Densaýlyq saqtaý eks-mınıstri Eljan Birtanov pen orynbasary Oljas Ábishevke QR Qylmystyq kodeksiniń 361-baby, 4-tarmaǵy boıynsha aıyp taǵylyp, 2020 jyly qamaýǵa alynǵan edi. Eki jylǵa sozylǵan sot prosesiniń sheshimi boıynsha, Birtanov shartty túrde bes jylǵa, Ábishev tórt jylǵa sottaldy. Alaıda eks-mınıstr taǵylǵan aıyppen kelispeıdi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
NEGE tilshisine suhbat bergen Eljan BİRTANOV bul jaladan túbinde aqtalatynyna senedi.
«Horvattardy kýáger retinde sotqa qatystyrmaı qoıdy»
– Eljan Amantaıuly, sot prosesiniń basynan sońyna deıin ózińizge jáne orynbasaryńyz Oljas Ábishevke taǵylǵan «Aqparattandyrý platformasyn iske qosý arqyly qyzmet baǵyn asyra paıdalandy jáne memleketke 1,5 mlrd teńge kóleminde shyǵyn keltirdi degen» aıyppen kelispeıtinińizdi aıttyńyz. Sot prosesi jaıynda jurt bilmeıtin jaǵdaıattardy ózińizden estisek...
– Osy is qozǵalǵanyna da úsh jyldan asty. Eshqandaı qylmystyq is bolǵan joq. Árıne, buǵan bizdiń jaǵymyzdan shaǵym kóp boldy. Tergeý organdaryna, Bas prokýratýraǵa kelispeıtinimizdi aıtyp, dálel keltirip, sot kezinde de shaǵym túsirdik. Negizi qylmys boıynsha sotta eki jaqqa da teń múmkindik berip, dálelder kórsetilýi qajet.
Eń birinshi obektıvti dálel – «memleketke shyǵyn keltirdi» degen aıyppen kelispeý. Sol sıaqty qylmystyń motıvine baılanysty tergeý organdary men prokýratýra sotta taǵylǵan eki aıyp boıynsha eshqandaı dálel kórsetken joq.
Ekinshiden, Oljas Ábishev ekeýmizdiń aramyzda eshqandaı motıv bolǵan joq. Mysaly, «Olar 2015 jyldan beri osy qylmysty júzege asyrýǵa daıyndaldy. Birtanov sol úshin Ábishevti vıse-mınıstr qyzmetine alyp keldi. 2017-2018-2019 jyly olar qylmysty jasaý úshin birqatar sharalardy istedi...» degen sıaqty aıyptar aıtyldy.
Árıne, munyń bári ótirik. Jalǵan ekenin áriptesterim de, halyq ta bilip otyr.
Biz elimizge óte qajetti ınvestısıalyq jobany qolǵa aldyq. Ony iske asyrý úshin bilim deńgeı, múmkindigimizge baılanysty búkil kúshimizdi jumsadyq. Joba jumysyn aıaqtap, iske qosýǵa ýaqyt boldy. Sebebi, halyqaralyq kelisimsharttyń bitýine áli 3 jyl bar edi. Soǵan qaramastan, tergeý organdary jobaǵa kirisip, qorqytyp-úrkitip, bárin toqtatyp tastady.
2020 jyly Densaýlyq saqtaý mınıstrligi basqa mınıstrliktermen bas qosyp, platformany ári qaraı júzege asyrý úshin birqatar jumys atqaratyn bolǵanbyz. Biraq týra sol aıda orynbasarym Oljas Ábishevti qamaýǵa alyp, jobany toqtatty. Kóp uzamaı jobany jaqsy biletin mamandar jumystan qashty. Al qazir Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde platformany iske qosyp, jumys isteı alatyn maman da joq.
– Daýǵa aınalǵan 1,5 mlrd teńge Horvatıanyń Ericsson Nikola Tesla kompanıasynyń esepshotyna túskeni týraly sondaǵy ókilder túsinikteme berdi me?
– Árıne, olar sot aldyndaǵy tergeýde Horvatıadaǵy sotqa baryp, túsinikteme bergen. Muny prokýratýra arqyly Qazaqstanǵa jiberdi. Tipti, kompanıa ókilderi «sot prosesine tikeleı qatysamyz» dep edi, sýdıa Álkenov ruqsat bergen joq.
