34 جاستاعى بورانبەك ەركىنبەك الماتى قالاسىنداعى №204 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى. ول وسى ءبىلىم ورداسىندا ءتورت جىلدان بەرى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە ونىڭ ساباعى بارىسىندا جاساعان ەرەكشە تاجىريبەسى تارالىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ىلىكتى. جۇلدىز بولعان مۇعالىممەن Aqshamnews.kz ءتىلشىسى تىلدەسىپ كوردى.
TikTok-تا جاريالانعان بەينەروليك ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىلارمەن بىرگە وتكىزگەن تاجىريبەسى كوپتى تاڭداي قاقتىردى. وعان دەيىن 2000 جازىلۋشىسى بولعان ءمۇعالىمنىڭ پاراقشاسىنا جازىلۋشىلار سانى بىردەن 14 000-عا جەتكەن. ال ءدال وسى تاجىريبەنى تاماشالاعاندار سانى 15.8 ملن-نان اسقان.
قاراپايىم زاتتان - ەرەكشە قۇرىلعى
ۇستازدىڭ تاجىريبە جۇزىندە جاساپ كورسەتكەن بۇل قۇرىلعىسى - «گاز زەڭبىرەگىنىڭ» مودەلى دەپ اتالادى. «ءيمپۋلستىڭ وزگەرىسى جانە رەاكتيۆتى قوزعالىس» تاقىرىبىن وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ول تۇرمىستىق زاتتاردان جاسالعان قاراپايىم قۇرىلعىنى پايدالانعان. وعان بار بولعانى 19 ليترلىك ەكى پلاستيك بوتەلكە، شلانگ جانە ىستىق جەلىم قاجەت بولعان. وسى زاتتاردى پايدالانا وتىرىپ، ءمۇعالىم «گاز زەڭبىرەگىنىڭ» رەاكتيۆتى كۇشىن كورسەتكەن.
«بۇل بالەندەي ءبىر جاڭالىق ەمەس. مەن بۇنى ءبىر كينودان جانە قىتايدىڭ ءبىر سايتىنان كورگەنمىن. سوسىن ءوزىم قىزىعىپ، زاتتارىن الىپ، ءىس جۇزىندە جاساپ كورۋگە بەكىندىم. بۇنى جاساۋعا كوپ ۋاقىت كەتكەن جوق، ارى كەتسە بەس مينۋت»، – دەيدى فيزيكا ءمۇعالىمى.
بۇل تاجىريبەدە گاز شلانگ ارقىلى بوتەلكە ىشىنە جىبەرىلىپ، ناتيجەسىندە جانۋ پروسەسى ارقىلى رەاكتيۆتى قوزعالىس پايدا بولادى. مۇنداي پرينسيپ زەڭبىرەك قۇرىلىمىندا دا، عارىشقا ۇشۋ جۇيەلەرىندە دە قولدانىلادى.
وقۋشىلار - بەلسەندى قاتىسۋشى
ساباققا قاتىسقان 9-سىنىپ وقۋشىلارى تاجىريبەگە بەلسەنە اتسالىسقان. ولار قاجەتتى ماتەريالداردى وزدەرى جيناپ اكەلىپ، قۇرىلعىنى قۇراستىرۋعا كومەكتەسكەن.
«قۇرىلعىنى جاساۋعا وقۋشىلار وزدەرى بەلسەندى تۇردە قاتىستى: ولار ۇيدەن قالدىق پلاستيكالىق بوتەلكەلەر، تۇتىك جانە باسقا دا قاراپايىم ماتەريالداردى اكەلىپ، مودەلدىڭ جاسالۋىنا اتسالىستى. ەكسپەريمەنت بارىسىندا از مولشەردە گاز قولدانىلدى - تەك رەاكتيۆتى اسەردى كورسەتۋ ءۇشىن. بارلىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى قاتاڭ ساقتالدى. تاجىريبەنىڭ ىسكە قوسىلۋىن مەن ءوزىم ورىندادىم، ال وقۋشىلار ءقاۋىپسىز قاشىقتىقتا بولدى. سونىمەن قاتار، وقۋشىلارعا مۇنداي تاجىريبەلەردى ءۇي جاعدايىندا جاساۋعا بولمايتىنى ارنايى ءتۇسىندىرىلىپ، ەسكەرتىلدى»، – دەيدى ءمۇعالىم.
ساباق - زەرتحانا ەمەس، زەرتحانا - ساباق!
«الداعى ۋاقىتتا مۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز. بۇل نەگىزى كۇندە ساباقتا ءوتىپ جاتقان نارسە. زەرتحانالىق دۇنيەلەر عوي. تاعى دا قىزىقتى 1-2 تاقىرىپ بار، سوعان قاجەتتى دۇنيەلەر ءقازىر وقۋشىلارمەن بىرگە جاسالىپ بولدى. بۇل ولار ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى بايلانىستى ارتتىرادى جانە عىلىمي باعىتقا، زەرتتەۋگە قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازىرگى تاڭدا وقۋشىلاردىڭ نازارىن ۇستاۋ، اسىرەسە فيزيكا، حيميا، ماتەماتيكا سياقتى كۇردەلى پاندەردە، وڭاي ەمەس»، – دەيدى ۇستاز.
ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇل تاجىريبە – نيۋتوننىڭ ءۇشىنشى زاڭى مەن ءيمپۋلستىڭ ساقتالۋ زاڭىن ناقتى كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن كەرەمەت قۇرال. سونىمەن قاتار، رەاكتيۆتى قوزعالىس پرينسيپتەرى ارقىلى وقۋشىلار زەڭبىرەك جۇمىسى مەن ءتىپتى عارىش كەمەلەرىنىڭ قوزعالىس مەحانيزمىن دە جاقسى تۇسىنە الادى.
جاي عانا تاجىريبە ەمەس - شابىت كوزى
بورانبەك ەركىنبەك - جاي عانا ءبىلىم بەرۋشى عانا ەمەس، وقۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ىزدەنىس وتىن جاعاتىن شامشىراق. ول - كۇندەلىكتى تاقىرىپتى ومىرمەن بايلانىستىرىپ، وقۋشىنى قىزىقتىرا بىلەتىن ءمۇعالىم.
ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋدەگى ۇستانىمى مەن كوزقاراسى ونىڭ ارەكەتىنەن عانا ەمەس، سوزىنەن دە كورىنىس تابادى. بورانبەك ەركىنبەك ءوز جۇمىسىندا «سەن جانباساڭ، مەن جانباسام، كىم جانادى لاپىلداپ؟!» – دەگەن جولدارىن ۇرانى ىسپەتتى ۇستانىپ كەلەدى.