Jańa jyl aldynda ekonomıkalyq ahýalǵa den qoıyp, keler jyldan ne kúterimizdi boljap-baǵamdaıtynymyz ras. Dese de, osy tusta arnaıy mamannyń saraptamasyna júgingenimiz abzal. Aqshamnews.kz tilshisi ekonomıs Aıbar Oljaıdyń pikirin alyp, jyl aıaǵynda álemde bolyp jatqan ekonomıkalyq qubylystardyń Qazaqstanǵa áseri jaıly, 2026 jyly eskerý kerek qarjylyq quıtyrqylyqtar týraly surap bildi. Qymbatshylyqtan qınalmaı ótip, keler jyly qarjyńyzdy durys basqarǵyńyz kelse, materıaldy muqıat oqyńyz.
Aıbar Oljaı
ekonomıs, qarjy sarapshysy
Dollar nege arzandady? Endi kútemiz?
Aıbar Oljaıdyń aıtýynsha, qazirgi teńge baǵamyn túsiný úshin aldymen álemdegi jaǵdaıǵa qaraý kerek. Kóptegen iri ortalyq bank ınflásıa báseńdeı bastaǵan soń, bazalyq mólsherlemelerin birtindep tómendetýge daıyndalyp jatyr. AQSH-taǵy Federaldyq rezerv júıesi de (FRJ) mólsherlemeni 0,25 paıyz pýnktke túsirý josparyn talqylap jatyr. Bul búkil álemge soǵylǵan sıgnal boldy.
"Dál osy ýaqytta bizdiń Ulttyq bank kerisinshe, ınflásıany qatań baqylaýda ustaý úshin "qyrandar" pozısıasyn tańdady da, bazalyq mólsherlemeni óte joǵary deńgeıde saqtap qaldy. Jyl basynan beri 18% deńgeıinde ustap otyr. Sonyń nátıjesinde arbıtraj úshin óte qolaıly múmkindik paıda boldy", - deıdi Aıbar Oljaı.
Ne jaǵdaı boldy?
-
Álemde dollar men eýrodaǵy kiristilik tómendep barady;
-
Qazaqstanda teńgemen salynǵan qysqa merzimdi qaǵazdar (Qazynashylyq oblıgasıalar, depozıtter) óte joǵary kiris beredi;
-
Investorlar da, spekýlánttar da dollaryn satyp, teńge aktıvterin satyp ala bastady – sebebi teńgede tabys joǵary, al keıin qaıtadan dollarǵa oralýǵa bolady.
Sondyqtan da teńgege degen qysqa merzimdi suranys kúrt ósip, bırjada dollardy jappaı satyp, teńge alǵan oıynshylar kóbeıdi. Qysqa ǵana ýaqytqa dollar 494 teńgege deıin tústi. Bul - naryqtaǵy "tepe-teńdik baǵamy" emes, artyq kapıtaldyń az ýaqyttaǵy shabýylynyń nátıjesi.
Dollardyń arzandaýy da - qaýip. Nege?
Sarapshynyń pikirinshe, bul jaqsy sıaqty kóringenimen, ishki jaǵynan táýekeli de bar. Úkimet búdjetke Ulttyq qordan aqsha aýdarǵanda, ony aldyn ala belgili bir baǵammen josparlaıdy. Mysaly, shamamen 540 teńgeniń aınalasynda jylyna 2,2 trln teńge transfert kerek bolsa, "osynsha dollar satamyz" dep esep jasalady.
"Eger naryqta dollar 500-ge deıin túsip ketse, sol 2,2 trln teńgeni jabý úshin Ulttyq qordan kóbirek dollar jaǵýǵa týra keledi. Álbette, bul qordyń jaǵdaıyn álsiretedi", – deıdi Aıbar Oljaı.
Sarapshy boljamy qandaı?
Sondyqtan ekonomısiń bazalyq senarı usyndy:
-
qysqa merzimde (aldaǵy aılar) – teńge baǵamy 500 shamasynda "oınap", biraq 540 aınalasyndaǵy deńgeıge qaıta jýyqtaıdy;
-
orta merzimde – Ulttyq qor men búdjetke yńǵaıly bolatyn dáliz saqtalýy kerek, áıtpese qor resýrsy tym tez tozady.
QQS 16%-ǵa ósse, kim utylady: bıznes pe, halyq pa?
QQS mólsherlemesin 16 paıyzǵa kóterý bastamasy kópshilikti shoshytqany ras. Aıbar Oljaı bul jerde eń mańyzdy nárse – QQS-tyń tabıǵatyn durys túsiný deıdi.
"QQS ataýy "salyq bıznesten alynady" degendeı kóringenimen, shyn máninde ol - tutynýshy túptep kelgende tóleıtin salyǵy. Iaǵnı dúkendegi, servıstegi, qyzmettegi ár chekpen birge sol salyqty halyq ózi tóleıdi", – deıdi ol.
Salyq baǵaǵa qalaı áser etedi?
Aldymen QQS-qa qatty táýeldi sektorlar:
- Saýda (dúkender, sýpermarketter);
- Qyzmet kórsetý (kafeler, salondar, turmystyq qyzmet);
- Keıbir ımportqa táýeldi taýarlar.
Bızneske soqqy qaı tustan tıedi?
