Berekege toly, kúlli musylman asyǵa kútken keshirim aıy – Ramazan aıynyń mán-mańyzyn tolyq aıtyp bitý múmkin emes.
Almaty-akshamy.kz-tiń Quran aıy týrasynda birneshe suraǵyna Almaty qalasynyń bas ımamy Tóle bı Ospan jaýap berdi.
- Eki aýyz sózben Ramazan aıy týraly túsindire ketseńiz?
- Ramazan – Quran túsken aı. Bul aıdy Alla Taǵala oraza paryzymen erekshelegen. Sonymen birge, Ramazan – jaqsylyq pen qaıyrymdylyq aıy. «Ramazan kirisimen-aq aspan (meıirim) qaqpalary ashylady. Al shaıtandar shynjyrlanady» degen hadıs bar. Munyń maǵynasy – oraza tek tamaqtan tıylý qulshylyǵy emes. Oraza – nápsimen kúresý jáne ony tárbıeleý aıy. Óıtkeni, adamnyń jetistikke jetýi nemese sátsizdik shyrmaýynan shyǵa almaýynyń basty sebebi – ózi ekenin meńzeýde. Orazany asqan muqıattylyqpen, bar yqylaspen tutý – jaqsylyqqa daǵdylanýǵa, eń bastysy, maqsatqa jetýge serpilis beredi. Sondyqtan da ǵalymdardyń «Ramazanshyl bolmańdar» degen oı salarlyq sózi bar. Munyń máni orazada jaqsylyq pen qaıyrymdylyq jasap, Ramazan bitkende baıaǵy qalpyna qaıta túspeńder degeni. Sebebi, bul eń úlken aldaný ekenin uqtyrýda. Qysqasy, Ramazan – mol múmkindikter aıy. Onyń eń shyńynda – Alla paryzy oraza tutý tursa, eteginde adamǵa júıeli ómir súrýdi, maqsat qoıa bilýdi, soǵan jetýdi úıretetin ǵajaıyp mektep.
- Oraza tutqan jańǵa qandaı saýap beriledi? Orazanyń basqa qulshylyqtan aıyrmashylyǵy nede?
Teńdesi joq qulshylyq
- Bul – ımam Buharı men Múslım hadıster jınaǵynda kelgen hadıs. Rıýaıatta Alla Taǵalanyń: «Adam balasynyń orazadan basqa barlyq amaly ózine. Ol (oraza) Men úshin. Onyń saýabyn Men beremin...», – degeni kórsetiledi. Hafız Ibn Hajar (Alla ony raqymyna alsyn) atalmysh hadıske súıene otyryp, nelikten oraza erekshe ǵıbadat ekenine qatysty ǵalymdardyń birqatar tujyrymyn jınaqtaǵan. Solardyń birnesheýine toqtalaıyq: Birinshi, oraza – rıa (kózboıaýshylyq) aralaspaıtyn qulshylyq. Imam Qýrtýbı: «Qulshylyqtardaǵy nıetke kózboıaýshylyq kire alady. Al orazany Alladan basqa eshkim kórmeıdi. Sondyqtan Alla Taǵala Qudsı hadıste: «Pendem men úshin (orazada) qumarlyǵyn tyıady», – dep aıtqan. Ekinshi, hadıste: «Onyń saýabyn Men beremin» delingen, onyń maǵynasy: «Orazanyń saýaby men mólsheri Maǵan ǵana aıan», – degendi bildiredi. Úshinshi, oraza – teńdesi joq qulshylyq. Máselen, meshitti Allanyń úıi dep ataımyz. Onyń máni meshittiń dinimizdegi mártebesi men mańyzdylyǵy joǵary ekenin ańǵartady. Sol sıaqty, «Oraza Men úshin» dep Alla Taǵala orazany aıshyqtap aıtýy atalmysh qulshylyqtyń tereń syryn ańǵartady.
- Tańnan keshke deıin ash júrý oraza ma?
