Kishkentaı balalardyń abaısyzda túıme, tıyn, ózge de usaq buıymdardy jutyp qoıatyny kúndelikti turmysta jıi kezdesetin jaǵdaı. Abaı bolmasaq, adamǵa kómektesý jáne qutqarý ýaqyty kóp jaǵdaıda sekýndtarmen ólshenýi múmkin.
Balanyń aty – bala, aınalasyndaǵy ózine tańsyq barlyq zatty aýzyna salatyn ádeti. Áli tili de shyqpaǵan, ne búldirgenin de aıta almaıtyn baldyrǵannyń áldebir zatty jutyp qoıǵanyn qalaı bilýge bolady? Ata-ana úı jaǵdaıynda óz betinshe kómek jasaı ala ma? Osy jáne ózge de saýaldarymyzǵa megapolıstegi №2 qalalyq Balalar klınıkalyq aýrýhanasy hırýrgıa bólimshesiniń hırýrg-dárigeri Azamat Qýanyshov jaýap berdi.
– Azamat Ómirzaquly, balalar jutyp qoıatyn nemese murnyna tyǵyp alatyn bógde zattardyń qataryna neler jatady, olardyń qaısysy qaýiptirek? İshki aǵzany búldirýi múmkin be?
– Balalar kóbine tıyndardy, magnıtterdi, úlkendeý kólemdegi oıynshyqtardy, túrli úshkir zattardy, ıne, túıreýishterdi, sharlardy da jutyp qoıyp jatady. Ártúrli zattar balanyń asqazan-ishek joldaryna, otolarıngologıalyq organdarǵa, joǵarǵy tynys joldaryna tap bolady. Al tynys joldaryna ótip ketken kezde ol kez kelgen organǵa – murynǵa, kómeıge, traheıaǵa, keńirdekke, ókpeqap qýysynyń tinine baryp túsýi múmkin. Eń qıyny – kómeı men traheıaǵa túsken bógde zat. Ol jaǵdaıda balanyń tynys alýy qıyndaıdy. Bógde zattardyń ishindegi eń qaýiptisi – magnıtter, bas jaǵy ashylyp turǵan úshkir túıreýishter, ıneler jáne oıynshyqtardyń úlken kólemdegi bólshekteri. Mysaly, magnıtter jabysqaq bolǵandyqtan, ishekti tesip ketýi múmkin. Ineler de ishekti zaqymdaıdy. Úlken kólemdegi oıynshyqtar, tıyndar toq ishek pen ash ishektiń qosylǵan jerinde qysylyp qalýy múmkin, ondaı jaǵdaıda bizge ota jasaýǵa týra keledi.
– Tili joq balanyń birdeńeni jutyp qoıǵanyn nemese murnyna, qulaǵyna tyǵyp alǵanyn qalaı bilemiz, sımptomdary qandaı?
– Bógde zat balanyń ókpesine ketip qalǵan bolsa, bala jótelýi, shashalýy, tunshyǵýy, kógere bastaýy múmkin. Al as qorytý jolyna ketip qalǵan bolsa, aýzynan silekeı aǵýy, qusýy múmkin.
– Jalpy, mundaı tosyn oqıǵalarǵa qaı jastaǵy balalar jıi ushyrap jatady?Ata-ana óz betinshe úı jaǵdaıynda kómek berýine bola ma?
– Kóbine bala eńbekteı bastaǵan kezde, aınalasyndaǵy barlyq zatty ustasam, kórsem, bilsem degen qyzyǵýshylyqpen kóz aldynda jatqan zattardy dereý aýzyna sala qoıatyny málim. Demek, eńbekteı bastaǵan shaǵy qaýiptirek. Odan da úlkenirek balalar da oqys jaǵdaıǵa tap bolyp jatady. Mysaly, tıyndarmen oınap júrip, baıqaýsyzda jutyp qoıyp, shashalyp, ókpesine ótip ketetin jaǵdaılar óte jıi kezdesip jatady bizdiń tájirıbemizde.
Ata-ana balamdy qansha qadaǵalap, kózimnen tasa etpeı otyrmyn degen kúnde de, balanyń aty – bala, olar shalt, jyldam qımyldaıdy, sondyqtan álgindeı keleńsiz oqıǵalarǵa urynyp qalyp jatady.
Iá, ata-analar tosyn jaǵdaıda alǵashqy kómek jasaýǵa umtylǵany durys. Mysaly, ózińiz oryndyqqa otyryp, balany tizeńizge jatqyzyp, basyn tómen qaratyp, eki jaýyrynynyń ortasynan qaǵasyz. Jáne mindetti túre «Jedel járdem» shaqyrǵan abzal.
– Bógde zattar jutyp qoıǵan balalardyń operasıa ústeline jatqyzylatyn jaǵdaılary jıi kezdese me?
– Iá, jıi kezdesedi. Ásirese úlkendeý jastaǵy balalardyń magnıt nemese úlken kólemdi oıynshyqtar, olarǵa salynatyn batareıkalardy jutyp qoıǵan kezde ishek joldaryna ótip ketedi de, ony alý úshin ota jasaýǵa týraly keledi. Bala eki-úsh magnıt jutyp qoısa, tipti qaýipti, olar bir-birimen jabysyp, ishekterdiń qurylymyn zaqymdap, jumysyn buzýy múmkin jáne tesip jiberýi de yqtımal. Sondaı-aq, shemishke nemese onyń qabyqtary, jańǵaqtar ókpege ketip qalǵan kezde, jalpy narkozben manıpýlásıa jasalady. Ol da otanyń bir túri bolyp esepteledi.
Bizde bıyldyqqa osyndaı 30 shaqty ota jasaldy. Bir bala tipti jeti magnıt jutyp qoıyp, denege túsken bógde zat ishekti bes jerinen tesip ótken. Qýanyshqa qaraı, bala aman-esen emdelip shyqty.
Keıbir ata-analar bógde zattyń abaısyzda ókpege ketip qalǵanyn bilmeı, bronhıt, alergıa, pnevmonıa dep emdep jatatyn kezder de jıi oryn alyp jatady. Uzaq ýaqyt emdelmeı qoıǵan soń, dárigerge qaralyp, odan KT jasalyp, nátıjesinde bógde nárseni jutyp ne murnyna tyǵyp alǵany belgili bolyp jatady.
– Osy oraıda ata-analarǵa qandaı keńes aıtar edińiz? Úlkender birinshi kezekte neni eskergeni jón?
– Ata-analar balanyń jorǵalap, eńbekteı bastaǵan sátinen bastap mindetti túrde kishkentaı kólemdi ótkir zattardy joǵaryǵa, bıik jerge nemese kózge túsetin oryndardan alystaý qoıý qajet. Baladan artyq shalt qımyldaıtyn adam joq. Úlkenderge muqıat bolǵan abzal, úıdi taza ustap, aıaq astynda kóldeneń jatqan, balanyń qoly jetetin zattyń bolmaǵany jaqsy. Balańyzdyń tym usaq zattarmen oınamaýyna nazar aýdaryńyz. Polıetılendi qalta, hımıalyq jýý quraldary, jelim sıaqty zattardy da alys jerde ustańyz.