Álemdi áldılegen ala dop

Búgin fýtboldan álem chempıonaty bastalady.

«Sporttyń bári - bir tóbe, fýtbolym - bir tóbe» deıtin jankúıerler «jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı», árqaısysy óz komandasy úshin taqym qysyp otyr. Jalpy, bul mýndıal nesimen erekshe? Qandaı ereksheligi bar? Qaı komanda chempıon bolyp, qaısysy jabyrqatýy múmkin?

Katar qandaı el?

Katar – Parsy shyǵanaǵynyń Katar túbegindegi shaǵyn ǵana memleket. Jer kólemi bar bolǵany – 11 400 sharshy shaqyrym. Salystyrǵandy jaqsy kóremiz ǵoı, Qazaqstanda oblystar emes, aýdandardyń aýmaǵy budan úlken bolyp jatady. Ońtústiginde Saýd Arabıasymen shektesse, qalǵan aýmaǵyn Parsy shyǵanaǵy jýyp jatyr. 3 mıllıonǵa jýyq halqy bar absolútti monarhıaly memleket.

Ejelde Arab halıfatynyń otarynda bolǵan. Odan keıin Bahreın ámirleri basqardy. Portýgalıaǵa, Osman ımperıasyna, tipti brıtanıalyqtarǵa da táýeldi boldy. 1971 jyldan beri ǵana tolyǵymen azat elgen aınaldy. Búginde Katar 8 ákimshilik aımaqqa bólingen. Sonyń beseýinde Álem chempıonatynyń oıyndary ótedi.

Stadıondarynyń eń úlkeni – Ulttyq arena. Qurylysy 2017 jyly bastalypty. 80 myń kórermen syıdyra alatyn atalmysh arenada fınalmen birge 10 oıyn ótedi dep josparlanǵan. Alaıda, álem chempıonatynan keıin oryndyqtarynyń sany 20 myńǵa deıin qysqartylmaq. Jalpy, mýndıaldi qabyldaıtyn 8 stadıon da bir-birine uqsamaıtyn erekshe. Árqaısysynyń óz dızaıny bar jáne jankúıerlerge barlyq jaǵdaı jasalǵan. Fýtbol kórip otyrǵanda qatty ystyq bolmas úshin salqyndatý júıesi ornatylǵan. Syrtta aptap ystyq bolsa da, arenanyń ishinde árdaıym +21°C kórsetip turady. Ár oryndyqtyń astynda ventılásıalyq qurylǵy bar. Álbette, aıaqqa esh yńǵaısyzdyq týdyrmaıdy. Ornyńyzǵa jaıǵasqanda, aıaǵyńyzdy quddy bir salqyndatylǵan bulttyń arasyna salyp qoıǵandaı áserde bolasyz. Aıtpaqshy, Ulttyq stadıon salynǵan Lýsaıl qalasynyń da irgetasy HHİ ǵasyrda qalanǵan. Naqty aıtsaq, 2007 jyly. Bar-joǵy 13 jylda jarty mıllıon adamǵa josparlanǵan alyp shaharǵa aınaldy.

Álem chempıonatynyń favorıti kim?

Kelesi mýndıaldan bastap komandalar sany 48-ge kóbeıedi. Al bıyl álem chempıonatynda 32 komanda. Eýropadan 13, Azıadan 6, Afrıkadan 5 jáne Ońtústik Amerıka men Soltústik Amerıkadan quramadan. Týrnır qojaıyndary retinde avtomatty túrde joldama alǵan Katar álem chempıonatyna tuńǵysh ret qatyspaq. Brazılıa birde-bir mýndıaldan qalmaǵan. Germanıa jıyrmasynshy ret qatyspaq. Odan keıingi orynda 18 ret qatysqan Italıa keledi. Bıyl olarǵa Argentına jetip alady. Al Fransıa, Ispanıa jáne Anglıa quramalary ózderiniń 16-shy chempıonattarynda dop teppek.

