- 30 tamyz – Konstıtýsıa kúni!
- JAŃA QAZAQSTAN
Ata Zańymyz el birligin jáne adamnyń ar-ujdany men abyroıyna qol suǵýǵa bolmaıtynyn negizdep, kemsitýdiń kez-kelgen túrine tyıym salý arqyly ultymyzdy uıystyrady. Osy basty ustanymdar baǵa jetpes baılyǵymyz – ishki saıası turaqtylyqty qamtamasyz etedi. Táýelsizdik rýhy árbir jolynda kórinis tapqan Konstıtýsıamyzǵa qurmet halqymyzǵa tán otanshyldyqtyń arqaýyna aınalyp otyr.
Qasym-Jomart TOQAEV.
Konstıtýsıalyq reforma Negizgi Zańdy aıtarlyqtaı jańartty
Z0 tamyzda Qazaqstan halqy Konstıtýsıa kúnin atap ótedi. QR qoldanystaǵy Konstıtýsıasy qabyldanǵan kúnnen bastap 27 jyl ótti. Osy kezeńde Qazaqstannyń Negizgi Zańy óz damýynyń eleýli evolúsıalyq jolynan ótti. Alaıda, qarapaıym azamattar, azamattyq qoǵam tarapynan Konstıtýsıaǵa degen qyzyǵýshylyq buljytpaı artyp keledi, bul bizdiń kózqarasymyz boıynsha, ásirese qańtardaǵy qaıǵyly oqıǵalardan jáne keıinnen QR Prezıdenti Q.K. Toqaevtyń óziniń mazmuny boıynsha revolúsıalyq sıpattaǵy Qazaqstan halqyna arnaǵan Naýryz Joldaýynan keıin qazaqstandyq qoǵamnyń údemeli saıasılandyrylýyna baılanysty dep oılaımyz.Jaqynda elimizde ótken konstıtýsıalyq reforma saıası júıeni jetildirýge qatysty Negizgi Zańdy aıtarlyqtaı jańartty.
Tujyrymdamalyq saıası-quqyqtyq qujat
Negizgi Zańda bekitilgen normalar qatyp qalǵan quqyqtyq másele bolyp qala almaıdy. Qazaqstandaǵy konstıtýsıalyq zańnamanyń odan ári damýy men jetilýine yqpal etýi múmkin erejelerdi belgileı otyryp, adamzat pen memlekettiń progresi, atap aıtqanda, zańnamadaǵy, onyń ishinde konstıtýsıalyq zańnamadaǵy ózgeristerdi boljaıdy, bul ýaqyt talaptaryna barynsha tolyq jaýap beredi dep nyq senimmen aıtýǵa bolady. Aıtalyq, akademık Ǵ.S. Saparǵalıev Qazaqstandaǵy konstıtýsıalyq quqyq salasy qaıratkerleriniń biri bola otyryp (ol Negizgi Zań jobasyn ázirleýshilerdiń biri bolǵan), Konstıtýsıanyń bastapqy redaksıasy búlinbegen túrinde bolýy tıis dep eseptegen. Oǵan, mysaly, Amerıka Qurama Shtattaryndaǵydaı, tek túzetýler engizilýi kerek. Osy memlekettiń negizin qalaýshy-ákeler bul qujatty urpaq úshin saqtaý qajet dep sanady.
