Тәуелсіз Қазақстан спорты: жарқын есімдер мен тарихи жетістіктер
Еліміз егемендік алғаннан кейін оның спорт әлеміндегі жаңа дәуірі басталды. Бұл кезеңде еліміздің атынан сынға түскен спортшылар түрлі аламандарда топ жарып, көк туымызды көкке көтеріп, әнұранымызды шырқатты.
Aqshamnews.kz тілшісі соңғы 30 жылда халықаралық деңгейде көзге түсіп, ел намысын абыроймен қорғаған спортшыларды іріктеп, бес негізгі спорт түрі бойынша жүйелеп беруге тырысты. Бұл тізім тек жеке жетістіктер емес, тұтас бір спорт саласының дамуына серпін берген тұлғалармен толықты.
1. Шаңғы жарысы
Қысқы спорт түрлерінен Олимпиадада алғаш алтын әкелгендер – дәл осы шаңғышылар.
Владимир Смирнов – 1994 жылғы Олимпиада чемпионы, қысқы спорттағы алғашқы алтын иегері
1964 жылы Щучинск қаласында туған. 1980-90 жылдары FIS Әлем кубогының бірнеше кезеңін ұтып, 1994 жылы жалпы жеңімпаз атанды.
1994 жылғы Лиллехаммер Олимпиадасында 50 км классикалық стильде алтын алып, Қазақстанға қысқы ойындардағы тұңғыш алтынды сыйлады. Сондай-ақ сол олимпиадада күміс және қола жүлде иеленді.
Кейін Халықаралық Олимпиада комитетінің мүшесі болды, еліміздің қысқы спортын дамытуға атсалысты.
Алексей Полторанин – Әлем кубогының бірнеше кезең жеңімпазы
1987 жылы Риддер қаласында дүниеге келген. 2013 жылы Валь-ди-Фьемме (Италия) әлем чемпионатында екі қола медаль еншіледі.
Әлем кубогы кезеңдерінде бірнеше мәрте жеңіске жетіп, үздік шаңғышылар қатарында аталды.
Алайда 2019 жылы допинг дауына ілігіп, 4 жылға жарыстардан шеттетілді.
2. Бокс
Қазақстан боксы – елдің Олимпиадалық спорттағы ең ірі жетістіктерінің бастауы. Тәуелсіздік алған жылдардан бері боксшыларымыз бірнеше Олимпиадада топ жарып, әлемдік аренада ел намысын абыроймен қорғады. Бұл бөлімде еліміздің атын әлемге танытқан ең танымал алты былғары қолғап шебері туралы сөз болады.
Бекзат Саттарханов – Сидней Олимпиадасының жас чемпионы
Сурет: prosports.kz
• Салмағы: 57 кг дейін
• Туған жылы: 1980 жыл, Түркістан қаласы
• Жетістігі: 2000 жылғы Сидней Олимпиадасында барлық қарсыласын айқын басымдықпен жеңіп, алтын медаль иеленді. Финалда румын боксшысы Дорин Жоржейді 22:10 есебімен ұтты.
• Ерекшелігі: Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең жас Олимпиада чемпионы.
• Қайғылы оқиға: Сол жылы 31 желтоқсанда көлік апатынан қаза тапты. Жасы небәрі 20-да еді.
Василий Жиров – Қазақстанның алғашқы Олимпиада чемпионы
Сурет: ©instagram.com/vassiliyjirovtiger
• Салмағы: Жартылай ауыр салмақ
• Туған жылы: 1974 жыл, Балқаш
• Жетістігі: 1996 жылғы Атланта Олимпиадасында алтын медаль иеленді. Сол Олимпиадада ең шебер боксшыға берілетін Val Barker Trophy марапатын да жеңіп алды.
• Кәсіпқой мансабы: 1997–2003 жылдары IBF тұжырымы бойынша әлем чемпионы болды.
Бақтияр Артаев – Афина Олимпиадасының чемпионы
Сурет: egemen.kz
• Салмағы: 69 кг (жартылай орта салмақ)
• Туған жылы: 1983 жыл, Жамбыл облысы, Меркі
• Жетістігі: 2004 жылғы Афина Олимпиадасында алтын медаль жеңіп алды.
• Айрықша марапаты: Val Barker Trophy кубогының иегері (Жировтан кейінгі екінші қазақстандық).
