ۇلتتىڭ ۇلى مۇراتى

ەگە­مەندىك دەكلاراسياسى – تاۋەكەل مەن ديپ­لو­ماتيانىڭ، اقىل مەن سابىردىڭ جەمى­ءسى. وسى تاريحي قۇجاتتىڭ اسەرى كوپ ۇزا­ماي بايقالا باستادى. ءبىز قوعامنىڭ ىرگەتا­سىن جاڭار­تىپ، جاڭا بەلەستەرگە ۇمتىلدىق. قازاق­ستان قيىن وتكەلدەن ءوتىپ، ىرگەلى ەل بولۋ­عا باعىت ۇستادى.

قاسىم-جومارت  توقايەۆ.

ەگەمەندىك دەكلاراسياسى – ەل تاۋەلسىزدىگىنە نەگىز قالاعان  جانە جول اشقان تاريحي ماڭىزدى قۇجات

• ەلىمىزدەگى ءاربىر مەرەكەنىڭ، ءاربىر ايتۋلى داتانىڭ پايدا بولۋىنىڭ وزىندىك تاريحى بار. ەگەر دە ول مەرەكە ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ، حالىقتىڭ تاريحى مەن تاعدىرىنا تيگىزەر ىقپالى مەن اسەرى قانشالىقتى كۇشتى بولسا، مەرەكەنىڭ دە حالىق ءۇشىن ماڭىزى زور بولىپ كەلەدى. ەل تاريحىنىڭ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىنە جول سالىپ بەرگەن، تاۋەلسىزدىك جولىنداعى العاشقى قادامعا قۇقىقتىق نەگىز بولعان ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ قابىلدانعان كۇنى – 25 قازان ماڭىزى زور، ەرەكشە تاريحي كۇن بولىپ ەسەپتەلەدى.

ۇلىق مەرەكەنىڭ مازمۇنى مەن ماڭىزى

العاش رەت بۇل ايتۋلى كۇن 1992 جىلى رەسپۋبليكا كۇنى رەتىندە رەسمي اتاپ وتىلە باستادى دا، 2001 جىلدان باستاپ مەملەكەتتىك مەرەكەلىك كۇندەر قاتارىنا ەنگىزىلدى. ال 2009 جىلعى «مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭدا ول كۇن ەشبىر سەبەپسىز الىنىپ تاستالدى. وسىعان بايلانىستى 2022 جىلدىڭ 16 ماۋسىمىندا ۇلىتاۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا سويلەگەن سوزىندە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلاي دەگەن ەدى: «...ەلدىڭ تاريحي جادىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن  ۇيلەسىمدى ساياساتتىڭ بولۋى ەرەكشە ماڭىزدى. ۇلتتىق مەرەكەلەر مەن اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە ءبىرقاتار وزگەرىس ەنگىزگەن ءجون. مەن رەسپۋبليكا كۇنىنە ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىنامىن. سوندىقتان قازاننىڭ جيىرما بەسى كۇنى جىل سايىن ەگەمەندىك كۇنىن ەلىمىزدىڭ باستى مەرەكەسى رەتىندە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. 1990 جىلى 25 قازاندا قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلداندى. بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى تۇڭعىش قادامى بولاتىن. رەسپۋبليكا كۇنى ەلدىڭ مەملەكەت قۇرۋ جولىنداعى تاريحي قادامىنىڭ سيمۆولى بولۋى كەرەك». ءسويتىپ، قۇرىلتاي شەشىمىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ەل پرەزيدەنتى 2022 جىلدىڭ 29 قىركۇيەگىندە قول قويعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭنىڭ 2ء-شى بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلتتىق مەرەكە – 25 قازاندا اتاپ وتىلەتىن رەسپۋبليكا كۇنى بولىپ تابىلادى» دەپ ايرىقشا اتاپ كورسەتىلدى.

1990 جىلدىڭ ءدال وسى كۇنى الماتى قالاسىندا قازاق كسر جوعارى كەڭەسىنىڭ 12 شاقىرىلعان كۇزگى ماجىلىسىندە «قازاق سوۆەتتىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندەگى تۋرالى دەكلاراسيا» دەپ اتالاتىن اسا ماڭىزدى تاريحي قۇجات قابىلدانعان ەدى.

