العاشقى جىلىمىق، تەرەزەدەن شۋاقتى ساۋلە تۇسەتىن كەز وسى. بۇل - جەر-الەمدى نۇرعا بولەيتىن ناۋرىز ايىنىڭ العاشقى نىشانى.
«كۇشتىڭ ايى» اتانعان ءۇشتىڭ ايىنىڭ (اقپان) بىتۋىنە ءتورت كۇن قالدى. «بىلمەسەڭ – بىلدىرەم، بىلسەڭ – بۇلدىرەم» دەگەن اقپان اقىرىنداپ جىلىستاپ بارادى. بىرەر كۇن بۇرىن جاۋعان قاردىڭ بەتتى قاريتىنداي ىزعارى دا قالماعان. جۇلدىزدار قيمىلىنا قاراعاندا، الماتىدا قۇلاق ۇسيتىندەي سۋىق بولمايتىن سىڭايلى. سيىر جىلى تاريح قويناۋىنا ەنىپ بارادى. ال بارىس بولسا، اسىعار ەمەس. قىس توقسانى (وڭتۇستىكتە توقسان كۇنگە سوزىلادى) ناۋرىزدىڭ 13-14-ىنە شىعاتىنىن ەسكەرسەك، ءالى دە ساقتانعان ابزال.
وتكەندە ۇركەردىڭ اۋعانىن، كۇننىڭ ازداپ جىلىنۋىنا سونىڭ اسەرى بولعانىن ايتقانبىز. بۇرىنعىلاردىڭ تابيعات تىلسىمىن كۇنى بۇرىن بولجاۋىندا ۇركەردىڭ ورنى ەرەكشە. «ۇركەر شاڭىراقتان كورىنسە، ءۇش اي توقسان قىسىڭ بار، ەل جاتقانشا ۇركەر جامباسقا كەلسە، جاز شىقپاعاندا نەسى بار» دەپ تامسىلدەگەن بابالارىمىز. ۇركەر كۇز باسىندا ىڭىردە شىعىستان، قىس باسىندا ىڭىردە توبەدەن، كوكتەم باسىندا ىڭىردە باتىستان كورىنەدى. ۇركەر تومەندەگەن سايىن كۇن جىلىنادى. ۇركەر تومەندەگەندە (مامىر، ماۋسىم ايلارىندا كوزدەن تاسالانىپ، قىرىق كۇن كورىنبەگەندە ) اۋا رايى جىلىنىپ، كوك قاۋلاپ شىعادى. جازدا ۇركەردىڭ تۇندە كورىنبەيتىن cەبەبى سوندىقتان.
«اقپان الدامشى. ءبىر ءبۇيىرىڭدى قىزدىرسا، ەكىنشى ءبۇيىرىڭدى مۇزداتادى. ءبىر قولىمەن ماڭدايدان سيپاپ، ەكىنشىسىمەن ماڭدايدان شەرتەدى. «جاقسىلىعىنا بارسا – قۇت، جاماندىعىنا بارسا – جۇت». تۇراقسىز: كەيدە ايازدىڭ بەتى قايتىپ، سىنادى، كەيدە اسپان تۇنەرىپ، جاپالاقتاپ قار جاۋادى. ونىڭ بۇرقاسىندى دا، شۋاقتى كۇندەرى الما كەزەك...» بۇرىنعىلار ءوتىپ بارا جاتقان اقپان ايى تۋرالى وسىلاي دەگەن.
اقپاننىڭ باسى «اقپان» امالىمەن باستالىپ، سوڭى ءۇت (ۇتتى) امالىمەن بىتەدى. «اقپاننىڭ ون بەسىنشى جۇلدىزى – قىس پەن كوكتەمنىڭ العاش ۇشىراساتىن كۇنى. وسى كۇنگى اۋا رايى قانداي بولسا، كوكتەم دە سونداي بولادى» دەپ جورامالداعان قازاق جۇلدىزشىلارى. 15 اقپاندا قار جاۋدى. 16-سى كۇنى كۇن ىزعىرىق بولدى، اسپان اشىلمادى. ءقازىر ءقاۋىپتى امالداردىڭ ءبىرى – «ءۇت امالى» ءجۇرىپ جاتىر. ءۇت ءسوزى تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە بار. نەگىزى، قازەكەڭ «ءۇت» دەپ ساڭلاۋدان تۇسكەن ساۋلەنىڭ ىشىندەگى قوزعالىپ جۇرگەن ەسەپسىز توزاڭدى ايتقان. ول - كۇننىڭ جىلىناتىنىن، تابيعاتتىڭ وزگەرەتىنىن، شۋاقتى كۇندەردىڭ جاقىن ەكەندىگىن بىلدىرەتىن توزاڭ.
تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ جاسالعان جورامال
* قىس قارسىز بولسا، جاز قۋاڭ بولادى. جەر كولكىلدەپ، ىلعال مولايسا، جازدا جەر وتتى بولادى.
* دالا قارلى بولسا، كەلەر جازدا جەر ءنارلى بولادى.
* القاپ قالىڭ قار جامىلسا، كوكەكتە كول سۋعا تولادى.
* ەكى ارالىقتا قار جاۋسا، كوكتەم جاڭبىرلى بولادى.
قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، بۇگىن اقپاننىڭ 24ء-ى. اي ەسەبىنشە، 20- سى. ال قازاقشا، ايدىڭ 10-ى. ءسوز ەتىپ وتىرعان اپتامىز ايدىڭ باسى مەن ورتاسىنا جانە سوڭعى اپتاسىنا سايكەس كەلىپ تۇر. بۇل اۋا رايىندا بولاتىن وزگەرىستى اڭعارتسا كەرەك. الداعى اپتادا اۋا رايى تۇراقسىز بولاتىن سىڭايلى: اشىق كۇن دە، جاۋىن-شاشىن دا كورىنىس بەرۋى عاجاپ ەمەس. تاڭەرتەڭ بولماشى ىزعار، تۇنگە قاراي ايتارلىقتاي سۋىق ورىن الادى...