Серік Сәпиев – Әлем және Олимпиада чемпионы
Сурет: kaz.vesti.kz
• Салмағы: 64–69 кг
• Туған жылы: 1983 жыл, Абай қаласы, Қарағанды облысы
• Жетістіктері:
• 2005 және 2007 жылдары – әлем чемпионы
• 2012 жылғы Лондон Олимпиадасында – алтын медаль
• Val Barker Trophy марапатының иегері
• Сапалы техникасы мен тактикалық шеберлігімен ерекшеленген.
Данияр Елеусінов – 2016 жылғы Олимпиада жеңімпазы
Сурет: olympic.kz
• Салмағы: 69 кг
• Туған жылы: 1991 жыл, Батыс Қазақстан облысы
• Жетістіктері:
• 2006 – кадеттер арасында әлем чемпионы
• 2010 – Азия ойындарының чемпионы
• 2016 – Рио Олимпиадасында алтын медаль иеленіп, Қазақстанның бокстағы жаңа буынының көшбасшысы атанды.
Геннадий Головкин – Әлем боксының жұлдызы
• Салмағы: Орта және екінші орта салмақ
• Туған жылы: 1982 жыл, Қарағанды
• Жетістіктері:
• 2003 – әуесқойлар арасында әлем чемпионы
• 2004 – Афина Олимпиадасының күміс жүлдегері
• Кәсіпқой бокста IBF, WBA, WBC және IBO нұсқалары бойынша бірнеше дүркін әлем чемпионы
• The Ring журналының P4P рейтингісінде үздік ондықта
• 2024 жылы: ҚР Ұлттық Олимпиадалық комитетінің басшысы болып сайланды.
3. Жеңіл атлетикадан жеңіске жеткен қос Ольга
Қазақстан атынан әлемдік аренада жеңіл атлетикадан дара шыққан екі спортшы бар. Екеуі де Олимпиада шыңына жетіп, ел абыройын асқақтатқан тұлғалар.
Ольга Шишигина — Сидней Олимпиадасының чемпионы (2000)
Ол 1968 жылы 23 желтоқсанда Алматы қаласында дүниеге келген. Жеңіл атлетиканың 100 метрге кедергілермен жүгіру түрі бойынша маманданған. Спортпен 1978 жылдан бастап айналысқан.
1994 жылы Жапонияның Хиросима қаласында өткен Азия ойындарында чемпион атанып, “Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген спорт шебері” атағын алды.
1995 жылы Швецияның Гетеборг және Испанияның Барселона қалаларында өткен әлем чемпионаттарында күміс жүлде иеленді.
1999 жылы Жапонияның Маэбаши қаласында өткен жабық алаңдағы әлем чемпионатында алтын жүлде иеленді.
Шарықтау сәті – 2000 жылғы Сидней Олимпиадасында 100 метрге кедергілермен жүгіру жарысында алтын медаль жеңіп алғаны.
2007 жылы Эдмонтонда (Канада) әлем чемпионатында күміс медаль алып, кейін жарақатына байланысты спорттан кетті.
Ольга Рыпакова — Лондон Олимпиадасының чемпионы (2012)
Ольга Сергеевна Рыпакова 1984 жылы 30 қарашада Өскемен қаласында туған. Спорттағы жолын көпсайыстан бастап, кейін ұзындыққа және үш қарғып секіруге ауысқан.
2008 жылы Бейжің Олимпиадасында Азия рекордын жаңартып, 4-орынға табан тіреді (15.11 м).
2010 жылы қысқы әлем чемпионатында 15.14 метрге секіріп, әлем чемпионы атанды. Сол жылы Шанхайдағы «Гауһар лига» жарысында алтын медаль жеңіп алды.
2011 жылы Тэгуде өткен әлем чемпионатында күміс медаль еншіледі.
2012 жылы Лондон Олимпиадасында үш қарғып секіруден 14.98 метр нәтиже көрсетіп, алтын медальға қол жеткізді.
Бұл қос спортшы — тәуелсіз Қазақстанның жеңіл атлетикадағы ең ірі жетістіктерінің иесі. Олар өз жеңістері арқылы еліміздің спорттағы биік әлеуетін паш етті.
4. Велоспорт
Қазақстан велоспортының символына айналған Александр Винокуров — тәуелсіз ел тарихындағы ең табысты велошабандоз. Оның жеңістері мен қайсар мінезі бірнеше буын спортшыларға үлгі болды.
Александр Винокуров — Олимпиада чемпионы (2012)
Александр Николаевич Винокуров 1973 жылы 16 қыркүйекте Солтүстік Қазақстан облысы, Бескөл ауылында дүниеге келген. Халықаралық велоспорт аренасында «Vino» деген лақап атымен танымал.