Konstıtýsıa – qoǵam men memlekettiń uzaq merzimdi bolashaqqa damýyn aıqyndaıtyn tujyrymdamalyq saıası-quqyqtyq qujat ekeni daýsyz. Qoǵamnyń oń damýy onyń tabıǵaty boıynsha qanshalyqty progresıvti jáne demokratıalyq ekenine baılanysty. Konstıtýsıanyń erejeleri negizinde aǵymdaǵy zańnama da damýda, ıaǵnı Negizgi Zańnyń normalary qoǵamdyq qatynastardy retteıtin barlyq normatıvtik quqyqtyq aktilerdi qalyptastyrý men damytý úshin negiz bolyp tabylady.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń quqyqtyq normalary memleket pen qoǵam ómiriniń barlyq: saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı salalaryna qatysty. Árıne, Negizgi Zańnyń quqyqtyq normalary áleýmettik qatynastardyń mańyzdy, negizgi aspektilerin ǵana retteıdi. Osymen Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń quqyqtyq normalary quqyqtyń basqa salalarynyń quqyqtyq normalarynan olardy damytý kózi bola otyryp erekshelenedi.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń konstıtýsıalyq quqyqtyń basqa kózderimen salystyrǵanda joǵary zańdyq kúshi, tikeleı yqpaly bar jáne Qazaqstannyń búkil aýmaǵynda qoldanylady. Qazaqstan Respýblıkasynda qabyldanatyn zańdar men basqa da normatıvtik quqyqtyq aktiler Konstıtýsıany negizge alýǵa tıis jáne oǵan qaıshy kelmeýge tıis. Eger olar Konstıtýsıaǵa qaıshy kelse, onda olar jaramsyz jáne qoldanylmaýy kerek. Eldiń Negizgi Zańynda onyń erejeleriniń eń joǵary zańdy kúshin qamtamasyz etý kepildikteri belgilengen.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń tek konstıtýsıalyq quqyqtyń ǵana emes, sonymen qatar quqyqtyń barlyq basqa salalarynyń negizgi kózi retindegi mańyzy onda halyqtyń memlekettik erki, onyń quqyqtyq demokratıalyq memleket qurýǵa, álemdik qoǵamdastyqtyń teń quqyly múshesi bolýǵa degen umtylysy tikeleı júzege asýymen túsindiriledi. Memlekettiń bul aktisi basqa quqyq kózderinen erekshelenedi jáne ol tek memlekettiń ǵana emes, tutastaı alǵanda qoǵamnyń da, árbir azamattyń da Negizgi Zańy bolyp tabylady. Basqa normatıvtik quqyqtyq aktiler qoǵamdyq ómirdiń jekelegen jaqtaryna qatysty. Aıtalyq, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń ıdeıalary, qaǵıdattary, quqyqtyq normalary búkil qoǵam ómiriniń neǵurlym eleýli aspektilerin retteıdi: árbir adamǵa, azamatqa, qoǵamdyq bastamanyń barlyq sýbektilerine (birlestikterge, qozǵalystarǵa, ózin-ózi basqarý organdaryna jáne t.b.) qatysty bolady. Qazaqstandaǵy táýelsizdik pen egemendiktiń 30 jyldan astam jetistikteri men jeńisteri eldegi konstıtýsıalyq qurylystyń tutastaı alǵanda durys jolmen ótkenin kórsetti.
Turaqtylyq úshin negiz qurdy
Óz kezeginde, bizdiń elimizdiń progresıvti demokratıalyq damýyna kedergi keltiretin toqyraý jáne basqa da jaǵymsyz qubylystar ishinara joıylǵan jáne sońǵy konstıtýsıalyq reformamen jańǵyrtylǵan Konstıtýsıanyń keıbir jetilmegen normalarymen de baılanysty.
Árıne, eger biz Qazaqstannyń KSR Odaǵy ydyraǵan jáne táýelsizdik alǵan kezeńdegi bastapqy sórelik jaǵdaıyn jáne eldiń qazirgi quqyqtyq, saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik jaǵdaıyn salystyratyn bolsaq, onda ekonomıkany damytý jáne qoǵamdy demokratıalandyrý turǵysynan eleýli progres, ıaǵnı ilgerileýshilik bar. Jaǵdaıdyń basqasha bolmaı osylaı bolýy – Negizgi Zańnyń tikeleı eńbegi. Konstıtýsıa elde tek demokratıany ǵana emes, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne ózge de reformalardy qaryshty damytý úshin jaǵdaı jasady. Eń bastysy, ol, basqa postkeńestik elder týraly aıtpaǵanda, bizdiń memleketimizdegi turaqtylyqqa yqpal etti.
Ultaralyq jáne konfesıaaralyq qatynastardy ornatatyn normalardy anyqtaı otyryp, qoldanystaǵy Konstıtýsıa turaqtylyq úshin negiz qurdy, óıtkeni onda ultaralyq alaýyzdyqty qozdyratyn nemese bılik pen halyq arasyndaǵy revolúsıalyq qarama-qaıshylyqqa yqpal etetin presedentter joq. Nátıjesi aıqyn: tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, Qazaqstan qazirgi kezeńde Ortalyq Azıanyń neǵurlym turaqty jáne ekonomıkalyq turǵydan damyǵan memleketi bolyp tabylady.