بۇل قۇجات – بىرىنشىدەن، سول تۇستاعى كەڭەستەر وداعىنداعى قالىپتاسقان ىشكى قوعامدىق-ساياسي ءومىردىڭ ايناسى بولسا، ەكىنشىدەن، قازاق كسر-نىڭ بولاشاعىن ايقىنداپ كورسەتكەن قۇجات بولىپ سانالدى.

ەل بولاشاعىن ايقىنداعان قۇجات  قالاي قابىلداندى؟

1985 جىلى ناۋرىز ايىندا كسرو اتتى الىپ يمپەريانىڭ كوكپ-نىڭ باس حاتشىسى بوپ سايلانعان م.س.گورباچيەۆ سول جىلعى ءساۋىر ايىندا ەكونوميكانى قارقىندى تۇردە دامىتۋ ءۇشىن «جەدەلدەتۋ» ۇرانىن جاريا ەتتى. ال ءبىر جىلدان سوڭ «قايتا قۇرۋ» دەگەن اتاۋعا يە بولعان ساياساتتى جۇرگىزۋگە كىرىستى. ول ءۇشىن قوعامدىق ءومىردى «دەموكراتيالاندىرۋ»، «جاريالىلىق» دەپ اتالاتىن باعىتتاردى ومىرگە ەنگىزە باستادى. ءبىراق ناقتى ىستەن گورى قۇر جالاڭ ءسوزى كوپ بۇل باعىتتاردىڭ ناتيجەلەرى ونشا بولمادى. الىپ يمپەريانىڭ ەكونوميكالىق دامۋ ۇدەرىسى تەجەلە باستاپ، كوپ ۇزاماي جالپى داعدارىسقا تۇسە باستادى. ال بۇل جاعداي ءوز كەزەگىندە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەر مەن قايشىلىقتاردى تۋعىزسا، ول ۇدەرىس ودان ءارى جالعاسىپ، ۇلتارالىق ءدۇردارازدىققا ۇلاستى. كەڭەس قوعامى ءوزىنىڭ 1920–1950 جىلدارداعى تاريحىنىڭ اقتاڭداقتارىن جاريالىلىق ارقىلى ءبىلىپ، مۇنىڭ سەبەپتەرىن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ۇستەمدىگىنەن، ونىڭ ستالين سەكىلدى باسشىلىعىنىڭ قانقۇيلى ساياساتىنان دەپ قابىلدادى. ءسويتىپ، بارلىعىنا پارتيا مەن ورتالىقتاندىرىلعان بيلىكتىڭ جەتەكشىلەرى كىنالى دەلىنگەن پىكىرلەر ۇستەمدىك قۇرا باستادى.

«قايتا قۇرۋ» ساياساتى جاريالانعاننان كەيىنگى 3-4 جىل ىشىندە كسرو كولەمىندە قوردالانعان بارلىق ماسەلەلەر 1989 جىلدىڭ مامىر-ماۋسىم ايلارىندا وتكەن كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ 1 سەزىندە اۋزى اشىلعان جاراداي تولىعىمەن كورىنىس بەردى. سەزدىڭ اشىلعان العاشقى ساتىنەن باستاپ-اق ونىڭ جۇمىس باعىتى كرەمل باسشىلىعى ويلاعانداي بولمادى. گرۋزيادان سايلانعان ءبىر دەپۋتات 1989 جىلى ءساۋىر ايىندا تبيليسي قالاسىندا بولعان قىرعىننىڭ قۇرباندارىن ەسكە الۋ ءۇشىن ءۇنسىز ورىندارىنان تۇرۋدى جانە سول وقيعاعا قاتىستى سەزدىڭ شەشىمىمەن كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنعانى ەسىمىزدە. ودان كەيىن ءسوز العان بارلىق دەپۋتاتتار ءوز ايماقتارىنداعى ءارتۇرلى پروبلەمالاردى ايتىپ جاتتى. مىنە، وسىدان كەيىن سەزد جۇمىسى باسقا ارنامەن ءجۇردى دەسە بولادى. 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى وسى سەزدە قازاقستاندىق دەپۋتات، بەلگىلى اقىن  مۇحتار شاحانوۆتىڭ  سويلەگەن ءسوزى ءالى ەسىمىزدە. جالپى العاندا، بۇل سەزد كەڭەس وداعىنىڭ تۇرالاپ قالعاندىعىن، قۇلاۋدىڭ الدىندا تۇرعاندىعىن كورسەتتى. سونىمەن بىرگە، كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ ومىرشەڭ ەمەستىگىن، كوكپ ءرولىنىڭ تومەندەگەنىن، ماسكەۋدەگى ورتالىق بيلىكتىڭ قاۋقارى السىرەگەنىن جانە وداقتاس رەسپۋبليكالارداعى باسشىلىقتىڭ ءرولى مەن بەدەلىنىڭ ارتا باستاعانىن  كورسەتتى.

