Dop dodasy tarıhynda erekshe iz qaldyrǵan úzdik fýtbolshynyń biri – Fransıa quramasynyń áıgili jartylaı qorǵaýshysy Zınedın Zıdan.
Zıdannyń shyqqan tegi fransýz emestigi búginde eldiń bárine aıan. Onyń ákesi Smaıyl – Aljırden Fransıaǵa qonys aýdarǵan kábıl ultynyń ókili. Parıj mańyndaǵy Sen-Denı qalashyǵyna 1953 jyly kóship kelgen ol sonda biraz jyl jumys istegen soń, eldiń ońtústigindegi Marsel shaharyna aýysady. Osy jerde ózi sekildi Aljırden aýyp kelgen arab boıjetkeni Málıkemen tanysady. Keıin ekeýi úılenip, tórt ul (Jámel, Farıdýn, Nureddın, Zınedın) jáne bir qyz (Leıla) súıedi. Asa aýqatty turmasa da, meıramhanada qoımashy bop istegen Smaıyl aqsaqaldyń tabysy bes balany asyrap, ishindirip-kıindirýge jetip jatty.
Zıdandar áýleti portty qala – Marseldiń «asfáltty jýnglı» dese de jarasatyn shetki aýdandarynyń birinde turdy. Zınedın kishkene kezinen fýtbolǵa qyzyǵyp ósti. Tań atqannan dostarymen birge beton tóselgen eski alańqaıda plasıkalyq bótelkeni dop qyp teýip, úıge qas qaraıa bir-aq oralǵanda, ústi-basynyń kir-qojalaqtyǵy óz aldyna, qatty jerge qulaı-qulaı aıaǵy jaradan kórinbeı ketetin. Balasynyń sıqyn kórip, eki kózi tas tóbesine shyqqan Málıke shesheı bar sharýasyn tastaı salyp, «aýyr jaralanǵan kishkentaı jaýyngeriniń» jaraqatyn jýyp-tańýǵa kirisetin-di. Anasy onyń eshqashan shyn atyn ataǵan emes, únemi Iazıd dep erkeletetin. Qazir Zınedınniń zaıyby – ıspan qyzy Veronıka da (ekeýiniń tórt balasy bar) solaı ataıdy. Al «Zızý» degen laqap at oǵan keıin, «Kann» komandasyna qabyldanǵanda jabysty.
Zınedın bala kezinde-aq kánigi fýtbolshylarǵa tán oılylyǵymen, zerektigimen kózge túsken eken. Oǵan jasóspirimniń jaqsy damyǵan dene-tulǵasy men dopty urshyqsha úıiretin tehnıkalyq sheberligin qosyńyz. Talantty balaqaı eresekterdiń ózin sońynan salpaqtatyp, shyr kóbelek aınala aldap, doptan esh aırylmaı qoıady eken. «Keıbireýler onyń erekshe qabiletine qarap, boıy óspeı qalǵan bozbala emes pe eken dep te kúmándanatyn. Ulymnyń shyn jasyn dáleldeý úshin men onyń qujatyn únemi qaltama sap alyp júretinmin» deıdi ákesi.
«Aýla fýtbolynyń kishkentaı juldyzyna» alǵash nazary aýǵan «Kann» klýbynyń bapkeri Jan Vero eken. Bolashaǵynan úlken úmit kúttirer bozbalanyń Fransıa chempıonatyndaǵy tusaýyn kesken de osy komanda bolatyn. Al 1992 jyly Zınedın «Bordoǵa» aýysady. Eldiń úzdik ujymdarynyń birinde oınap júrip, ulttyq quramanyń jattyqtyrýshysy Eme Jakeniń kózine túsedi. Onyń qurama sapyndaǵy alǵashqy oıyny tań qalarlyqtaı sátti boldy. 1994 jyldyń 17 tamyzynda fransýzdar Bordoda Chehıadan 0:2 esebimen utylyp jatqan-dy. Alańǵa ekinshi taımnyń ortasynda shyqqan Zıdan aınaldyrǵan 6 mınýttyń ishinde eki gol soǵyp, tarazy basyn teńestirip ketti! Eki jyldan keıin ótken Eýropa chempıonatynda qola júldeni qanaǵat tutqan Jake: «Zınedın kóp uzamaı fransýz fýtbolynyń kóshbasshysyna aınalady», – dep boljaǵan eken. Kánigi bapker qatelespepti.
1998 jylǵy álem chempıonatynyń fınaly Zıdannyń benefısine aınaldy. Buryshtamadan berilgen dopty eki ret baspen uryp torǵa túsirgen ol eń qıyn sátterde oıyn taǵdyryn uly fýtbolshylardyń sheshetinin dáleldedi. 2000 jyly ol bastaǵan «úshjolaqtylar» Eýropa chempıony atandy. 2006 jylǵy dúnıejúzilik dop dodasynda da Zınedın altyn júlde úshin aıanbaı aıqasty. Alaıda, aqtyq básekesiniń aqyrǵy sátterinde (dálirek aıtsaq, 110-mınýtynda) ıtalıalyq Marko Materassıdi basymen uryp qulatqany úshin qyzyl kartochka alǵan ol alańnan qýyldy. Ánsheıinde jer qozǵalsa da qozǵalmastaı kórinetin birtoǵa jigitti mundaı, sypaıylap aıtqanda, tosyn áreketke ne ıtermelegeni túsiniksiz. Baspasóz atalmysh kórinistiń san-sapalaq sebepterin myń qubyltyp, quıqyljytyp jazdy.
«Qarsylasy qandaı saı-súıegin syrqyratar sóz aıtsa da, ol shydaýy kerek edi, endi, mine, komandasyn da jerge qaratty, dúıim dúnıe aldynda ózi de masqara boldy» deýshiler de, «Ol durys istedi, keıde namysyńdy osylaı qara kúshpen qorǵaýǵa týra keletin jaıttar bolady» dep alaqanyn ysqylaýshylar da boldy. Qalaı desek te, bizge onyń ne sebepti ustamsyzdyq tanytqany mańyzdy da, ókinishti de emes. Biz úshin, naǵyz oıynnyń naǵyz tileýlesteri úshin onyń jasyl alańnan máńgilik ketkeni ókinishti edi...
Zınedın Zıdan – Eýropanyń (keıingi birneshe jylda – álemniń) úzdik fýtbolshysyna beriletin «Altyn dop» júldesin ıelengen, álem jáne Eýropa chempıony atanǵan tuńǵysh musylman fýtbolshy. Ol fýtbol tarıhyndaǵy eń kórnekti oıynshylardyń qataryna enip, ózindik iz qaldyrǵan tulǵa. Ár dáýirdiń óz qaharmany bolady desek, HH ǵasyrdyń 60-jyldary eldiń Pele men Garrıncha dese esi ketti, 70-jyldar Bekkenbaýer men Kroıftyń dáýiri retinde tarıhta qaldy, 80-jyldarda kúlli álem Maradona men Platınıge tabyndy... Al qos ǵasyrdy qosqan onjyldyqta Zıdannyń juldyzy jarqyrady. Óziniń atalǵan fýtbol ǵulamalarynyń laıyqty izbasary ekenin ol tamasha oıyny arqyly dáleldedi.