- Quran Kárimde: «Ýa, ıman keltirgender! Ózderińnen burynǵylarǵa paryz etilgendeı, senderge de oraza ustaý paryz boldy. Sol arqyly (asaý nápsini tizgindep) kúná ataýlydan saqtanyp, taqýalyqqa jetersińder» degen aıat bar. Oraza – nápsini tárbıeleý aıy. Burynǵy úmbetterde de bul qulshylyq bolǵan. Oraza artyq salmaqtan arylý emes. Bul – Allanyń buıryǵy. Jaratýshy ámiriniń árbirinde úlken syr men hıkmet bolady. Ash-jalańashtyń kúıin túsiný dep aıtyp jatamyz. Alaıda, eldiń jaǵdaıy jaqsaryp ketse bul qulshylyq toqtatylady degen sóz emes. Eldiń ál-aýqaty jaqsarsa da, bul qıametke deıin saqtalatyn paryz. Imam Ǵazalı: «Orazanyń úsh deńgeıi bar. Muny bil», – dep jazady. Ǵulama sózin jalǵastyryp: «Kópshiliktiń orazasy (ýmým), erekshe oraza (hýsýs) jáne arnaıy oraza (hýsýs ál-hýsýs). Kópshiliktiń orazasy – asqazan men qumarlyqtan tyıylý. Erekshe oraza – qulaq pen kózdi, til men qol-aıaqty jáne basqa da dene múshelerin kúná ataýlydan tyıý. Al arnaıy oraza – júrek orazasy. Bul – jaman oı men dúnıelik pikirden tutastaı arylyp, Alladan basqa barlyq oıdan tolyǵymen tyıylý», – deıdi (Ihıa ýlým ád-Dın kitabynda (1/234- b.).
- Oraza kimge paryz?
- Balıǵat jasyna tolǵan, aqyl-esi durys, jolaýshy emes árbir musylman er men áıelge paryz. Iaǵnı musylman bolýy, balıǵat jasyna tolýy, aqyl-esi durys bolýy, oraza ustaýǵa kúshi jetýi jáne turǵylyqty jerinde bolýy shart.
- Jalpy, sáresige turmaı oraza ustaýǵa bola ma?
Sáresige turý – súnnet
- Iá, sáresige turmaı-aq oraza tutýǵa bolady. Alaıda, Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Bir jutym sý ishseńder de, sáresin úzbeńder. Óıtkeni, Alla Taǵala men perishteler sáresige turǵandarǵa jaqsylyq tileıdi», – degen ósıeti bar. Sonymen qatar, sáresige turyp, as ishý nemese eń bolmasa sý ishý ne qurma jeý kúni boıy adamǵa qýat beredi. Oraza ustaýda túrli qıyndyqtardyń aldyn alýǵa septigin tıgizedi.
Sáresi ishýdiń ózindik bereketi men artyqshylyqtary bar. Atap aıtqanda, sáresige turǵan adamdy Alla raqymyna alyp, jarylqaý tileıdi. Sáresige turý – súnnet. Qulshylyqqa kúsh-qýat beredi. Shıraqtyqty arttyrady. Ashtyqtan keletin nashar minezdiń aldyn alady. Eń bastysy, sáresi – duǵa qabyl bolatyn ýaqyt. Nıetti túzep, yqylasty arttyrýǵa múmkindik. Sáresige turǵan adam tań namazyna uıyqtap qalmaıdy.
- Umytyp iship-jep qoısa, oraza buzyla ma?
- Tamaq, ıakı sýdy baıqaýsyzda iship qoıý orazany buzbaıdy. Mundaı jaǵdaıda orazany jalǵastyra berý kerek. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Aýzy berik adam umytyp, iship-jese, orazasyn buzbaı tolyqtyrsyn. Óıtkeni, oǵan jegizgen de, ishkizgen de Alla», – degen (Buharı, Múslım). Alaıda, oraza ekendigi esine túsken sátte iship-jeýin dereý toqtatýy shart.
- Oraza ustaýshynyń umytyp tamaq jep turǵanyn kórgen adam ne isteıdi?
- Eger jas ne boıynda orazasyn jalǵastyra alatyndaı ál-aýqaty bar kisi bolsa, oǵan eskertý mindet. Al ál-aýqaty joq, ıakı úlken jastaǵy qart adam bolsa, úndemegen abzal. Sebebi, hadıste: «Óıtkeni, oǵan jegizgen de, ishkizgen de Alla», – delingen (Buharı, Múslım).
- Orazany ádeıi buzǵan jaǵdaıda qalaı óteledi?