Eki jaqtyń arasynda kelisimshart bar. Bul kelisimshart Azamattyq kodekspen negizdelgen. Máselen, eki jaqtyń bir jaǵy ekinshisine qandaı da bir talap jiberse, bálkim, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Ericsson Nikola Tesla kompanıasyna kelispeıtinin jerin aıtsa da, jumysty aıaqtaý nemese aqshany qaıtarý máselesi tek ózara kelisimshart aıasynda sheshiledi. Kompanıa óziniń jobany atqarýdaǵy daıyndyǵyn 2020 jyly tergeý bastalǵanda, odan keıingi eki jyldyń ishinde de tergeýshilerdiń atyna, Prezıdent Q.Toqaevqa da birneshe ret ashyq hat jazdy. «Biz jumysymyzdy tolyq bitirdik. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi kelisimshart boıynsha tıisti aqshany zańdy túrde tóledi. Osy turǵyda «qylmystyq áreket boldy» degen aıyppen kelispeımiz. Sonymen qatar Qazaqstan eline óte qajetti sıfrlyq platformany iske qosýǵa daıynbyz» dep 2022 jyldyń sońyna deıin birneshe ret jazyp keldi. Biraq bizde memlekettik qyzmetkerler tergeý organdarynan qorqady. Bylaısha aıtqanda, Densaýlyq saqtaý mınıstrinen bastap qyzmetkerlerine deıin ábden qorqytyp tastaǵan. Sodan keıin de platformany iske qosatyn múmkindikti paıdalanbaı shetke ysyryp qoıdy.
«Qyrýar qarjy áldekimderdiń qaltasyna ketip jatyr»
– Bul platforma iske qosylsa, medısına salasyna tıgizetin eń basty paıdasy qandaı bolar edi?
– Eger platformany engizse, elimizdegi medısınalyq qyzmet esepte bolady. Ár azamat osy júıe arqyly elektrondyq qujatyn baqylaýǵa alyp, tekserip otyrýyna múmkindigi bar. Birinshiden, Densaýlyq saqtaý mınıstrligine, ekinshiden, saqtandyrý qorynyń jumys isteýine jaǵdaı jasaıdy. Sebebi dári-dármekti eseptep, josparlap, aldyn ala boljam jasaýǵa bolady. Oǵan bólingen qarjyǵa da baqylaý júrgize alady. Bul aqparattyń bári 20-dan astam ınfojúıede saqtalady. Qazir Densaýlyq saqtaý salasyn qarjylandyrýǵa kelgende áleýmettik medısınalyq qordyń aqshasy jetpeı jatyr. Nege? Bul – osy platformany qospaǵannyń saldary.
Bul pikirimdi sot otyrysy kezinde de aıttym. «Myna platformany qazir qospasańdar, erteń memlekette úlken qıyndyq bolady. Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy daǵdarys sıfrlyq tirkeýde esep júrgizilmegenniń saldarynan bolyp otyr», - dedim.
Iaǵnı, kóptegen medısınalyq qyzmet baqylaýdan kórinbegen soń paıdalanyp qalǵysy keletinder bar. Sonyń kesirinen klınıkalar arasynda sot prosesteri bastalyp, esepshottary buǵattaldy. Búıte berse, biraz emhana, aýrýhanalar jabylady. Sebebi komýnaldy qyzmetaqy, dárigerlerdiń jalaqysy tólenbese, jabylmaı qaıda barady? Belgili halyqaralyq kompanıa ózi daıyndaǵan platformany «kelisimshart boıynsha iske qosyp beremiz» dese de, memleket kelispedi. Tek qana «Birtanov pen Ábishevke aıyp taǵyp, túrmege otyrǵyzý kerek» degen maqsat bolǵan sıaqty. Árıne, qandaı sot sheshimi shyqsa da, taǵylǵan aıyppen eshqashan kelispeımin. Birinshiden, óz elimniń patrıoty retinde bul aıyp durys emes deımin.
