Zıalynyń sózi
Bir el – bir mektep qaǵıdasynyń máni nede?
Qazir búldirshenderimiz – balabaqshada, oqýshylarymyz mektepte ártúrli ádistememen qıly mártebeli mekemelerde tárbıelenip, bilim alyp jatyr. Bul qanshalyqty tıimdi? Nemese formasyn myń qubyltqannan mazmun ózgere sala ma?
- Órkenıettiń altyn zańy: balabaqsha balǵyndary men mektep oqýshylaryn tárbıeli, ımandy, otanshyl, qoǵamshyl, elshil etip qalyptastyrý – ata-ananyń da, qoǵamnyń da, memlekettiń de eń mańyzdy mindeti.
Ult qundylyqtaryn, sonyń ishinde ǵasyrlar boıy qalyptasqan salt-dástúrdi boıyna sińirgen urpaqtan adal azamat, birligi bekem qoǵamdy qurýshy ósip shyǵady. Kez kelgen qıyndyqty eńseretin ul-qyzdar ǵana memlekettiń órkendep-damýyna yqylaspen atsalysady. Álemde ozyq elderdiń kórsetken úlgisi osyny ańǵartady.
Bizdegi ahýal qandaı? Sana-sezim, ıaǵnı mentaldyq deńgeıdegi ózgeshilikti, áleýmettik jaǵdaıdaǵy teńsizdikti, tildegi qaıshylyqty bylaı qoıǵanda, saýat ashyp, jalpyǵa birdeı bilim beretin mektepterdiń túri men mazmuny jyldan-jylǵa bir-birinen alshaqtap bara jatyr. Aýyl men qala mektebiniń aıyrmashylyǵyn joıý jumystary burynnan bastalǵanyn bilemiz. Biraq ol búginde túsiniksiz úderiste. Qazir qala mektepteriniń ózi san qıly. Oqýshylardyń kıim úlgisi bylaı tursyn, oqý baǵdarlamasyna, pán men tálim-tárbıe ádistemesine qatysty ala-qulalyqty pedagogtardyń ózderi áleýmettik jelide aıtyp júr.
Árıne, bárine ortaq mindettelgen baǵdarlama bar. Alaıda, bilim mekemeleriniń mindeti – ony shyǵarmashylyqpen júzege asyrý emes pe?
Mysaly, qazir adamzat ınjenerlik oıynyń bastaýy «Syzý» páni mektepte oqytylmaıtynyn, al sonyń ýnıversıtettegi jalǵasy (tehnıkalyq mamandyqtarda) – «Syzba geometrıasy» mindetti kýrs qatarynan shyǵyp qalǵanyn bilesizder me?
Nemese mektep júıesinde de, ýnıversıtetterde de «Qazaq ádebıeti» men «Qazaq tili» pániniń klasıkalyq baǵyttary, bólimderi jeke-dara ótpeı, tabıǵaty býdan, dúbára dúnıege aınalǵanyn mamandar talaı ret kóterdi. Biraq nátıje joq. Taıaýda bir ata-ana 25 jyldaı buryn ózi oqyǵan «Qazaq ádebıeti» oqýlyǵy men búgin balasy oqyp jatqan oqýlyqty salystyryp kórsetti. Búgingi 7-8-synyp materıaly bastaýysh mektep deńgeıindeı-aq bolyp tur. Klasıkterden bireý de joq, jaı ǵana tanymdyq nárseler...
Búginde jekelegen mektepter óz betinshe fakúltatıv retinde túrli qosymsha sabaqtar júrgizedi. Onyń ústine tereńdetip oqytý, beıindilikke baılanystyrý, t.b. túrli jeleýmen júrgiziletin repetıtorlyq oqytý sapasyn tekserý, baqylaý is júzinde múmkin de emes. Jalaqyny ǵana oılaǵan jekelegen muǵalimderdiń biligi syn kótermeıdi.
- Jalpy mektep úshin túleginiń bilimi, tárbıesi eń basty kórsetkish bolýy kerek. Ókinishke qaraı, búgingi mektep talabynda muǵalimniń ustazdyq, ıaǵnı ádistemelik biliktiligi emes, qıly sertıfıkat suraıtyn formalızm alǵa shyqqan.
