Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen İshki ister mınıstrliginiń keńeıtilgen alqa májilisi ótti. Jıynǵa Prezıdent Ákimshiligi men memlekettik organdardyń basshylary, İİM Alqasynyń músheleri jáne ortalyq apparattyń basshylyq quramy, óńirlik polısıa departamentteriniń, aýmaqtyq qylmystyq atqarý júıesi departamentteriniń basshylary qatysty.
Qasym-Jomart Toqaev İshki ister mınıstrligi memlekettik basqarý júıesinde aıryqsha ról atqaratyn qurylym ekenin atap ótip, qoǵamdyq tártipti saqtaý, qylmyspen kúresý asa mańyzdy mindet sanalatynyn aıtty.
– Tártip saqshylarynyń qyzmeti ońaı emes. Bul belgili. Kún-túni jumys isteıtin kezder jıi bolady. Qaýip-qater de bar. Táýlik boıy, ıaǵnı 24 saǵat boıy saqadaı saı bolý úshin erekshe qajyr-qaırat pen tózimdilik qajet. Sebebi qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan jandar, eń aldymen, polısıadan kómek kútedi. Azamattarymyz sizderge memlekettiń, ıaǵnı bıliktiń ókili retinde qaraıdy. Qaýip-qaterden qorǵaıdy dep senedi. Sondyqtan sizderge árdaıym orasan zor jaýapkershilik júkteledi, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, polısıa halyqtyń qurmetine ıe mamandyqtyń biri bolýy kerek. Sondyqtan qazir ishki ister organdarynyń jumysyn jetildirýge basa mán berilip, polısıa qyzmetiniń servıstik modeli engizilip jatyr.
– «Jurtqa jaqyn polısıa» qaǵıdatyn ornyqtyrý úshin naqty sharalar qabyldanýda. Osy qarqyndy toqtatpaý kerek. Pılottyq joba aıasynda qol jetken jetistikpen shektelip qalýǵa bolmaıdy. Ashyǵyn aıtqanda, qyzmet kórsetýdiń servıstik modeli týraly tek mamandar ǵana aıtyp júr. Qarapaıym azamattar men qoǵam ókilderi pikir bildirip jatqan joq. Bul – halyq onyń naqty nátıjesin, oń ózgeristerdi kórip jatqan joq degen sóz. Sondaı-aq sotqa deıingi tergeý salasyna da nazar aýdarǵan jón. Bul – quqyq qorǵaý júıesindegi memlekettik qyzmettiń erekshe bir túri, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent qoǵamdaǵy alaıaqtyq áreketterge taǵy bir ózekti másele retinde arnaıy toqtaldy.
– Qazir kóptegen azamattarymyz alaıaqtardyń aılasyna túsip, aldanyp qalyp jatyr. Sondyqtan quqyq qorǵaý organdary alaıaqtarǵa qarsy tabandy kúres júrgizýge tıis. Olarǵa eshqandaı jeńildik jasalmaýy kerek. Sebebi alaıaqtardyń jasaǵan áreketinen halyq zardap shegýde. Mysaly, jaqynda bir týrısik kompanıa zańǵa baǵynatyn bir top azamatty aldap, olardy qajylyqqa jibergen. Endi kinásiz adamdar Saýd Arabıasynyń polısıa ýchaskesinde qamaýda otyrýǵa májbúr. Osyndaı alaıaq kompanıanyń zańǵa qaıshy áreketi azamattarymyzdyń densaýlyǵyna, olardyń moraldyq jaǵdaıyna jáne jalpy elimizdiń bedeline úlken nuqsan keltirip otyr. Bul jerde, árıne, adamdardyń quqyqtyq saýatsyzdyǵy da bar. Endi memleketimiz, ıaǵnı Syrtqy ister mınıstrligi olarǵa barynsha kómektesýi qajet. Al İshki ister mınıstrligi alaıaq kompanıanyń basshylyǵyn, qyzmetkerlerin zańǵa sáıkes jaýapqa tartýǵa tıis. Ádiletti qoǵam quramyz desek, dál osyndaı ózekti máselelerdi sheshýimiz kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy polısıanyń joǵary deńgeıdegi ókilderi ýnıversıtetterge, mektepterge baryp, zańdardy jastarǵa túsindirýi kerek ekenin aıtty. Ásirese, zań buzýdyń saldaryn anyq kórsetýi qajet.