Bul – búkil qazaq eline taǵylǵan aıyp. Nege deseńiz, qazaq halqy, medısına salasy osy platformasyz qınalyp júr. Osy úsh jyldyń ishinde Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń birqatar laýazymdy qyzmetkerlerinen «Biz jańa platforma qosamyz. Aqsha bólinedi, bárin jasaımyz» degen áńgimeni jıi estidim. Biraq bári sóz júzinde ǵana. Eshqandaı áreket joq. Óıtkeni, jumys isteıtin azamattar jumystan shyǵarylǵan nemese sottalǵan. Al qalǵany jaýapkershilikten bas tartyp, qaǵazǵa qol qoıýǵa qorqady. Mundaı strategıalyq jobany engizý úshin, birinshiden, patrıot bolý kerek. Múmkin, erteń qarjyǵa batqan farmasevtıkalyq-medısınalyq kompanıalar qarsy bolyp, aıqaı-shý shyǵarýy múmkin. Sodan seskenedi. Medısınada aqsha kóp urlanatyny bárine belgili. 2019 jyly medısınaǵa 1 trln teńge jiberdik. Búgingideı «aqsha jetpeıdi» degen sóz bolǵan joq. Iaǵnı, ashyq túrde jumys istedik.
Qazir úsh jyl ótti, qarjy eki jarym ese kóbeıip, bólingen 2,5 trln teńgeni jetkize almaı otyr. Sebebi, esep bolmaǵannyń saldarynan jemqorlyqqa jol berilip, qarjynyń birazy áldekimderdiń qaltasyna ketip jatyr.
Ol aqsha órtenip ketken joq qoı. Qudaıǵa shúkir, pandemıa ótti, eshqandaı soǵys joq. Al bólingen qarjy medısınanyń qaı salasyna jiberilip jatyr? Ony kim paıdalanýda? Kimge tústi? Munyń bári belgili.
– Sot prosesi kezinde zańsyzdyqtar bolǵanyn, sondaı-aq sýdıa I.Álkenov tarapynan negizsiz áreketter jasalǵanyn ózińiz de, qorǵaýshylaryńyz da aıtty. Demek, sýdıa sheshimdi jalǵyz qabyldaǵan joq deısiz be?
– Biz konstıtýsıalyq memlekette turamyz. Biraq «Elimizde zań jumys isteıdi» degen senimge kóp jaǵdaıda selkeý túsedi. Zańda «Ár azamat óziniń quqyǵyn qorǵaýǵa búkil zańdyq múmkindigi bar» dep jazylǵan. Osy turǵyda QR Qylmystyq-prosestik kodeks boıynsha advokattarym da «Qazaqstanda zańdar keremet jazylǵan. Ókinishtisi, ony eshkim oryndamaıdy» deıdi. Qylmystyq tergeý kezinde, sot otyrysy barysynda da 100-den astam túrli zańsyzdyq boldy. Qylmystyq-prosestik kodekstiń birneshe tarmaǵy buzyldy. Biz muny naqty kórsetsek te, sot oǵan esh mán bermedi. Tergeýdiń negizgi materıaldary, ıaǵnı sot saraptamasynyń bári jala, qoldan zańsyz jasalǵan. Ony sot kezinde búkil halyq estidi, kórdi. Biraq sottyń jemqorlyqqa batqany sonshalyq, shyndyqty qorǵamaı, tergeý organdarynyń sózin qorǵady. Sebebi, sýdıa da ózine jasalatyn kompromattan qorqady. Esesine, zańsyzdyqty qoldap, sot tergeýin, sot otyrysyn zań boıynsha ótkizbedi. Quqymdy qorǵaý úshin maǵan da konstıtýsıa boıynsha múmkindik berilgen joq. Sondyqtan bul sot sheshimin qabyldamaımyn, mundaı sotqa senbeımin. Maǵan bergen 5 jyldy da moıyndamaımyn. Men qylmys elementi emespin.
Zańsyzdyq áreket jasap otyrǵanyn ózderi tolyq biledi. Biraq osy úshin bolashaqta báribir jaýapkershilikke tartylatynyn da sezedi. Sebebi, erte me, kesh pe, men halyqaralyq sot arqyly aqtalyp shyqqannan keıin-aq «Qalaı bulaı bolǵan? Zańsyzdyqqa kim jol berdi?» degen zańdy suraq týyndaıdy. Biraq QR azamaty retinde zańdy syılaımyn, sot sheshimin oryndaımyn.
– Siz mınıstr bolyp turǵan kezde quryǵy uzyn bireýdiń jolyn kesip ketip, áldekim aıaǵyńyzdan shalǵysy kelgen joq pa?