Álbette, favorıtterdiń kóshin ádettegideı Brazılıa bastap tur. Alaıda, Selesao jigitter sońǵy ret osydan 20 jyl buryn top jarypty. Qorǵanysy men shabýyly da «sen tur, men ataıyn» degen jigitterden Brazılıa 2018 jyly Reseıde shırek fınalda súringen bolatyn. Mamandar favorıt dep aıdar taqqan taǵy bir komanda – Argentına. Tipti, ártúrli boljam quraldary da bıylǵy chempıon dep Albiceleste jigitterin aıtyp júr. Argentına birinshi kezekte Lıonel Messı bastaǵan shabýylshylaryna senedi. Degenmen, alǵy shepte kez kelgen qamaldy buzyp ótetin bul komandanyń qorǵanysy sonshalyqty myqty emes. Al Eýropa elderinen birinshi kezekte Fransıa men Portýgalıany aıtyp ótýge bolady. Dıde Desham syndy bas bapkeri bar, Kılıan Mbappe, Kárim Benzema, Osman Dembele syndy oıynshylary bar Fransıa bıyl da jeńis tuǵyryna kóterilýdi kózdeıdi. Al Portýgalıanyń seneri – Krıshtıaný Ronaldý. Iá, klýbtyq deńgeıde shaý tarta bastaǵan shyǵar, biraq ulttyq qurama degende Krıshtıanýdyń oıyny erekshe.

Ras, basqa komandalar da tańǵaldyrýy múmkin. Ispanıa, Germanıa, Anglıa, Ýrýgvaı syndy quramalar da myqtylarmen jasaqtalǵan. Tipti, 2018 jylǵydaı bıylǵy chempıonattyń da kópshilikti tańǵaldyryp, fınalǵa deıin shabar óz Horvatıasy shyǵýy múmkin.

Jalpy, bıylǵy álem chempıonaty ádettegideı jazda emes, qysta ótýi de mýndıalǵa ózindik sharm berip tur. Iá, klýbtyq komandalar úshin yńǵaısyz, biraq fýtbolshylar men jankúıerler úshin óte qolaıly ýaqyt. Óıtkeni, oıynshylar chempıonatqa sharshańqy emes, naǵyz babynda keldi. Al bul bir aı boıy tamasha fýtbol oıyndaryn kóremiz degen sóz.

 Kerek derek

SİZGE QYZYQ 10 DEREK

Erteńgi álem chempıonatynyń qarsańynda nazarlaryńyzǵa osy mýndıal jaıly eń qyzyq 10 derekti usynamyz.

Eń alasa boıly fýtbolshy

Álem chempıonatyna tirkelgen oıynshylardyń ishinde boıy eń alasa fýtbolshy – marokkolyq İlıas Shaır. Shotlandıanyń «Kýınz Park Reındjers» komandasynda dop tebetin jartylaı qorǵaýshynyń boıy bar bolǵany – 158 sm. Salystyrmaly túrde aıtaıyq, eń boıshań oıynshy – Nıderland quramasynyń qaqpashysy Andrıs Noppert. Boıy – 203 sm.

«Otanyn satqandar»

Álem chempıonatyna barlyǵy 831 fýtbolshy tirkelgen. Ár komandada 26 oıynshydan. Tek Iran ǵana 25 fýtbolshy aparypty. Al solardyń ishinde 137-si ózi týǵan eldiń emes, basqa quramanyń namysyn qorǵaıdy. Máselen, qorǵaýshy Pepe Brazılıada dúnıege kelgenimen, Portýgalıanyń namysyn jyrtyp júr. Al aǵylshyn Rahım Sterlıńtiń týǵan jeri – Iamaıka. Mundaı fýtbolshylar Marokkoda kóp. Atalmysh quramanyń 14 oıynshysy ózge elde týǵan.

Áıel tóreshiler

Katardaǵy álem chempıonatynda tuńǵysh ret áıel tóreshiler qyzmet etedi. Bas qazy retinde mýndıalǵa fransıalyq Stefanı Frappar, rýandalyq Salıma Mýkansanga jáne japonıalyq Esımı Iamasıta shaqyrtý aldy.