– Ókinishke qaraı, bizdiń jastarymyzdyń arasynda zań saýatsyzdyǵy keńinen taralǵan, basqa sózben aıtqanda, jastarymyz zańdy bilmeıdi, zańdy saqtaýdyń mán-mańyzyn túsinbeıdi. Al mundaı quqyqtyq saýatsyzdyqtyń saldary óte aýyr. Men árbir jıynda qoǵamymyzda zań ústemdigi bolý kerek, sonyń negizinde tártip bolý kerek dep aıtyp júrmin. Polısıa qyzmetkerleri osy qarapaıym tujyrymdamany halyqqa, azamattarǵa, ásirese, jastarǵa jetkizýi kerek, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent azamattarymyz qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵanda bılik ókilderi ádildikti tez arada qaıta ornatady, kinálilerdi jaýapqa tartady jáne shyǵyndy óteýge kómektesedi dep úmittenetinin aıtty. Sondyqtan aryz-shaǵymdardy barynsha jyldam ári kásibı túrde qarastyryp, áreket etý qajet.
– Alaıda shaǵymdardyń kóptigi quqyq qorǵaý júıesiniń bul mindetti tıisti deńgeıde atqara almaı jatqanyn kórsetedi. Azamattar jyldar boıy talaı mekemeniń tabaldyryǵyn tozdyryp, naqty jaýap tappaı, shyndyqqa qol jetkize almaı júr. Sondyqtan meniń tapsyrmam boıynsha Quqyq qorǵaý júıesin reformalaý jónindegi komısıa qylmystyq jáne qylmystyq prosestik zańnamany jetildirý týraly zań jobasyn ázirledi. Bul qujat tergeýshilerdiń jáne anyqtaýshylardyń jumysyn jeńildetý úshin kerek. Basty maqsat – olardy artyq rásimderden, qujattardan aryltý. Túptep kelgende, munyń bári sizderge kómek surap kelgen azamattar úshin jasalyp jatyr. Búrokratıa joıylsa, polısıanyń ýaqyty únemdeledi, kúsh-qýaty bosqa jumsalmaıdy. Azamattardyń ózekti máselesin sheshýge kóbirek múmkindik týady. Bizdiń azamattarymyzǵa qurǵaq esepter emes, sizderdiń qyzmetterińizdegi eleýli ózgerister men naqty nátıjeler qajet. Servıstik modeldiń máni – osy. Onyń negizgi tásilderi polısıa qyzmetiniń barlyq aspektileri men salalaryna engizilýi kerek, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy otbasyndaǵy turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý jumysynyń tıimdiligin arttyrýǵa erekshe nazar aýdarý kerek ekenin atap ótti.
– Statısıka kóńil kónshitpeıdi. Sońǵy eki jarym jylda úıdegi zorlyq-zombylyqtyń saldarynan 300 adam kóz jumdy. Densaýlyqqa aýyr zıan keltirýdiń 878 faktisi jáne ortasha zıan keltirýdiń 808 faktisi tirkelgen. Osyndaı quqyq buzýshylyqtar boıynsha 37 myńnan astam adam ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Jaǵdaıdy túzeý úshin aldyn alý sharalaryn keshendi túrde júrgizý qajet. Bul jerde ýchaskelik ınspektorlar sheshýshi ról atqarady. Ýaqtyly sharalar qabyldansa, otbasylyq jáne turmystyq urys-keris kezinde jasalǵan qylmystardyń kópshiliginiń aldyn alýǵa bolar edi. Iaǵnı bireýdiń ómiri men densaýlyǵyn saqtap qalar edik. Muny tájirıbe kórsetti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń pikirinshe, quqyq qorǵaý organdary árqashan basty nazarda ustaýǵa tıis taǵy bir mańyzdy másele – jol qaýipsizdigi deńgeıin arttyrý.