Negizgi Zań ózine uqypty qaraýdy talap etetindigimen kelisý kerek, onyń jobasyn daıyndaý kezinde eldegi barlyq ǵylymı-teorıalyq jáne praktıkalyq áleýetti paıdalaný qajet. Konstıtýsıa óziniń ishinde baıandaýdyń tolyq emestiginen, qarama-qaıshylyqtan jáne eki ushtylyqtan zardap shegetin qandaı da bir normalardy saqtaýǵa quqyǵy joq.
Sonymen birge, bul jerde Konstıtýsıa jobasyn daıyndaýǵa kásibı mamandar, eń aldymen konstıtýsıalyq quqyqty zertteýde mol tájirıbesi bar ǵalymdar qatysýy kerek. Jobasy bir aıda nemese odan da az ýaqytta daıyndalǵan Konstıtýsıany tez arada qabyldaýǵa bolmaıdy. Árıne, Konstıtýsıa jobasynda búkil halyqtyń emes, belgili bir saıası kúshterdiń, jeke tulǵalardyń múddelerine qyzmet etýge arnalǵan erejeler men ıdeıalardy qurý múmkin emes.
Osylaısha, Konstıtýsıa qatyp qalǵan quqyqtyq materıa bola almaıdy, ol qoǵamda bolyp jatqan ózgeristermen birge ózgeredi. Búginde, mysaly, Qazaqstanda jergilikti ózin-ózi basqarýdy odan ári damytý qajettiligi týraly ótkir másele tur. Bul ınstıtýt azamattyq qoǵam men memlekettiń toǵysynda ornalasqan. Onyń ústine, bul ınstıtýt azamattyq qoǵamǵa kóbirek jaqyn dep aıtýǵa negiz bar. Bul tipti onyń ataýynan – ózin-ózi basqarýdan týyndaıdy. Biz qatysý (patrısıpasıa) týraly, ıaǵnı jergilikti máselelerdi óz betinshe jáne óz jaýapkershiligimen sheshetin ózin-ózi basqarýdyń qoǵamdyq uıymy týraly aıtamyz. Biraq bul ınstıtýttyń nátıjeli damýy úshin oǵan qarjy-ekonomıkalyq negiz qurý qajet. Buǵan Konstıtýsıada memlekettik jáne jeke menshikpen qatar, jergilikti ózin-ózi basqarý organdary basqaratyn mýnısıpaldy menshiktiń bekitilýi yqpal etýi múmkin. Dál osy jańalyq Qazaqstandaǵy jergilikti ózin-ózi basqarýdyń progresıvti damýyna túrtki bola alady. Mysaly, «Qazaqstan-2050» Strategıasynda» jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin túbegeıli reformalaý qajettigi atap ótilgen. Al, naýryz aıyndaǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynda QR Prezıdenti Qasym–Jomart Toqaev eń aldymen memleket pen jergilikti ózin-ózi basqarý organdary fýnksıalarynyń arajigin tıimdi ajyratý qajettigine nazar aýdardy. «Jergilikti ózin-ózi basqarýdyń myqty júıesi – azamattardyń týǵan eldi mekendegi ómir sapasyn jaqsartýǵa tikeleı qatysýynyń bazalyq negizi ekenin túsiný kerek» dep atap ótti Prezıdent.
Konstıtýsıany jetildirý kerek
Munyń bárin, bizdiń oıymyzsha, Negizgi Zańǵa belgili bir ózgerister men tolyqtyrýlar engizý arqyly ǵana jasaýǵa bolady, bul ishinara sońǵy konstıtýsıalyq reforma kezinde jasaldy. Sebebi, jergilikti ózin-ózi basqarý – bul halyqtyń jergilikti mańyzy bar belgili bir mindetterdi óz jaýapkershiligimen sheshýge arnalǵan ınstıtýty, demek bul azamattyq qoǵam ınstıtýty. Biraq jergilikti ózin-ózi basqarýdy eshbir jaǵdaıda memleketten bólek qarastyrýǵa bolmaıdy.