Anglıa – eń qymbat qurama

Álem chempıonatyndaǵy eń qymbat fýtbolshy – Kıllıan Mbappe. Transfermarkt deregi boıynsha, onyń baǵasy – 160 mln. evro. Al eń qymbat qurama – Anglıa. Fýtbolshylarynyń jalpy baǵasy 1,260 mlrd evro. Ekinshi orynda – Fransıa (953,5 mln evro), úshinshi orynda – Brazılıa (899,5 mln evro), odan keıin Ispanıa (798, mln evro), Germanıa (728,5 mln evro), Nıderland (658,5 mln evro) dep kete beredi. Eń arzan qurama – Katar. Týrnır qojaıyndarynyń jalpy baǵasy – 14,9 mln evro.

Eń jas jáne eń egde oıynshy

«Borýssıa D» komandasynyń shabýylshysy Iýssýf Mýkokonyń jasy bar bolǵany 17-de. Degenmen, erteń kámelettik jasqa tolady. Al eń egde oıynshy – meksıkalyq qaqpashy Alfredo Talaver. Onyń jasy – 40-ta. Salystyrmaly túrde aıtaıyq, Álem chempıonatyndaǵy eń jas bas bapker – Lıonel Skalonı. Argentına quramasyn baptaıtyn maman Talaverden bar bolǵany 4 jasqa úlken. Al eń egde bas bapker – Lýı Van Gal. Nıderlandy quramasynyń jattyqtyrýshysy 71-ge toldy. Aıtpaqshy, fýtbolshylarynyń jalpy orta jasy 24,7 jasty quraıtyn Gana quramasy osy mýndıaldiń eń jas komandasy. Al eń egde komanda – Iran. Fýtbolshylarynyń ortasha jasy – 28,9.

«Bavarıa» bárinen ozdy

Álem chempıonatyna eń kóp oıynshy qosqan klýb – «Bavarıa». 17 oıynshysy Katarǵa attandy. «Manchester sıtı» men «Barselonada» 16 oıynshydan. Odan keıingi orynda 14 oıynshymen Madrıdtiń «Realy» tur. Sondaı-aq, úzdik klýbtar qatarynda 13 oıynshymen «Manchester ıýnaıted» te bar.

Stadıondar bir-birine óte jaqyn

Katar – shaǵyn ǵana memleket. Oıyndar 5 qalanyń 8 stadıonynda ótedi. Arenalar arasyndaǵy maksımaldy qashyqtyq nebári 56 shaqyrym. Bir stadıonnan ekinshisine jetý úshin jankúıerler maksımým bir saǵat jumsaıdy.

Bar bolǵyr VAR

Álem chempıonatynda VAR júıesi tipten kúsheıtiledi. Ofsaıdtardy qadaǵalaý úshin FIFA jańa beıne quralyn usyndy. Stadıon shatyryna qosymsha 12 kamera ornatylady. Ol fýtbolshylardyń pozısıalaryn naqty esepteýge kómektesip, tóreshilerge tez sheshim qabyldaýǵa sebep bolady. Sonymen qatar, dopqa da elektrondy jabdyq ornatylady.

Alkogól álde aıyqtyrǵysh

Arab elderinde alkogóle jáne qoǵamdyq oryndarda mas kúıinde júrýge tyıym salady. Zańdy buzǵan adam alty aıǵa bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin. Eger stadıonǵa mas kúıinde kirmek bolsańyz, aldymen arenanyń janynda salynǵan arnaıy aıyqtyrǵyshtarǵa jiberedi. Sodan keıin ǵana oıyndy tamashalaı alasyz. Alaıda, fanattarǵa arnalǵan aımaqtarda alkogól ishýge tıym joq.

Bılet qansha turady?

Álem chempıonatynyń bıletteri 2022 jyldyń basynda-aq satylymǵa shyqqan. Sheteldik jankúıerler úshin mach bıletteri jergilikti turǵyndarǵa qaraǵanda birneshe ese qymbat satylyp jatyr. Sonymen, toptyq kezeń oıyndarynyń bıletteri – 250–800 Katar rıaly (69–220 AQSH dollary) turady. Al fınaldyń bıletter 220–5850 Katar rıaly (604–1,6 myń dollar) aralyǵynda.