Muǵalim túrli qısyndy-qısynsyz kýrstardyń sońynda júrse (sertıfıkat úshin), mektepte úzilissiz tárbıeni kim júrgizedi? Buǵan osydan shamaly ýaqyt buryn memlekettiń malyn shashpaqqa qurylǵan aǵylshyn tili kýrsyn mysalǵa alsaq ta jetkilikti. Qaıda sonyń nátıjesi?..
Endi HH ǵasyrdyń 60–70-jyldaryndaǵy qazaqtyń qalyń ıntellıgensıasyn oqytqan mektep muǵalimderin eske alyńyzdar. Sonyń kóbi maıdangerler edi. Sanaǵa shegelep túsindiretin, tártipti de myqtap boıǵa sińiretin. Endi salystyryńyz: solar kýrs-kýrs, sertıfıkat-sertıfıkat dep formaldy qaǵaz jınap júrse, qalaı bolar edi? Olar ózderi bas bolyp eńbekpen tárbıeleýdiń de úlgisin kórsetti...
- Eger bala mektepte qaǵazdan mıy ashyǵan, ártúrli trenıńten sanasyna eshteńe qospaǵan muǵalimdi kórse, otansúıgish, ǵylymsúıgish bolyp shyǵa ma?
- Onyń ústine balanyń biri NISH, biri «Daryn», biri BIL, biri lıseı, biri gımnazıa, biri jaı mektep bop kete beretin ala-qula mártebeli orta bilim júıesinde oqysa, biz qalaısha qoljetimdi oqý ornyn, ádiletti qoǵamdy, myqty memleketti quramyz? Qaıtip birtutas el bolamyz?
Ártúrli mektep ártúrli orta qalyptastyrady. Psıhologıasy, bolmysy, sana-sezimi túrlishe ornyqqan jastardy bir qoǵamǵa biriktirý ońaıǵa túspeıdi.
Árıne, bilim týraly zań men zańdyq qujattarda orta bilimniń túrli formasy engenin de bilemiz. Sondaı-aq, oqýshylarǵa beriletin pánder de belgili bir júıege baǵyndyrylatynyn túsinemiz. Degenmen, osy máselede ulttyq jáne órkenıettik mazmun salmaqty bolýǵa tıis.
Sonymen birge, memlekettik sektordaǵy, jeke menshiktegi, qazaq, orys, aralas, túrli etnostyq, jelilik, ıntellektýaldyq, mamandandyrylǵan, tereńdetip oqytatyn, daryndy balalar mektepteri men lıseıleri úshin jalǵyz – biryńǵaı baǵdarlama jasalǵany jón dep oılaımyz. Sonda ǵana mektep aıyrmashylyǵy joıylyp, bilim alýshylardy alalaý, qoljetimdilikke jasandy tosqaýyl qoıý bolmaıdy. Naryq jaǵdaıynda osynyń ózinen jaqsy nátıje kórsetetin mektepter shyǵatyny sózsiz. Mektep jelilerin damytý áleýmetti jikke bólýge emes, halyqty ortaq mindetti oryndaýǵa biriktirip, jaqsylyqqa jumyldyrady dep oılaımyz. «BİR EL – BİR MEKTEP» qaǵıdasynyń máni – osy. Álemdegi damyǵan, órkenıetti elderdiń tájirıbesi buǵan dálel bola alady.
Ádiletti Qazaqstanda, birtutas, tatý elimizde mektep tapshylyǵyn keshendi túrde sheshý jolynda ulttyq joba qolǵa alynyp jatyr. Ol «Jaıly mektep» dep atalady. Dálirek aıtsaq, elimizde 2023–2025 jyldary jańa úlgidegi 369 mektep salynady. 738 myń oryn usynatyn bilim ordalarynda oqýshyǵa tolyq jaǵdaı jasalynbaq. Árıne, qoǵamdy oqytatyn úı-jaımen, oqytý qural-jabdyqtarymen qamtamasyz etý – memleketimizdiń shynaıy qamqorlyǵy, úlken kómegi. Al mekteptiń mazmuny, ádistemesi, oqý-tárbıe isi – odan da mańyzdy mindet dep bilemiz. Óıtkeni, Otanymyzǵa álemdik básekege qabiletti, bilimdi, yntymaǵy men birligi myqty azamattar kerek. Bul barsha halqymyzdyń múddesine saı keledi.