«Aıtys týraly buryn da aıtqanmyn, sol oıymnan áli aınyǵan joqpyn. Shyndyǵynda aıtys degenińiz – arzan sóz, jeńil uıqas ǵana. Tipti muny «qazaqta ǵana bar óner» deýdiń de qajeti joq.
Anyǵynda, aıtys ertede biraz halyqtarda bolǵan. Aǵylshyn, nemister de kezinde aıtysqan, keıinnen Góte sıaqty ádebıettiń naǵyz tulǵalary týylǵan soń olar aıtysty birjola qoıǵan. Osy turǵydan alyp qarasaq, Abaıdan keıin qazaq ta aıtysty doǵarýy kerek edi, biraq, kerisinshe, órshı tústi. Ásirese táýelsizdikten soń bul tipti de údedi.
Júrsin Erman aqyndardyń basyn qosyp, aıtys uıymdastyrdy. Onda ne aıtylady deısiń, sol baıaǵy arzan sóz, jeńil áńgime, kórermen soǵan máz bolady, osyny óner dep túsinedi. Bul qaıdaǵy óner?!
Tipti bir kezderi «Júrsinniń júırikteri» degen de sóz shyqty. Men bastapqyda Júrsin shet elden, álde Arabıadan, álde Túrkimennen júırik tulpar aldyrǵan eken, sonysyn báıgege qosqaly júrgen bolar» dep topshylappyn, sóıtsem, «júırik» degenderi aıtysker aqyndar eken. Aınalaıyn-aý, shyn júırik bireýge táýeldi, menshikti bolmaıdy, dara shabady.
Shynyn aıtqanda, jańaǵy «júırikterdiń» de syryn bilemiz. Olar aıtysty spektáklge aınaldyrǵaly qashan, aıtatyndaryn aldyn ala jazyp, syzyp, birinikin biri oqyp, ábden daıyndalady, sóıtedi de jurt aldyna shyǵyp jattaǵandaryn aıtyp beredi.
Birde qazylar alqasynda otyrǵan aqyn Q.Myrza-Áli kezektesip jattaǵandaryn aıtyp, dombyralaryn sabaǵan eki aqynnyń sózin bólip: «Áı, sender qashan aıtysasyńdar?!» dep edi. Keıde aıtyskerler jattaǵanyn da jóndep aıta almaıdy, jurt aldynda dombyrasyn uzaq shertip, kúmiljip otyrǵanyn talaı kórdik ǵoı. Sondaı-aq el ishinde: «aqyndardyń qaısysy júlde alatyny aldyn ala belgili bolady» degen sóz de tarap júr, árıne, mundaı qaýeset tegin aıtylmasa kerek. Qandaı da bir negizi bar kórinedi.
Men ózim de birneshe ret J.Ermannyń qazylarǵa: «qoldaryńdy kóterip, aqyndarǵa daýys berińder» dep ursyp sóılegenin kórgenmin. Taǵy bir aıtaıyn degenim – qazir aıtysty mal tabýdyń, jan baǵýdyń, ońaı oljaǵa kenelýdiń jolyna aınaldyryp alǵandar kóp. Bir aıtysqa qatysady, bir kólik minedi. Men jastardyń el aldyna shyqqanyn, syı-sıapat alǵanyn qyzǵanyp otyrǵan joqpyn. Bári ornymen bolsa deımin.
Mysaly, belgili bir aqyn búkil ǵumyryn sarp etip, on tom eńbek jazady, biraq onyń qalamaqysy mardymsyz, al bir jas bala eki shýmaq óleń aıtyp, kólik minedi.
Qoryta aıtqanda, aıtys eskirdi, onyń endi esh keregi joq. Dál osy aıtystyń toqtaǵanynan biz utylmaımyz. Qazaq qashanǵy jeńil sóz, arzan kúlkige aldanyp, aıtyskerlerdiń aıtqan kóbik sózine maldanyp júre beredi. Biz de ǵylymnyń, ónerdiń tilin ıgereıik, biz de sózden iske aýysyp, damyǵan, órkenıetti elderdiń qataryna qosylaıyq», — dedi jazýshy.
zhasalash.kz