– Árıne, mundaı sheshim myqty tireýsiz qabyldanbaıdy. Basqa salalarǵa da qarasaq, bizde ádil sot bolǵan emes. Bálkim, aıaqtan shalǵysy kelgen adam bolýy da múmkin. Qazir bul maǵan qyzyq emes. Biraq bári keıin anyqtalady. Oǵan bas qatyryp, izdemeımin. Bir biletinim, ol – sotty ótkizgen sýdıa Álkenov. Al onyń artynda kim tur, kim qońyraý shaldy, báribir emes pe?
Ol zańsyz sheshim shyǵardy. Mundaılar bizde kóp. Muny búkil el kórdi, zańgerler men advokattar da tań qaldy. Jap-jas sýdıanyń jaýapkershiligi qaıda? Ol sotty zań boıynsha ótkizemin dep nege aıtpaıdy?
El úshin jumys istedim. Jumys babymen eldi aralap júremin. Qaı jerde bolsyn, ushaqta, bazarda, dúkende, medısınalyq mekemede bolsyn, tanyǵan jurt kelip amandasyp: «Sot prosesiniń qalaı ótkenin kórdik. Biz sizge senemiz. Zańsyz sheshimmen kelispeımiz. Bári jaqsy bolady, áli-aq aqtalasyz» degen pikir aıtady. Osyndaı jyly sózdi kún saıyn qarapaıym jurttan estip júrmin. Maǵan sonyń ózi jetip jatyr.
– Zańnyń jumys istemeıtinin, sottyń ádil sheshim shyǵarmaıtynyn basyńyzǵa is túskende bilip otyrsyz ǵoı. Alaıda, osy qalpymyzda Ádiletti Qazaqstan qura alamyz ba?
– Bizde ádiletti Qazaqstan qurýdan basqa jol joq. Biz ony qoldasaq ta, qoldamasaq ta, evolúsıa boıynsha ózi keledi. Biraq oǵan qansha ýaqyt kerek? Oǵan deıin qansha adam jazyqsyz túrmege jabylady? Bul máseleni sheshý óz qolymyzda.
Ótken aptada saıası-qýǵyn súrgin qurbandaryn eske aldyq. Bizdiń zańnamalyq qujattarda áli kúnge deıin qylmystyq baptar bar. Máselen, mıtıńige shyǵyp, óziniń oı-pikirin bildirgen azamattarǵa qylmystyq jaýapkershilik bar. Osyndaı zań baptaryn ózgertý úshin oǵan da ýaqyt qajet. Ol úshin bılikte, saıasatta júrgen azamattarǵa múmkindik berý kerek. Sondaı taza azamattar ǵana eldi ushpaqqa shyǵarady.
Ókinishtisi, dál sondaı tulǵalardy 1937 jyldary atyp, qyryp tastadyq. Qazir solardy eske alyp, jylap otyrmyz. Al búgin osy máseleni kim sheshedi, sony oılaný qajet. Ekinshiden, bul meniń de basyma keldi. Qyzmette júrgende osyndaı iske shyrmalyp, qylmystyq iske tartylamyn dep eshqashan oılaǵan emespin. Jemqorlyqqa qolymdy bylǵaǵan joqpyn. Sebebi, qashan da ózime júktelgen jaýapkershilikti sezinemin. Memlekettik qyzmette júrip, jemqorlyqpen aınalysatyn biraz azamatty bilemin. Olar: «Eger ustalyp qalsam, túrmege otyryp shyǵamyn. Biraq aqsha otbasyma, balalaryma qalady», – deıdi. Mundaı baılyq kimge kerek? Erteń balalary ákesine taǵylǵan «jemqor» degen aıypty estise, ne bolady? Ata-babamyzdy, áke-sheshemizdi syılaıtyn tárbıe kórgen soń, mundaıdy túsinbeımin. Óz basym otbasymnyń abyroıyn, balalarymnyń bolashaǵyn oılaımyn. Bes balam bar. Erteń olardyń ómirinde, qyzmetinde «ákesi sottalǵan» degen aıyp sózsiz áser etedi. Sondyqtan sońǵy demim qalǵansha zań boıynsha barlyq múmkindikti paıdalanyp, ózimdi aqtap alý úshin kúresemin!
«Eshqandaı aktıvim de, bıznesim de joq»
– Joǵarǵy sot shaǵymyńyzdy eskermeı, Densaýlyq saqtaý mınıstrligine 1,3 mlrd teńge ótemaqy qaıtarý týraly sheshim shyǵardy. Mundaı kólemdi qarjyny tabý úshin qansha jyl kerek?