- Usaq jáne shaǵyn bıznes úshin basty másele – ótimdilik pen suranys;
-
Eger halyqtyń qaltasy qysyla bastasa, aınalym azaıady;
-
Baǵany tolyq kóterse – klıent ketedi, kótermese – marja qysqarady.
Qarapaıym tutynýshyǵa áseri:
- QQS – janama salyq, sondyqtan onyń salmaǵy chekke keledi;
-
Baǵa ósimin birden bári sezbeýi múmkin, biraq 2026 jyly birtindep "joǵary bazamen" ómir súrýge kóshemiz;
-
Ásirese tabysy tómen otbasylar úshin bul aýyrlaý tıedi.
"2026 jyldyń ekinshi jartysynan bastap jańa baǵalarǵa úırenip, ınflásıa birtindep baıaýlaıdy degen senarı bar. Biraq 2025–2026 jyldar – qymbatshylyqqa beıimdelý kezeńi bolady", – deıdi ekonomıs.
"Halyq birtindep qolma-qol aqshaǵa kóshedi"
Áleýmettik jelide QQS, baǵa, tarıfter, ıpoteka, azyq-túlik jaıly shaǵym kóp. Biraq bul ún joǵaryǵa "ótpeı" jatqandaı áser bar.
"Eger eldegi ózgeristerge bizdiń reaksıa tek áleýmettik jelidegi emosıa deńgeıinde qalsa, ol saıasat pen ekonomıkadaǵy naqty sheshimderge tolyq áser ete almaıdy. Bizde resmı arnalar arqyly usynys, saraptama, balama nusqalar azdaý túsip jatyr", - deıdi sarapshy.
Bul tendensıa jalǵasa berse, qandaı qaýipter týyndaıdy?
-
Senim daǵdarysy. Halyq "aıtyp jatyrmyz, biraq eshteńe ózgermeıdi" dep oılaı bastaıdy;
-
Kóleńkeli ekonomıka. Salyq ósedi, biraq adamdar ony aınalyp ótýdiń jolyn izdeıdi – konvert, qolma-qol, "cheksiz" saýda kóbeıedi;
-
Áleýmettik jarylys táýekeli. Uzaq ýaqyt jınalǵan ekonomıkalyq ashý bir ýaqytta, kútpegen trıggerden keıin shyǵýy múmkin.
Sondyqtan ekonomısiń oıynsha, reforma ázirleýshileri men qoǵamnyń arasynda túsindirý jumysy ǵana emes, keri baılanys júretin naqty arnalar kerek:
-
Bıznes qaýymdastyqtarynyń usynystary;
-
Sarapshylardyń balama esepteri;
-
Ashyq tyńdaýlar, shynaıy talqylaýlar.
"Qymbatshylyq kezeńinde qalaı qorǵanamyz?" – otbasy búdjetine keńes
Kópshilik úshin eń mańyzdy suraq – makroekonomıka emes, óziniń otbasylyq búdjetin qorǵaı alý. Iaǵnı, qymbatshylyq týsa qaıtpek kerek? Aıbar Oljaıdyń pozısıasy munda da aıqyn.
Jınaqsyz ómir súrý – eń úlken táýekel
"Qazir teńgemen depozıt jınaqtaý úshin óte tıimdi kezeń. Bazalyq mólsherleme joǵary, sáıkesinshe depozıttiń kirisi de jaman emes", - deıdi sarapshy.
Eń áýeli – qaýipsizdik jastyǵy
– Kem degende 3–6 aılyq shyǵyndy jabatyn somany teńgede jınap qoıǵan durys;
– Jalaqy túsken saıyn az ǵana bóligin turaqty túrde depozıtke jiberý – eń qarapaıym, dese de eń myqty qorǵanys.
Qolda bardy dollarǵa jumsaýdyń qajeti joq
Teńge qazir joǵary paıyzdyń arqasynda jaqsy tabys berip tur. Sol úshin barlyq aqshany birden dollarǵa aýdarý da tıimdi emes. Ár otbasy úshin qarapaıym nusqa:
– negizgi bóligi – teńgedegi depozıtte;
– uzaq merzimdi maqsattarǵa (oqý, iri satyp alý) – az ǵana bóligin valútada ustaýǵa bolady.
Qaryzǵa abaı bolý
Aıbar Oljaı 2025–2026 jyldardy "qymbatshylyq kezeńi" dep ataıdy. Mundaı kezde tutynýshylyq nesıeni kóbeıtý – táýekel.
Múmkin bolsa, jańa nesıe almaý, bar qaryzdy azaıtýǵa tyrysý – anaǵurlym qaýipsiz taktıka.
Úlken satyp alýlardy "jeti ret ólshep, bir ret kesińiz"
Statýs úshin, "moda úshin" alatyn zattardy keıinge qaldyrǵan durys. Al densaýlyq, bilim, jumys quraly sıaqty shynymen qajet nárselerge kelgende – "qazir alǵan durys pa, álde kútken durys pa?" degen suraqqa aqylmen jaýap berý kerek.
Eń myqty qorǵanys – óziń
Ekonomısiń oıynsha, uzaq merzimdi qorǵanys tek depozıt emes: qosymsha daǵdylar, qosymsha tabys kózi, bilimge ınvestısıa – kez kelgen devalvasıadan da jaqsy qorǵaıdy.