سەزدەن كەيىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋال ودان ءارى تەرەڭدەي ءتۇستى دە، ول ىشكى-سىرتقى ساياسي جاعدايعا اسەر ەتىپ جاتتى. ال ونى توقتاتۋدىڭ، داعدارىستان شىعۋدىڭ جولىن ماسكەۋدەگى ورتالىق بيلىك تابا المادى. ءدال وسى كەزدەگى كسرو جاعدايىن تولقىندى كۇنى تەڭىزدە ەسكەگىنەن ايىرىلعان قايىقشىعا تەڭەسە بولار ەدى. العاش رەت وسى تۇستا بالتىق جاعالاۋىنداعى رەسپۋبليكالاردا «تاۋەلسىزدىك»، «ەگەمەندىك» تۋرالى ويلار اشىق ايتىلا باستادى. قىزىل يمپەريانى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ورتالىق بيلىك 1990 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا فەدەراسيا، كونفەدەراسيا نەگىزىندە جاڭا كەلىسىمدەر جاساۋ، ءتىپتى جاڭا وداقتىق شارت جاساۋ تۋرالى يدەيالاردى العا تارتا باستادى. ءسويتىپ، ونىڭ جۇمىسى باستالىپ تا كەتتى.

ءبىراقتا وعان قاراماي بالتىق جاعالاۋىنداعى ءۇش ەل – ليتۆا، لاتۆيا جانە ەستونيا ءوز ەگەمەندىكتەرىن جاريالاپ، وزگە رەسپۋبليكالارعا ۇلگى كورسەتىپ، باتىل قادامدار جاسادى.

ەلدەگى ساياسي ءومىردىڭ جاندانۋى: دەموكراتيالىق ۇدەرىستەر

وسى تۇستا قازاقستاندا دا ءدال ورتالىقتاعىداي، باتىس جاعالاۋىنداعى ەلدەردەگىدەي، ۋكراينا مەن گرۋزياداعىداي بولماسا دا، ساياسي ءومىر جاندانا باستاعان ەدى. ول قوعامدىق ءومىردى ايقىندايتىن كۇشكە اينالماسا دا، ونىڭ ايقىن كورىنىسى بولا ءبىلدى. دەموكراتيالىق كۇشتەر مەن جاريالىلىقتىڭ ىقپالىمەن 1988 جىلى قاراشا ايىندا الاش ارىستارى اقتالىپ، ودان كەيىن جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسىپ، سوتتالعاندارعا كەشىرىم جاسالا باستادى. 1990 جىلى شىلدەدە ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلتتىق-دەموكراتيالىق باعىتتاعى ساياسي كۇشتەردىڭ بىرىگۋىمەن «ازات» رەسپۋبليكالىق ازاماتتىق قوزعالىسى دۇنيەگە كەلىپ، ءوز جۇمىسىن بەلسەنە جۇرگىزە باستادى. قوزعالىستىڭ اتىنان كورىنىپ تۇرعانداي، ونىڭ ماقساتى – ەلدىڭ ازاتتىعى، ەگەمەندىگى، تاۋەلسىزدىگى بولدى.