– Naýryz aıynda qarjy aıyby boıynsha shaǵym jazyp, Joǵarǵy sotqa berdim. Maǵan jáne Oljas Ábishevke belgilengen shekteýden basqa 1,3 mlrd teńge ótemaqy qaıtarý týraly sheshim shyqty. Munymen de kelispeımin. Sot bárin biledi. Mende mundaı aqsha joq, bolǵan da emes. Men nege, ne úshin qaıtaramyn?
Bul aqshany Horvatıanyń kompanıasy atqarǵan jumysyna alǵan. Eger kompanıanyń jumysyna shaǵym bolsa, aıyppul ótemaqysyn nege Horvatıaǵa salmaıdy? Nege mamandaryn shaqyryp, qaıta jasatpaıdy? Sol jaǵy múldem túsiniksiz. Jaı qarapaıym adamǵa qalaı 3 mln dollar aıyppul salady? Men – dárigermin. Áıelim de dáriger. 30 jyl boıy memlekettik salada jumys istep kelemin. Eshqandaı aktıvim de, bıznesim de joq. Ómirge úsh márte qaıta kelsem de, 1,3 mlrd teńge aıyppuldy jabýǵa jetkize almaımyn. Óıtkeni tabıǵatymyzdan elge eńbek etetin otbasymyz. Baýyrlarym da memlekettik qyzmette.
– Siz úshin qıyndyq týǵyzyp otyrǵan shekteý qandaı?
– Bank esepshottarym buǵattalǵan. Qazir bala-shaǵamdy asyraý úshin úsh jerde jumys isteımin. Úsh mekemeden alatyn aılyǵymnyń 50 paıyzy ótemaqy retinde Densaýlyq saqtaý mınıstrligine ketip jatyr.
Ákem ekeýmiz salǵan qarashańyraqty satamyz dep otyrmyz. Biraq, Qudaıǵa shúkir, basym aman, otbasym, baýyrlarym janymda. Jumysymdy istep júrmin. Buıyrsa, bári sheshiletin másele. Bir ǵana sheshim bar. Ol – sot sheshimi joıylady. Bálkim, buǵan bir jyl nemese 4-5 jyl keter, biraq sońyna deıin aıanyp qalmaımyn. Buǵan dálel bolarlyq mysaldy kórip jatyrmyz.
Ózim jaqsy syılaıtyn Jaqsybek QULEKEEV 10 jyldan keıin tolyq aqtaldy. Men de solaı aqtalamyn dep senemin. Oǵan deıin quqyq qorǵaý organdarynda eleýli ózgeris bolýy qajet. Onsyz eshteńe bolmaıdy.
Ózimniń quqyǵyma, bolashaǵyma, elimniń erteńine senemin. Qazir de el qatarly ómir súrip jatyrmyn. Jylap júrgen jaǵdaıym joq. Bul shekteýlermen kelispesem de, iske asyrý qajet. Ol jaǵynan másele joq. Polısıaǵa da baryp júrmin. Aılyǵymnyń jartysyn memleketke berip jatyrmyn. Men munymen toqtamaımyn, ári qaraı kúrese beremin.
– Búkil álemdi sharpyǵan koronavırýs indeti bizdiń eldi de aınalyp ótken joq. Úkimet ne isterin bilmeı, jurt dári-dármek tappaı abdyrap qalǵan tusta densaýlyq saqtaý salasyn basqardyńyz. Bir sózben aıtqanda, ıyǵyńyzǵa aýyr júk artylyp, jaýapkershilik júkteldi. Qazir ómir súrý saltymyz qaıta qalpyna kelse de, indet jaılaǵan syn ýaqytty umyta qoıǵan joqpyz. Al ótken jyldarǵa sheginis jasaǵanda, esińizge ne túsedi?
– Sol qıyn ýaqyt jıi-jıi eske túsedi. Árıne, muny áriptester, medısına qyzmetkerlerimen kezdeskende álige deıin talqylaımyz.
Birinshiden, indet búkil álemdi jaılap, densaýlyq saqtaý júıesine úlken daǵdarys ákeldi. Tipti, AQSH, Eýropa elderi indetke daıyn bolmaǵanda, Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy elestete berińiz.