– Sońǵy úsh jylda jol-kólik oqıǵalarynyń sany 9 paıyzǵa ósti. Onyń saldarynan 6,5 myńnan astam azamat qaza taýyp, 55 myńnan astamy jaraqat aldy. Shyn máninde, biz jyl saıyn iri eldi mekenderdiń halqynan aıyrylyp otyrmyz. Bul – elimiz úshin naǵyz qasiret. Biz adamdardyń ómiri men densaýlyǵy eń basty qundylyq ekenin únemi aıtamyz. Sondyqtan jaǵdaıdy túzeý úshin júıeli sharalar qabyldaý kerek. Eń aldymen, barlyq azamattyń nazaryn jol júrý erejelerin múltiksiz saqtaýǵa aýdarý kerek. Máselen, jaıaý júrginshilerdiń kinásinen tek bıyldyń ózinde 164 jol-kólik oqıǵasy bolyp, saldarynan 24 adam qaza tapty, 142 adam jaraqat aldy. Apattardyń kóptigi jol qaýipsizdigi deńgeıiniń avtomobılder sanynyń ósimine saı kelmeıtinin kórsetedi. Bul jol ınfraqurylymyna da, onyń qaýipsizdigine jaýap beretin qyzmetterdiń jumysyn uıymdastyrýǵa da qatysty. Jýyrda ǵana elektr samokattaryn jáne basqa da jeke kólik quraldaryn paıdalaný tártibin retteıtin zań qabyldandy. Endi kóliktiń jańa túrlerin is júzinde qaýipsiz paıdalanýdy qamtamasyz etý mańyzdy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Bul rette Memleket basshysy el aýmaǵyna retsiz ákelingen sheteldik kólikter de joldaǵy jaǵdaıdy ýshyqtyryp jibergenin aıtty.
– Mundaı kólikterdi tizgindegen júrgizýshiler jol júrý erejesin óreskel buzdy jáne kóbine jazasyz qaldy. Qazir meniń tapsyrmam boıynsha bul kólikterdiń máselesin quqyqtyq turǵyda retteý úshin zańdastyrý jumystary júrgizilip jatyr. Ýákiletti memlekettik organdardyń ústirt sheshimi osyndaı kólikterdiń elge jappaı ákelinýine sebepshi boldy. Endi jiberilgen olqylyqtardy túzeýge májbúr bolyp otyrmyz. Onyń ishinde İshki ister mınıstrliginiń de qatelikteri bar. Budan bólek, sheteldik kólikterdi ákelýmen jáne ony esepke qoıýmen aınalysatyn qylmystyq sqemalar paıda boldy. Oǵan polısıa qyzmetkerleriniń de qatysy bar. Ádiletti ári quqyqtyq memlekette búkil quqyq qorǵaý júıesiniń atyna kir keltiretin mundaı zańsyzdyqtarǵa jol berilmeýi kerek, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent aıryqsha nazar aýdarǵan taǵy bir ózekti másele – uıymdasqan qylmyspen kúres. Onyń aıtýynsha, el ishinde bolǵan jaıttar, sondaı-aq tóńiregimizdegi geosaıası keńistikte bolyp jatqan oqıǵalar uıymdasqan qylmystyq toptarmen ymyrasyz kúres júrgizýdiń asa mańyzdy ekenin kórsetti.
– Uıymdasqan qylmystyq top ókilderimen «barmaq basty, kóz qysty» áreketterge barýǵa, astyrtyn mámile jasaýǵa, sybaılastyqqa jol berilmeıdi ári qatań tyıym salynady. Kezinde Abaı «Kúshik asyrap, ıt ettim, ol baltyrymdy qanatty. Bireýge myltyq úırettim, Ol mergen boldy, meni atty» dep aıtqan. Taıaýdaǵy oqıǵalar qylmys áleminiń ókilderi, túptep kelgende, memleket pen zańǵa baǵynatyn azamattarǵa qarsy bas kóterip, saıası talap qoıýǵa jáne óz degenin jasatýǵa tyrysatynyn kórsetti, – dedi Prezıdent.
Sondaı-aq Memleket basshysy zańǵa baǵyný men quqyq buzýshylyqtyń arajigin naqty ajyrata bilý qajet ekenine toqtaldy.
