Jańbyrly jaz – jaıly qystyń belgisi

Aldaǵy aptada bultty kúnder jıi kórinis beredi

Maýsymnyń 1–8 aralyǵyn­daǵy apta qubylmaly boldy: kún de kúrkiredi, naızaǵaı da oınady, jań­byr da jaýdy, aptap ystyq ta boldy. Salqyn kúnder de kórinis bermeı qalǵan joq. Munyń syry ótken paıy­mymyzda jazǵandaı, «Myrza», «Elik» jáne «Alakúlik» amaldarynyń áseri.

Búgin maýsymnyń 10-ynan bastalǵan «Myrza» amaly aıaqtaldy. Osy kezde elikter laqtap, arqarlar buzaýlady. Sonymen qatar, maýsymnyń 9-ynan kórinis bergen «tuıaq ter­lep, qoı kúrlep» dep atalatyn «Orta býnaq» amaly júrip jatyr. Bul tabıǵattyń jyly mezgiliniń bastalǵanyn bildiretin amal.

Kóshpendilerdiń ómirinde aspan denesi – Aı óte mańyzdy ról atqarǵan, kıeli sanal­ǵan. Aldymen jińishke oraq túrinde ǵana paıda bolatyn Aı 7 kúnniń ishinde jarty Aıǵa tolysyp ósedi. Kelesi sheriginde (7 kún) Aı tolysyp sheńberge, dóńgelekke aınalady. Buny qazaq «on besinde tolǵan aıdaı» deıdi. Al endi kelesi kezeńde Aı birtindep oń jaǵy­nan bastap ketilip 7 kúnniń ishinde taǵy da jartylanady – jarty Aıǵa aınalady. Osy ketilý ári qaraı jalǵasyp qalǵan 7 kúnniń ishinde tolyq mújilip bitedi. Babalardyń paıymdaýynsha, adam ómiri de Aı sıaqty: joqtan bar bolyp jaratylady, týady, ósip- ónedi, tolysady, budan soń qartaıý bastalyp, birtindep kemıdi, mújiledi, eń aıaǵynda ólip joq bolady...

Aıdyń amaldary: «Úrkerdiń batýy». Maýsym aıy bastalysymen Úrker múlde kórinbeı ketedi de, araǵa biraz ýaqyt salyp 40 kún shilde bastalady. Halqymyzda «Úrker jerge túspeı, jer qyzbaıdy» degen qanatty sóz bar. Úrkerdiń kórinbeýin halyq «Úr­kerdiń jerge túsýi» dep te ataıdy.

«Qyryq kún shilde». Maýsym, shilde aıynda qatty ystyq bolyp, ol 40 kúnge deıin sozylady. Muny halyq «Qyryq kún shilde» dep atap ketken. Bul kúntizbe ataýynyń shyǵý tarıhy osyndaı.

Búgin qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, maýsymnyń – 15-i, aı esebine súıensek, maý­symnyń – 26-sy. Al bizdiń babalardyń esebinshe, osy aıdyń – 2-i. Apta aıdyń ba­syn, ortasyn jáne sońyn túgel qamtyp tur. Bul osy merzimde aýa raıy qubylmaly bola­dy degendi bildiredi.

Aýa raıy osy qalpyn saqtaı beredi deý­den aýlaqpyz. Aptanyń basynan jaýyn-sha­shyn tolastap, kún ysı bastaıdy. Biraq jańbyr jaýýyn múldem toqtatpaıdy. Bıyl­ǵy jaz jańbyrly bolatyn syńaıly. Alataý­dyń basyn tumshalaǵan qalyń qardyń jýyq arada erip-bitetin syńaıy baıqalmaıdy.

Qarǵa bult úıiriledi. Kún jylt etse bol­dy, kóńili bosap, kóbesi sógilip, jaýyn-sha­shyn aldaǵy aptada da óz jalǵasyn tabatyn syńaıly. Túngi mezgilde kerýendeı sozylyp jatqan Qus joly (juldyzdar toptamasy) birde anyq kórinse, endi birde kózge shalyna bermeýi de múmkin. Bul, bizdiń boljam, paıy­mymyzsha, jaýyn-shashynnyń áli de bola beretininiń belgisi.

Almatyda aldaǵy aptada kúnniń qyzýy kúrt tómendeıdi, 15-14 gradýsqa jetýi de ǵa­jap emes. Alaıda, jańbyr jaýýyn toqtat­paıdy, tipti, ara-arasynda kún kúrkirep, naızaǵaı oınaıtyn kúnder de bolady.

BABALAR BOLJAMY

Tabıǵat qubylystaryna qaraı jasalǵan joramal:

* Kún kenet ysyp ketse, uzamaı jaýyn jaýady.

* Quıyn kóp bolsa, keler qys aıazdy bolady.

* Naızaǵaıly bolsa, qys jaıly bolady.

* Ańyzaq ystyq qystaǵy qatty aıazdyń belgisi.

* Juldyzdar jarqyrap tursa, keler kún ystyq.

* Bult jelge qarsy kóshse, jańbyr jaýady.

* Ólara jazda jaýyn-shashyn bolsa, qysta boran bolady, keler aı sharýaǵa jaısyz tıedi.