Negizgi sebepterdi bilemin. Bizdiń densaýlyq saqtaý júıesi dúnıejúzilik medısınalyq ındýstrıaǵa tikeleı baılanysty. Medısınaǵa qajetti taýarlar, dári-dármek, bári shetelden keletindikten, indet kezinde aıqyn kórindi. Shekara jabyq, qajetti dári joq, maskanyń baǵasy qymbattap ketti. Maska baǵasyn qadaǵalaý úshin eksportty jabýdy suradyq. Oǵan da bir aıdan keıin ruqsat berdi. Maska tigetin fabrıkalar materıaldy shetelden, Qytaıdan ala almady. Prezıdentke «Indýstrıa mınıstrligine qaraıtyn farmasevtıkalyq zaýyttardy bizge tapsyryńyz» degende maquldaǵandaı boldy. Biraq másele bir jyldan keıin ǵana sheshildi. Boljam jasap, birinshi tolqynda, ıaǵnı 2 aıda 3 myń adam aýyrady dedim, shynymen de 3,5 myń adam indet juqtyrdy. Odan keıin qansha tolqyny júretinin DDSU da bilgen joq. Shynyn aıtý kerek, halyq tek medısına qyzmetkerleriniń arqasynda aman qaldy. Olar úıine barmaı, janyn salyp, jumys istedi. Biz óz isiniń naǵyz mamandaryna bas ıemiz. Medısına qyzmetkerlerin yntalandyrý úshin tıisti ústemaqy tólendi.
Ekinshiden, endi osy indetten sabaq alýymyz kerek. Dári-dármek tolyǵymen ımport arqyly keledi. Bizdiń zaýyttar vırýsqa qarsy dári shyǵarmaıdy. Tipti, maska, halatqa materıaldy Qytaıdan alamyz. «Mundaı jaǵdaı bolmas úshin el medısınasyn qalaı ózgertemiz?» degen másele aldyńǵy orynǵa shyǵýy tıis. Bul boıynsha mınıstrlik qana emes, jergilikti ákimdikter, ǵylymı-zertteý ınstıtýttary, ǵalymdar, bıznes ınvestorlary áreket etýi kerek. Áıtpese, Qudaı saqtasyn, elimiz indetke ǵana emes, túrli qaqtyǵysqa, soǵysqa da daıyn emes.
Úshinshiden, sol kezde bar tájirıbemdi, bilimim men múmkindigimdi paıdalanyp, qyzmetimdi joǵary deńgeıde atqarýǵa jumsadym. Eshteńeden qashqan joqpyn, bas tartpadym. Biz 24 saǵat boıy jumys istedik. Bir kúnniń ishinde 3-4 ret ZOOM arqyly óńirlermen konferensıa ótkizip turdyq. Ókinishke qaraı, ózim de indet juqtyryp, aýrýhanaǵa tústim. Sol kezde áldekim «Birtanov aýyryp, jumystan qashyp júr» dep aıtsa kerek. Bul – ótirik. Aýyryp jatsam da, jumysymdy jalǵastyryp, telefon arqyly jıi konferensıa ótkizdim. Premer-Mınıstr jáne óńirdegi ákimdermen sóılesip otyrdym. Bir aptadan keıin aýrýhanadan suranyp shyǵyp edim, aýrýym asqynyp, qaıta jatqyzdy.
Biraq tıisti jumysymdy atqarsam da, úsh kúnnen keıin basshylar habarlasyp: «Bizge tolyqqandy jumysta otyratyn adam kerek. Sen tiri qalasyń ba, joq pa, kim biledi? Kútýge múmkindik joq. Ornyńdy bosat», – dedi.
Sonymen, qabyldanǵan sheshim solaı bolǵan soń kelistim. Alaıda, men qyzmetten ketkennen keıin 2-3 aı mundaı shara ótken joq. Bir aıdan keıin indet qaıta órshidi. Mine, sol kezde atqarylmaǵan jumystyń bárin meniń basyma ilip qoıdy. Oǵan da esh ókpem joq, qazir ol basshylardyń ózi jumystan ketti.
«Osynshama ýaqyttyń zaıa ketkenine ókinemin»
– Sizdi QazMed respýblıkalyq salalyq medısına qyzmetkerleriniń kásipodaq uıymyna keńesshi qyzmetke arnaıy shaqyrdy ma?