ەلدەگى مۇنداي ساياسي دەموكراتيالىق ۇدەرىستەر مەملەكەتتىك بيلىككە دە اسەر ەتە باستادى. 1990 جىلعى 25 ناۋرىزدا رەسپۋبليكا جوعارى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى XII شاقىرىلىمىنا سايلاۋ بولىپ، ول ءساۋىر ايىندا ءوز جۇمىسىنا كىرىستى. بۇعان دەيىنگى جوعارى كەڭەسكە سايلاۋلار شەكسىز بيلىكتى يەلەنىپ وتىرعان كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسقارۋىمەن، قاتاڭ باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلىپ، ءاربىر دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەر قاتاڭ تەكسەرىستەردەن وتكىزىلەتىن. بۇل جولعى سايلاۋدا قوعامدا بولىپ جاتقان دەموكراتيالىق ۇدەرىستەر ەسكەرىلىپ، تەرريتوريالىق پرينسيپكە ساي سايلاۋ وكرۋگتەرىمەن قاتار قوعامدىق ۇيىمدار مەن شىعارماشىلىق وداقتار اتىنان 90 دەپۋتاتتىق مانداتقا رۇقسات بەرىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە حالىق قالاۋلىلارىنىڭ 90 دەپۋتاتتىق مانداتىن  ەلىمىزگە بەلگىلى، بىرنەشە ونداعان الدىڭعى قاتارلى زاڭگەرلەر، ەكونوميستەر، قوعامتانۋشى عالىمدار، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى، شىعارماشىلىق وداقتىڭ جەتەكشىلەرى، مۇشەلەرى يەلەندى. بارلىق 360 دەپۋتاتتىڭ 7-ەۋى قاز كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميكتەرى، 48ء-ى عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارى، 23 ادام كسرو مەن قازكسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى، 11 ادام كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى مەن سوسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن يەلەنگەندەر ەدى. سايلانعان 7 اكادەميك سول تۇستاعى  قازاق ەلىنىڭ ۇلى عۇلامالارى – جابايحان ءابدىلدين، ومىربەك جولداسبەكوۆ، مۇحتار الييەۆ، ماناش قوزىبايەۆ، شاحماردان ەسەنوۆ، ايتمۇحامەد ابدۋللين، سالىق زيمانوۆ بولاتىن.

ەگەمەندىك دەكلاراسياسىن قابىلداۋدا قوعامدىق ۇيىمدار، عىلىمي مەكەمەلەردەن جانە شىعارماشىلىق وداقتاردان سايلانعان دەپۋتات-تۇلعالار ەرەكشە ءرول اتقاردى. ۇلتتىق قۇرام جاعىنان العاندا بارلىق 360 دەپۋتاتتىڭ 181ء-ى قازاق، 100ء-ى ورىس، قالعاندارى باسقا ۇلت وكىلدەرى بولدى. 12 شاقىرىلعان جوعارى كەڭەس ءتورالقاسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ ماماندىعى ەكونوميست ەرىك ماعزۇم ۇلى اسانبايەۆ سايلاندى.

بۇل جوعارى كەڭەس ەل تاريحىندا ەكى تاريحي زاڭدى قابىلداۋىمەن ەرەكشەلەندى. العاشقى قۇجات – «پرەزيدەنت تۋرالى» زاڭ، وسى زاڭعا سايكەس جوعارى كەڭەس 1990 جىلى 24 ساۋىردە قازاقستان كومپارتياسى وك ءبىرىنشى حاتشىسى ن.نازاربايەۆتى قازاق كسر-نىڭ پرەزيدەنتى ەتىپ سايلادى.

ەكىنشى زاڭ – «قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراسيا ەدى. 1990 جىلدىڭ كوكتەمى مەن كۇز ايلارى ارالىعىندا كسرو-نىڭ ساياسي ومىرىندە ىدىراۋ ۇدەرىسى وتە جوعارى قارقىنمەن جۇرە باستادى. بالتىق ەلدەرىنىڭ ەگەمەندىگىن باسقا رەسپۋبليكالار جالعاستىرىپ، ەگەمەندىكتەرى تۋرالى دەكلاراسيالارىن بارلىق رەسپۋبليكالار جارىسا جاريالاپ جاتتى. 1990 جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىن تەك قازاقستان مەن قىرعىزستان عانا ءالى جاريالاي قويعان جوق ەدى.

ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ  ءۇش جوباسى

ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، بۇل ماڭىزدى قۇجاتتى قابىلداۋ دەپۋتاتتار اراسىندا ۇلكەن يدەيالىق، ساياسي كۇرەس ارقىلى ءجۇردى. نەگىزىنەن، ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ ءۇش جوباسى دايىندالادى. ءبىرىنشىسىن جوعارى كەڭەستەگى «دەموكراتيالىق قازاقستان» دەپ اتالاتىن قازاعى بار، ورىسى بار، باسقالارى بار، ورىس ءتىلدى 30-دان استام مۇشەدەن تۇراتىن دەپۋتاتتار توبى دايارلايدى. ولار دەكلاراسيا جوباسىن قازان ايىنىڭ باسىندا مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىندە جاريالاپ جىبەرەدى. بۇل جوبا بويىنشا قازاقستاندا كوپۇلتتى ەتنوستار ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، جاڭا قوعامدى قۇرۋ ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك تۇجىرىم نەگىزىندە ەمەس، ازاماتتىق قوعام ۇستانىمى نەگىزىندە بولۋى  قاجەتتىگى تۇجىرىمدالدى، ويتپەگەن جاعدايدا، بولاشاقتا بۇل قوعامدا كەلەڭسىز جاعدايلاردى كوپ تۋعىزادى دەلىنەدى. 1989 جىلى قىركۇيەكتە قابىلدانعان قازاق ءتىلى تۋرالى زاڭنىڭ بولۋىنا قاراماستان ولار جاساعان دەكلاراسيا جوباسىندا ورىس ءتىلى رەسمي مەملەكەتتىك ءتىل بولادى دەپ جازدى. بۇل جوبا، ارينە قازاق ازاماتتارىنىڭ قاتتى قارسىلىعىن تۋعىزدى.

جوعارى كەڭەستىڭ جۇمىس توبى دەكلاراسيانىڭ نەگىزگى جوباسىن دايىنداپ، تالقىلاۋعا ۇسىندى. قازان ايىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسى دەكلاراسيا جوبالارىن تالقىلاۋعا كەتتى دەسە بولادى. سونداي-اق، حالىق قالاۋلىلارىنان، قوعامدىق ۇيىمدار مەن ەڭبەك ۇجىمدارىنان، جەكەلەگەن ازاماتتاردان كوپتەگەن ۇسىنىستار، تولىقتىرۋلار، وزگەرىستەر تۋرالى پىكىرلەر جوعارى كەڭەسكە ءتۇسىپ جاتتى. وسىلاردىڭ ءبارىن ەسكەرە كەلە، جوعارى كەڭەس زاڭگەر – اكادەميك، الدىڭعى ويلى ۇلتجاندى ازامات، دەپۋتات سالىق زيمانوۆ باستاعان ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، وعان ەسكەرتۋلەر مەن ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرا دەكلاراسيانىڭ جاڭا، تولىقتاي نۇسقاسىن، باسقاشا ايتقاندا ءۇشىنشى نۇسقاسىن جاساۋدى تاپسىرادى. سالىق زيمانوۆ بۇعان دەيىن اكادەميك ج.ءابدىلديننىڭ باسقارۋىمەن الاش ارىستارىن اقتاعان كوميسسيا قۇرامىندا جۇمىس ىستەگەن ەدى. ءبىر اپتادان استام ۋاقىت بويى جۇمىس ىستەگەن س.زيمانوۆ كوميسسياسى دەكلاراسيانىڭ سوڭعى جوباسىن جوعارى كەڭەسكە 15 قازاندا ۇسىندى.

جوبانى تالقىلاۋ وتە قىزۋ جانە قارقىندى ءجۇردى. ونداعى ءاربىر باپقا، ءاربىر سويلەمگە، ونىڭ مانىنە دەيىن تالقىلاۋدان ءوتىپ، بىردەن داۋىسقا سالىنىپ وتىردى. تالقىلاۋ بارىسىندا ارنايى جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى، بەلگىلى زاڭگەر-اكادەميك، تاعى ءبىر ۇلتجاندى ازامات، دەپۋتات سۇلتان سارتايەۆ وتە بەلسەندىلىك تانىتىپ، قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرا، «ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ» باستى ۇستانىمى مەن باپتارىن قورعاۋدا بەلسەندىلىك كورسەتەدى. سونداي-اق، ۇلتجاندى دەپۋتاتتار – زيالى قاۋىم وكىلدەرى، اسىرەسە، قوعامداعى  بەدەلى وتە زور اكادەميكتەر باسقا دەپۋتاتتار اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزدى. وسىلايشا ەل تاعدىرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى قۇجاتتىڭ قابىلدانۋى كۇردەلى جاعدايدا وتەدى.