– Qoǵamda zań men tártip qatań saqtalýy kerek. Sonda ǵana elimiz ósip-órkendeıdi. Bul – myzǵymas qaǵıda. Qylmyskerlermen kúres ymyrasyz júrgizilýge tıis. Birde bir quqyq buzýshylyqty eleýsiz qaldyrýǵa bolmaıdy. Munda usaq-túıek degen joq. Polısıa qyzmetkeri zańǵa baǵynatyn adamǵa qurmetpen qaraýy kerek. Al tártip buzýshylarmen zań aıasynda sóılesý qajet. Adamdy azaptaýǵa, qınaýǵa, tergeýdiń tyıym salynǵan tásilderin qoldanýǵa múldem jol berilmeıdi. Árbir tártip saqshysy muny jete túsinýge tıis. Kúndelikti jumysta osy talaptar saqtalsa, azamattardyń polısıaǵa degen senimi artady, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Bul rette Memleket basshysy polısıaǵa qoǵam tarapynan da tıisti qurmet kórsetilýi kerek dep sanaıdy. Prezıdenttiń pikirinshe, tártip saqshysynyń zańdy talabyna baǵynbaý, oǵan qoqan-loqy kórsetý, tipti kúsh qoldaný durys emes. Mundaı jaǵdaıda buzaqylar jaýapsyz qalmaýy qajet. Áleýmettik jelide polısıaǵa qatysty túrli beınejazbalar bar. Keıbir adamdar qasaqana arandatýshylyq jasaıdy. Sondaı kezde ustamdylyq tanytyp, dóreki áreketterge jol bermeý óte mańyzdy. Tártip saqshysy saýatty sóılep, ózin laıyqty ustaýy qajet.
Prezıdent sózin qorytyndylaı kele, ishki ister organdarynyń jumysyn memleket joǵary baǵalaıtynyn atap ótip, sońǵy úsh jylda atqarylǵan naqty sharalar týraly aıtty.
– Jalaqyny birneshe ret kóterdik. Turǵyn úı tólemderin alatyn qyzmetkerler kóbeıdi. Qazir olardyń sany 38 myńnan asty. Ulttyq ulanǵa qoldaý kórsetilýde. Materıaldyq-tehnıkalyq bazany nyǵaıtý úshin jyl saıyn qomaqty qarjy bólinip otyr. Inovasıalyq tehnologıalar engizilýde. Jalpy, ishki ister organdaryna qoldaý kórsetile beredi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Alqa májilisinde İshki ister mınıstri Marat Ahmetjanov sóz sóılep, nashaqorlyq, adam saýdasy, turmystyq zorlyq-zombylyq sıaqty qoǵamdaǵy keselder men qylmystyń aldyn alý jáne olarǵa qarsy kúres sharalary, sondaı aq quqyq qorǵaý organdarynda júrgizilip jatqan reformalar jóninde arnaıy baıandama jasady.
Prezıdent mınıstrdiń baıandamasyna qatysty pikir bildire otyryp, nashaqorlyqpen jáne esirtki saýdasymen kúresý úshin quqyq qorǵaý organdary shuǵyl sharalar qabyldaýy qajet ekenin aıtty. Sondaı-aq Memleket basshysy alaıaqtyqpen kúresýge baǵyttalǵan aldyn alý sharalaryn kúsheıtý mańyzdy ekenine nazar aýdardy.
Budan bólek, jıynda Astana qalasy Polısıa departamentiniń bastyǵy Marat Tólebaev, Almaty qalasy Polısıa departamentiniń bastyǵy Arystanǵanı Zapparov, Qaraǵandy oblysy Polısıa departamentiniń bastyǵy Sanjar Ádilov baıandama jasady.
Jıyn aldynda Prezıdentke polısıa qyzmetinde qoldanylatyn sıfrlyq jobalar tanystyryldy. Atap aıtqanda, Memleket basshysyna İshki ister organdarynda kıber qylmys jáne esirtki qylmystaryna qarsy kúres, daktıloskopıalyq tirkeý, otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqqa profılaktıkalyq baqylaý júrgizý, kólikterdi zańdastyrý jáne jol-kólik apatynyń materıaldaryn saqtandyrý kompanıalaryna onlaın berý sekildi mańyzdy mindetterdiń oryndalýyn ońtaılandyrýǵa baǵyttalǵan sıfrlyq tehnologıalar engizilip jatqany baıandaldy. Sondaı-aq Memleket basshysyna Ulttyq ulan men týrısik polısıanyń jańa formasy tanystyryldy.