Сурет: novoetv.kz
Ол өзінің кәсіби мансабын 1998 жылы Casino велокомандасына ауысқан сәттен бастады. 2000 жылы Сидней Олимпиадасында күміс жүлдегер атанып, алғашқы ірі жетістігіне қол жеткізді.
2003 жылы Париж–Ницца жарысында жеңіске жетті.
2006 жылы Испаниядағы әйгілі «Вуэльта» көпкүндік жарысында топ жарып, жалпы есеп бойынша жеңіске жетті.
Александр – еліміздің басты велокомандасы Astana Pro Team ұжымының негізін қалаушылардың бірі әрі капитаны. 2007 жылы Тур де Франс жарысында басты фаворит саналды, бірақ жарыс кезінде жарақат алып, кейін допинг дауына ілігіп, екі жыл жарыстардан шеттетілді.
Бұған қарамастан, Винокуров спортқа қайта оралып, 2009 жылы Астана командасына қосылды. 2010 жылы «Джиро дель Трентино» жарысында жалпы есепте жеңіске жетіп, жоғары деңгейдегі бабын көрсетті.
Шарықтау шегі – 2012 жылғы Лондон Олимпиадасы.
Ойындардың алғашқы күні-ақ Винокуров ел қоржынына алғашқы алтын жүлдені салды. Осы жеңісінен соң мансабын аяқтайтынын жариялады.
Александр Винокуров – Сидней Олимпиадасының (2000) күміс, Лондон Олимпиадасының (2012) алтын жүлдегері. Сонымен қатар ол – Әлем чемпионатының қола жүлдегері және көптеген халықаралық жарыстардың жеңімпазы.
5. Футбол
Футбол – Қазақстанда ең танымал әрі бұқаралық спорт түрі. Ел футболының дамуында бірнеше тарихи кезең мен маңызды жетістіктер бар.
Халықаралық аренаға жол
Қазақстан 1994 жылы FIFA-ның толыққанды мүшесі атанды. 2002 жылы 25 сәуірде УЕФА құрамына қабылданып, осы күн Қазақстан футболы күні ретінде белгіленді. Осыдан кейін ұлттық құрама Еуропа және Әлем чемпионатының іріктеу кезеңдеріне қатыса бастады.
2008 жылғы Еуро іріктеуінде Сербия мен Арменияны жеңіп, Бельгия және Әзірбайжанмен тең ойнап 10 ұпай жинауы – алғашқы сенсациялық нәтижелердің бірі болды. Құраманың ойынына Арно Пайперс бастаған бірқатар шетелдік мамандар еуропалық стиль енгізуге тырысты. Соңғы жылдары Магомед Адиев басқарған тұста Қазақстан 2022/23 жылғы Ұлттар лигасында өз тобында бірінші орын алып, В дивизионына көтерілді. Дегенмен ұлттық құрама әлемдік додаларға әлі қатыса қойған жоқ.
Клубтық деңгейдегі табыстар
Қазақстан клубтары да еурокубоктық жарыстарда жақсы нәтижелер көрсете бастады:
• 2013 – «Шахтер» (Қарағанды) Еуропа лигасының топтық кезеңіне шықты.
• 2015 – «Астана» Чемпиондар лигасының топтық кезеңіне өткен алғашқы қазақстандық клуб атанды.
• 2021 – «Қайрат» Конференция лигасының топтық кезеңіне жолдама алды.
• 2024 – 16 жастағы Дастан Сәтпаевтің ағылшынның әйгілі «Челси» клубына ауысуы – футбол әлеміндегі тағы бір жарқын жаңалық болды.
Сурет: Getty Images
Танымал тұлғалар
Самат Смақов – ұлттық құраманың аңызға айналған капитаны
Сурет: 365info.kz
Ол Қазақстан құрамасы сапында ең көп матч өткізген ойыншы (76 матч).
Ойын мансабында «Қайрат», «Ертіс», «Ақтөбе», «Ордабасы» секілді клубтарда өнер көрсетіп, ел чемпионатын бірнеше рет жеңді.
Ресей мен Түркия чемпионатында да ойнап, халықаралық тәжірибе жинады. Кейін футбол басшылығында жұмыс істеді. 2018 жылы ресми түрде спорттық мансабын аяқтады.
Тағы да есте қаларлық есімдер:
• Бауыржан Исламхан, Исламбек Қуат, Сергей Хижниченко – ұлттық құраманың жетекші ойыншылары
• «Қайрат», «Ордабасы», «Тобыл» – Қазақстан футболын еурокубоктық жарыстарда танытқан клубтар