- Ádeıi orazasyn ashsa, kaffarat óteıdi. Kaffarat Ramazan aıyndaǵy orazany esh sebepsiz, ádeıi buzǵan adamǵa bekitilgen. Basqa aıdaǵy orazasyn buzǵanǵa kaffarat qajet etilmeıdi. Óteý (kaffarat) retinde 60 kún arasyn úzbeı oraza ustaý – mindet. Buǵan qosa, ádeıi buzǵan kúnniń qazasyn da óteıdi. Eger oraza ustaýǵa densaýlyǵy jaramasa, 60 kedeıdiń qarnyn toıdyrý arqyly kaffarat óteıdi. Ramazan orazasy – paryz amal. Al bastalǵan paryz amaldy buzý – úlken kúná. Sondyqtan mundaı kúnádan barynsha saqtaný kerek. Ramazan orazasynan basqa orazany buzsa, kúnine kún tutyp qazasyn óteıdi.
- Ǵaıbat aıtý, ósek tasý nemese bireýge til tıgizý orazany buza ma?
- Sharıǵatta bireýdiń syrtynan jamandap ǵaıbat aıtý, sóz tasý – úlken kúná. Alaıda, orazany buzbaıdy. Hadıste: «Kimde-kim oraza ustaǵanymen jaman ádetterden tyıylmasa, onyń orazasy beker», – dese, basqa bir rıýaıatta: «Oraza – tozaqtyń qalqany. Ǵaıbat aıtý arqyly buzbaıynsha oraza ony qorǵaıdy», – degen sıaqty hadısterdiń maǵynasyn ǵalymdar bir aýyzdan oraza buzady dep aıtpaǵan. Alaıda, orazanyń saýabyn kemitedi dep túsindirgen. Demek, orazanyń negizgi hıkmeti tek iship-jeýden ǵana tyıylý emes. Sonymen qatar, ǵaıbat, ósek, ótirik aıtý sıaqty túrli kúnálardan da tyıylý mindetti ekendigin esten shyǵarmaǵan jón.
- Bul aıda qandaı qulshylyqqa erekshe basymdyq berý kerek?
Eń jaqsy sadaqa – Ramazanda jasalǵan sadaqa
- Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Ramazan aıynda Quran oqyp, kóp sadaqa bergeni jaıynda rıýaıattar bar. Ǵulamalar da qasıetti aıda basqa ǵylymı jumystaryn toqtatyp, Quran oqýǵa erekshe kóńil bóletin. Ibn Abbas (Alla oǵan razy bolsyn): «Alla elshisi adamdar arasynda eń jomarty edi. Ramazan aıynda Jábireıil (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) perishtemen jıi jolyqqanda, odan ótken márt adam bolmaıtyn edi. Jábireıil (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) Ramazannyń ár keshinde Paıǵambarymyzben birge Quran oqıtyn. Jábireıilmen (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) jolyqqan kezderinde Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jerge bereke ákeletin jelden de jomart bolyp ketetin edi», – dep Paıǵambar (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) orazasy jaıly aıtqan. Imam Ibn Rájáb (Alla ony raqymyna alsyn) joǵarydaǵy rıýaıatty túsindire kele myna sebepterdi atap ótken: «(Ramazan aıyndaǵy) Ýaqyttyń qasıeti. Bul kezde amaldardyń saýaby eselene túspek. Imam Tırmızıdiń hadıs jınaǵynda: «Eń jaqsy sadaqa – Ramazanda jasalǵan sadaqa», – delingen. Bul aıda Alla Taǵala jomarttyq jasap, quldaryna meıirimin tógedi, keshirim jasaıdy, olardyń keıbirin tozaqtan shyǵarady, ásirese, Qadir túninde. Endeshe, qaısybir pende ash adamdy toıdyrsa, meıirimdilik etkeni bolmaq. Alla Taǵala meıirimdi quldaryna raqymyn tógedi. Al kimde-kim Alla razylyǵyn kózdep qaıyrymdylyq etse, Alla da oǵan jomarttyq tanytady. Oraza men sadaqanyń birge qatar júrýi – jánnatqa aparar jol ekenin kórsetedi...», – deıdi.
- Oraza jaıly oqyrmandar suraǵy óte kóp. Keńirek aqparatty qaıdan alýǵa bolady?
- Respýblıkalyq muftyat.kz jáne Almaty ortalyq azan.kz saıttarynan orazaǵa qatysty suraqtarǵa jaýap alýǵa bolady. Sonymen qatar, Ramazanǵa qatysty 200 suraq atty kitap shyǵardyq. Kitapta eń ózekti, eń qajetti degen suraqtar qamtyldy.
- Mándi, maǵynaly suhbatyńyzǵa rahmet!