– İndetten aman-esen ótsek te, medısınada basqa da synı kedergiler bolyp tur. Sony sheshý úshin atsalysyp, jumys istep jatyrmyn. Kásipodaqqa arnaıy shaqyrtýmen keldim. Qoldaý kórsetken áriptesterimdi men de qoldaýym qajet. Meniń basymdaǵy zańsyzdyq - kúndelikti bolyp jatqan kórinis. Kásipodaq uıymdary medısınalyq qyzmetkerlerge quqyqtyq kómek kórsetýi kerek.
Qazir «Medısınalyq qyzmetkerlerdiń kásibı jaýapkershiligin saqtandyrý týraly» zań jobasy qajetsiz qujat bolyp tur. 7-8 óńirdi aralaǵanda medısına mamandary osyndaı pikir bildirdi. Olardyń aıtýynsha, zań jobasy eshqandaı kómek bermeıdi, kerisinshe, qosymsha qıyndyq ákeledi.
Zań jobasy qabyldansa, dárigerler ústinen túsetin shaǵym kóbeıedi. Bizdiń bas dárigerler jaı-japsardy anyqtaý úshin tek sotta, komısıada júretin bolady. Demek, bul zań dárigerdi qorǵamaıdy. Bul zań jobasyn kásipodaq uıymdary qaıta talqylap, ózgertý engizgen soń ǵana Parlamentke jiberý kerek.
– Áke izin jalǵap, eńbek jolyńyzdy qarapaıym medısınalyq qyzmetkerden bastaǵanyńyzdy bilemiz. Ákeńiz qandaı adam edi?
– Meniń ákem qazaq eli maqtanatyn naǵyz azamat boldy. Eń aldymen balalaryna durys tárbıe berdi. Atamyz mal baqqan kisi edi. Ákem aýyldan qalaǵa oqýǵa kelip, kásibı jaǵynan ósip, birneshe jyl boıy aýrýhana, emhanalardy basqardy. Týǵan jeriniń qurmetti azamaty retinde qoǵamdyq jumysqa da atsalysty. Tórt márte Almaty qalalyq máslıhatynyń depýtaty boldy. Bir sózben aıtqanda, medısına sapasyn kóterýge eńbek sińirdi. Ákem ómirden ótkenshe janynda júrdim. Bir aýrýhanada jumys istedik. Ákemmen árkez maqtanamyn. Endigi paryzym – balalaryma da dál sondaı tárbıe berý.
– Jańa Qazaqstan jaıynda ne aıtasyz?
– Qazaqstandy «eski» jáne «jańa» dep bólmeımin. Bul – durys emes. Eski, jańa bolsyn, Qazaqstan – bizdiń elimiz. Memleketimizdiń bolashaǵy – urpaqtyń bolashaǵy. Patrıot retinde, keleshektiń jarqyn bolatynyna senemin.
– Sot prosesinen keıingi jarıalanǵan sýretińizdi kórgen jurt «Sońǵy úsh jylda ábden qajyp ketipti» desip jatty. Osy uzaqqa sozylǵan sot prosesi júıkeńizge salmaq salyp, densaýlyǵyńyzǵa zıan keltirdi me?
– Árıne, bul kez kelgen adamnyń basyna týyp jatqan jaǵdaı emes. Ókinishke qaraı, sot isi eki jylǵa sozylyp ketti. Osynshama ýaqyttyń zaıa ketkenine ókinemin. Ómir súrýge, jumys isteýge árbir saǵat mańyzdy.
Qazir memlekettik qyzmette emes, jeke qoǵamdyq uıymda jumys isteımin. Qudaıǵa shúkir, densaýlyǵym, kóńil-kúıim óte jaqsy. Otbasym aman-esen. Halyq, dostarym qoldaýyn bildirdi. Munyń ózi úlken energıa beredi. Múmkindiginshe sportpen shuǵyldanyp, densaýlyǵyma kóńil bólip júrmin. Qyzmettik kóligim joq. Jaıaý júrgennen rahattanamyn. El-jurt, halyqpen tikeleı kezdesemin. Eshkimnen tyǵylmaımyn. Elge baryp, aqsaqaldardan bata aldym. «Eljan, eldiń ishinde basyńdy kóterip júr. Sende kiná joq. Biz saǵan senemiz, qoldaımyz!» degen jyly pikirin estidim. Sondyqtan janashyr azamattardyń bárine alǵys aıtamyn. Áli de elimizdiń densaýlyq saqtaý salasyn damytýǵa kúshimdi sala beremin.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!