قازاق حالقى ەجەلدەن-اق كوپ دۇنيەنى ءسوزسىز، ءۇنسىز-اق ىم-يشارا ارقىلى جەتكىزىپ وتىرعان. بۇعان تاريحتاعى كوپ ءسالت-داستۇر لە، "ىمدى تۇسىنبەگەن، دىمدى تۇسىنبەيدى" دەگەن ءسوزى دە كۋا. ال بۇگىنگى جاستار سول ءۇنسىز ءتىلدىڭ سىرىن بىلە مە؟ اqshamnews.kz ءتىلشىسى وسى سىندى مىسالداردى ەتنوگراف-تاريحشى مارات توقاشبايەۆتان سۇراپ ءبىلدى.
كىرەبەرىسكە قىزىل ءجىپ بايلاۋ
قازاق - ەشقاشان قوناعىن "كىرمە" دەپ قايتارماعان حالىق. كەز كەلگەن ادامدى "قۇدايى قوناق" دەپ تورىنە شىعارعان. دەگەنمەن كەي كەزدەرى ءۇي يەسى قوناق كۇتە المايتىن جاعدايدا بولادى. مىسالى، ۇيدە ناۋقاس جاتسا نەمەسە داستارقان جايۋعا مۇمكىندىك بولماسا، ەسىككە قىزىل ءجىپ بايلاعان. بۇل – "ۇيگە كىرمەگەنىڭ ءجون" دەگەن ءۇنسىز يشارا. ءبىر جاعىنان قوناقتى رەنجىتپەي، ەكىنشى جاعىنان جاعدايىن تۇسىندىرگەن نازىك بەلگى.
سىپىرتقىنى تىكە قويۋ – تاتۋلاستىرۋعا شاقىرۋ
ەرتەدە اۋىل ايەلدەرى ۇيدە ۇرىس-كەرىس بولسا، سىپىرتقىنى ەسىكتىڭ الدىنا تىكە قويىپ قوياتىن. بۇل – "ءۇيدىڭ بەرەكەسى قاشتى، ەندى جەڭگەتاي كەلىپ، ەكى جاقتى تاتۋلاستىرسىن" دەگەن يشارا. ياعني ءسوزسىز-اق بۇكىل جاعدايدى جەتكىزەتىن بەلگى بولعان.
قامشى ءىلىپ كەتۋ – قۇدالىقتىڭ باستاۋى
جىگىتتىڭ كوزى ءبىر ءۇيدىڭ قىزىنا تۇسسە، قوناققا بارعان كەزدە كەرەگەگە قامشىسىن ءىلىپ كەتكەن. بۇل – "قۇدا بولايىق، قىزىڭىزعا قۇدا تۇسەيىك" دەگەن ءۇنسىز يشارا. ەگەر قىزدىڭ وتباسى كەلىسسە، قامشىنى قايتارىپ بەرىپ، ءوز جاۋاپتارىن جەتكىزگەن. ال كەلىسپەسە ول جاۋابىن دا ايتىپ، قامشىنى قايتارىپ بەرەتىن بولعان.
"قالىڭ مالىڭ قانشا؟"
قازاق اۋىز ادەبيەتىندەگى كەيبىر ەرتەگىلەردە كەزدەسەتىن عۇرىپ – تۋلاق سيپاپ قالىڭ مال سۇراۋ. جىگىت ۇناتقان قىزدىڭ ۇيىنە قوناق بولىپ كەلگەندە، كوزبەن قاراپ، تۋلاقتى سيپاۋ ارقىلى "قالىڭ مالىڭ قانشا؟" دەگەن يشارا بىلدىرەتىن بولعان. كەي ەرتەگىدە وسى جاعدايدى مىسال قىلىپ كەلتىرەدى. وسىلاي نيەتىن بىلدىرگەن جىگىتكە قىز شاشىن سيپاپ، كەيىن قايتا تۋلاقتى سيپاسا – "قالىڭ مالىم قىمبات" دەگەن بەلگى. "بۇكىل مالىڭدى ساتساڭ دا، مەنىڭ قالىڭ مالىمدى وتەي المايسىڭ" دەگەن قىلجاقتاسۋدى ءۇنسىز تۇسىنىسكەن. بۇل ەپيزود قاراشاش اتتى كەيىپكەرمەن بايلانىستى حالىق ەرتەگىلەرىندە ايتىلادى.