Jergilikti ózin-ózi basqarýdyń memlekettik organdarmen qarym-qatynasyn durys qurý úshin belgili bir memlekettik ókilettikterdi, atap aıtqanda, áleýmettik-ekonomıkalyq sıpattaǵy jergilikti ózin-ózi basqarý organdaryna zańdy túrde berý qajet. Budan ári memlekettik bılik organdary men jergilikti ózin-ózi basqarý fýnksıalarynyń arajigin ajyratý qaǵıdatyn konstıtýsıalyq turǵydan bekitý qajet. Onsyz jergilikti ózin-ózi basqarýdyń normatıvtik-quqyqtyq bazasyn damytý tıisti dárejege ıe bolmaıdy.
Bizdiń elimizde qoǵamdyq turaqtylyqty, ultaralyq jáne konfesıaaralyq kelisimdi qamtamasyz etýdiń, qazaq sáıkestigin jáne jalpy qazaqstandyq patrıotızmdi qalyptastyrýdyń qazaqstandyq modeli qalyptasty. Osy úlgi aıasynda Qazaqstanda turatyn barlyq etnostardy odan ári damytý úshin belgili bir múmkindikter jasalǵan. Bul turǵyda ultaralyq qatynastardy úılestirýdiń jáne mádenı san alýandyqty saqtaýdyń biregeı tetigi – Qazaqstan halqy Assambleıasy óziniń aınymas rólin atqarady. Alaıda egemendigimizdi qorǵaýdy, turaqtylyqty, ultaralyq kelisimdi jáne t.b. qamtamasyz etýdi retteıtin keıbir konstıtýsıalyq qurylymdar, bizdiń oıymyzsha, jańǵyrtýdy talap etedi.
Ári qaraı, Negizgi Zańymyzdy muqıat zerdeler bolsaq, 29 jáne 30-baptardy jańa uǵymda qarastyrǵan jón sıaqty. Jıyrma toǵyzynshy bap QR azamattarynyń densaýlyǵyn saqtaýǵa quqyǵy bar ekenin aıtady. Bul jaqsy, biraq búginde QR aýmaǵynda shetel azamattary, azamattyǵy joq adamdar, sondaı-aq shetelden jaqynda kelgen otandastarymyz bar. Konstıtýsıanyń progresıvtiligi onyń barlyq osy sanattarǵa tikeleı qoldanylýyn taratýdan turady dep oılaý kerek. Sondyqtan osy baptyń bastalýyn «QR-daǵy árbir adamnyń densaýlyǵyn saqtaýǵa quqyǵy bar» dep tujyrymdaǵan durysyraq bolar edi.
Bul 30-bapqa da qatysty. Onda QR azamattaryna memlekettik oqý oryndarynda tegin orta bilim alýǵa kepildik beriledi, orta bilim barlyq adamdar úshin mindetti jáne t.b. Biz áleýmettik, quqyqtyq, demokratıalyq memleket qursaq, «bilim alý quqyǵy QR aýmaǵynda zańdy túrde júrgen árbir adamǵa qoldanylýy tıis» dep tujyrymdaýǵa bolady.
Qazaqstannyń qazirgi saıası basshylyǵynyń kóshi-qon jáne otandastardyń Qazaqstannyń aýqymdy aýmaqtaryna qonys aýdarýy turǵysynan kóregen baǵytynyń strategıalyq jáne saıası máni zor, sondyqtan ol tek áleýmettik turǵydan ǵana qamtamasyz etilmeýi tıis, bul Konstıtýsıanyń keıbir normalarynda baıandy etilýge tıis. Aıtalyq, «QR-daǵy árkimniń bilim alýǵa quqyǵy bar: jáne jeke erejemen «QR azamattarynyń zańda belgilengen tártippen tegin bilim alýǵa quqyǵy bar» dep jazý kerek.
