kórgen adamǵa óte qyzyqty ári jaıly proses
TAQYRYPQA ORAI
Indıra JÚSİPÁLİ, sheber: BİZ QÝANYSH SYILAIMYZ
Sheńberdi aınalyp turǵan qumyranyń qaı jeri qalyń, qaı jeri juqa ekenin sezý úshin saýsaqtyń ushy sezimtal bolýy kerek. Máselen, astyńǵy jaǵy qalyńdaý bolsa uzaqqa shydaıdy, joǵarǵy bóligi juqalaý bolyp shyqsa álsiz keledi. Durys istelmese, peshte kúıdirgende synyp qalady. Qumyra jasalatyn saz balshyq óte jumsaq bolýy kerek. Ony biz irgemizdegi Qapshaǵaıdan alamyz. Qumyra jasaý barysynda daıyndap alǵan balshyǵymyz qurǵap ketpeýi úshin qolymyzdy jıi-jıi sýlap otyramyz. Qumyra daıyn bolǵanda sheńberdi toqtatyp, daıyn zatty árkim óz qalaýymen árlep, sándeıdi, boıaıdy. Keı adam «anama» nemese «súıikti ájeme» degen jazba bederleıdi. Súıiktisiniń esimin oıyp jazatyndar da bar. Jasaǵan jumystaryn sol kúni bizge qaldyryp ketedi, biz ony arnaıy peshte kúıdirip, keptirip qoıamyz. Daıyn qumyrasyn alyp ketýge kelgen kezdegi qýanyshtaryn kórgende, beker jumys istep júrmegenimizdi seziný de bir baqyt. Adamdardyń rıasyz qýanǵany da bizge shabyt syılaıdy.