Memleket umtylýǵa tıis basym maqsat
QR Konstıtýsıasynyń 1-baby Qazaqstandy quqyqtyq, demokratıalyq, zaıyrly jáne áleýmettik memleket retinde jarıalaıdy degen tirkestegi «retinde» sózine nazar aýdaryńyz. TMD-nyń basqa elderiniń, atap aıtqanda, Qyrǵyzstannyń Konstıtýsıasynda Qyrǵyz Respýblıkasynyń demokratıalyq, quqyqtyq, zaıyrly, áleýmettik memleket ekendigi tikeleı kórsetilgen. Qısyndy turǵydan alǵanda, onda demokratıalyq qoǵam men quqyqtyq memleket quryldy. Biraq, keshirińiz, quqyqtyq memleket – bul adamzat ómir boıy umtylatyn jaıbaraqat, baqytty ómir. Quqyqtyq memleket búginde álemniń birde-bir elinde qurylmaǵan. Qarapaıym tilge aýdarǵanda bul sybaılas jemqorlyq, adam quqyqtary men bostandyqtarynyń qandaı-da bir túrde buzylýy jáne basqa da kóptegen, sonyń ishinde quqyqtyq sana men quqyqtyq nıgılızmmen baılanysty, máseleler álemniń barlyq elderinde oryn alatyndyǵyn bildiredi.
«Retinde» degen tujyrym demokratıalyq, quqyqtyq, zaıyrly jáne áleýmettik memleket qurý jolymen ǵana júrip kele jatqanymyzdy bildiredi, biraq Qazaqstanda mundaı memleket quryldy dep eshbir jaǵdaıda aıta almaımyz. Bul – kez kelgen memleket umtylýǵa tıis basym maqsat. Kez kelgen memlekettiń Konstıtýsıalary halyqtyń mentalıtetin kórsetedi jáne onyń sáýletshileri men ázirleýshileri eger birinshi bolmasa, onda alys jáne sońǵy emes, kezekte osy faktordan týyndaıdy dep aıtýǵa negiz bar. Konstıtýsıa, Negizgi Zań bola otyryp, el damýynyń basym baǵyttaryn kórsetip qana qoımaı, sonymen birge ǵasyrlar boıy qalyptasqan salt-dástúrlerdi qandaı da bir jolmen nemese basqasha túrde bekitýi kerek. Mysaly, kóshpeli halyqtardyń (aıtalyq, qazaqtardyń) mentalıteti Konstıtýsıalyq erejelerde qalaı kórinis tabýy múmkin ekenin qarastyrý oryndy ma? Qazaqtar – bostandyqty súıetin halyq jáne bul, atap aıtqanda, jynystyq teńdik sıaqty normada kórinis tapty. Eger biz tarıhqa júginetin bolsaq, onda ótken ǵasyrlardaǵy áıelderge degen adal da jyly kózqaras qazaq áıelderiniń eshqashan párenje kımegendiginen jáne kóbinese kúıeýlerimen birge syrtqy jaýǵa qarsy soǵysqa qatysýynan kórinis tabady. Nemese qyrǵyzdardy alaıyq. Olarda ádet-ǵuryp quqyǵynyń keıbir normalary zańnamada, sonyń ishinde Konstıtýsıada da oryn alǵan. Onda, aıtalyq, aqsaqaldar soty konstıtýsıalyq túrde resimdelgen. Atalǵan organ turmystyq deńgeıde týyndaıtyn qaıshylyqtardy sheshýge kómektesedi, osylaısha jalpy ıýrısdıksıa sottaryn bosatady. Bul halyqtyń rýhyna ǵana emes, qoǵamnyń demokratıalyq damýyna da yqpal etedi. Máselen, aqsaqaldar sottary, toqsandyq komıtetter, shaǵyn aýdandar keńesteri, qoǵamdyq keńester, aýmaqtyq qoǵamdyq ózin-ózi basqarý organdary, basqa organdar jáne t.b. sıaqty ár túrli qoǵamdyq qurylymdardy jergilikti bılik júıesine qosý Qyrǵyzstandaǵy jergilikti ózin-ózi basqarýdyń ereksheligi bolyp tabylady. Bul organdar problemalardy jergilikti deńgeıde sheshýge yqpal etedi.
Bizde búginde Qazaqstanda Memleket basshysynyń bastamasy boıynsha Ulttyq Quryltaı ınstıtýty qaıta jandanyp, jumys isteı bastady.
Bul tujyrymdama keıbir postkeńestik elderdiń (kórshilerimizdiń) konstıtýsıalarynda sońǵy júrgizilgen konstıtýsıalyq reformalar barysynda berilgen.
Taǵy bir eskeretin mańyzdy másele, konstıtýsıalyq quqyq teorıasy men quqyqtyq bolmys turǵysynan QR Konstıtýsıasynyń 27-baby 1-tarmaǵynyń tujyrymy belgili bir alańdaýshylyq týǵyzady, oǵan sáıkes neke men otbasy, ana men áke jáne bala memlekettiń qorǵaýynda bolady. Batysta, bizdiń oıymyzsha, dástúrli qazaq otbasy úshin túbegeıli túrde qaıshy keletin jáne qabyldanbaıtyn bir jynysty nekeni zańdastyrýdyń jáne tipti olardyń bala asyrap alýynyń ósip kele jatqan teris úrdisin eskere otyryp, bul, osy tarmaqta neke erkek pen áıel arasyndaǵy odaq retinde dep ımperatıvti túrde jazylýy kerek jáne odan ári QR Negizgi Zańynyń mátini boıynsha sıpattalady.
Bul tujyrymdama keıbir postkeńestik elderdiń (kórshilerimizdiń) konstıtýsıalarynda sońǵy júrgizilgen konstıtýsıalyq reformalar barysynda berilgen.
QR Konstıtýsıasynyń 1-babynda aıtylǵandaı, Qazaqstan ózin demokratıalyq, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady. Demek, memleket múgedekter sıaqty toptarǵa qamqorlyq jasaýǵa mindetti. Biraq Konstıtýsıa qoǵamdyq qatynastardyń barlyq salalaryn (aıtalyq, múgedekterdiń memleketpen qarym-qatynasyn) retteýge mindetti emes. Onda tek bastapqy erejeler, negizgi ıdeıalar men prınsıpter bar. Osylardy negizge ala otyryp, ásirese, áleýmettik qorǵaýǵa baǵyttalǵan aǵymdaǵy zańnama olardy tájirıbede júzege asyrýy tıis. Bulaı bolǵan jaǵdaıda taǵy da jergilikti ózin-ózi basqarýǵa oralamyz. Eger onyń naqty reformasy ótetin bolsa, onda jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynyń óz búdjeti, memlekettik ókilettikteri bolady, bul olarǵa áleýmettik saıasatty da, jastardyń qyzmetine jáne kedeıler men múgedekterdi qoldaýǵa baılanysty saıasatty da iske asyrýǵa múmkindik beredi.
Negizgi Zańnyń áleýetin kúsheıtý kerek
Eldiń progresıvti damýy úshin qoldanylyp júrgen Konstıtýsıanyń áleýetin jetkilikti dep tanı otyryp, soǵan qaramastan, joǵaryda baıandalǵandy negizge alyp, Qazaqstannyń Negizgi Zańynyń áleýetin kúsheıtý kerek. Bir baptyń sheńberinde bizdiń Konstıtýsıamyzdyń barlyq problemalyq máselelerin (jáne olardyń sany az emes) baıandaý múmkin emes. Sondyqtan Negizgi Zańnyń progresıvtiligi týraly memlekette bolyp jatqan ózgerister boıynsha aıtýǵa bolatynyn atap ótken jón. Basqa elderdiń Konstıtýsıalary týraly aıtqanda, belgili bir normalarǵa ǵylymı-teorıalyq turǵydan baǵa berýge bolady, biraq Konstıtýsıanyń quqyqtyq ıdeıalary men prınsıpterin iske asyrý, eń aldymen, halyqtyń ál-aýqatynda kórinis tabýy kerek. Óıtkeni, halyqtyń ál-aýqaty – durys jazylǵan Konstıtýsıaǵa tikeleı baılanysty. Demokratıalyq ınstıtýttardyń damýy, kóp partıalylyq, ekonomıkalyq damý, memlekettiń áleýmettik saıasaty, eń aldymen, eldiń Negizgi Zańynyń normalarynda bekitiledi.
Oıymyzdy qorytyndylasaq, eger elimizdiń Negizgi Zańy qajetti jáne jetkilikti áleýetke ıe bolsa, saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne quqyqtyq reformalar júrgizýdi kózdeıtin Jańa Qazaqstannyń qurylysy tabysty bolatyny sózsiz.