ازاتتىقتىڭ اق تاڭى

1990 جىلدىڭ 25 قازانى كۇنى 18 ساعات 55 مينۋتتا قازكسر-نىڭ 12ء-شى شاقىرىلعان جوعارى كەڭەسى «قازاق كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراسيانى كوپشىلىك داۋىسپەن قابىلدادى. داۋىس بەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا دەكلاراسيانى 261 دەپۋتات قولداپ، 18 دەپۋتات قارسى داۋىس بەرەدى، 2 ادام قالىس قالسا، 1 ادام مۇلدە داۋىس بەرمەيدى. وسىلايشا قازاق كسر-ى وداق قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار اراسىندا 14ء-شى بولىپ ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسياسىن جاريا ەتتى. «الەمدى سۇلۋلىق ساقتايدى» دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ جالعاسى ىسپەتتى «قوعامدى زيالىلىق باستايدى» دەگەن ءسوزدىڭ اقيقاتىن وسى جەردە كورۋگە بولادى. كوپ ۇزاماي قىرعىز ەلى دە وسىنداي زاڭىن قابىلدايدى.

قابىلدانعان ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا 17 تارماقتان تۇردى. وندا قازاق مەملەكەتتىلىگىن قۇرۋدا، قوعامدى قالىپتاستىرۋدا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن پرينسيپتەر باسشىلىققا الىناتىندىعى ايتىلدى. قازاق كسر وداقتاعى باسقا مۇشەلەرمەن ەرىكتى تۇردە بىرىگەتىن جانە ولارمەن  كەلىسىم-شارتتار نەگىزىندە قاتىناستار جاسايتىن ەگەمەن ەل دەپ جاريالاندى. سونداي-اق، دەكلاراسيادا قازاقستانداعى بيلىكتىڭ قاينار باستاۋى جانە يەسى قازاقستان حالقى دەپ جاريالاندى. سونىمەن بىرگە، بۇل ماڭىزدى قۇجاتتا قازاق كسر-نىڭ تەرريتورياسى تۇتاس، وعان قول سۇعىلمايدى جانە ەلدىڭ كەلىسىمىنسىز ونى ەشكىم پايدالانا المايدى دەلىندى.

دەكلاراسيادا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ءۇش تارماققا بولىنەتىندىگى – زاڭ، سوت جانە ورىنداۋشى بولىپ بولىنەتىندىگى جاريا ەتىلدى. سونىمەن بىرگە، قازاق كسر اۋماعىندا اتا زاڭ مەن ەل زاڭدارىنىڭ ۇستەمدىك قۇراتىندىعى، ەل اۋماعىنداعى ۇلتتىق بايلىق رەسپۋبليكانىڭ دەربەس مەنشىگى بولاتىندىعى، حالىقارالىق قاتىناستاردا قازاق كسر-ى جەكە سۋبەكت بولاتىندىعى جانە ىشكى ساياساتتى ءوز مۇددەسىنە ساي انىقتايتىندىعى، ەگەمەندىكتىڭ باستى بەلگىلەرى – مەملەكەتتىڭ ەلتاڭباسى، تۋى جانە ءانۇرانى بولاتىندىعى مالىمدەلدى.

ارادا 1 جىل جانە 1،5 اي وتكەننەن سوڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانى نەگىزگە الا وتىرا، 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى زاڭدى قابىلدادى. ءسويتىپ، ەگەمەندىك دەكلاراسياسى ەل تاۋەلسىزدىگىنە نەگىز قالاعان جانە جول اشقان تاريحي ماڭىزدى قۇجات بولىپ سانالادى. سول سەبەپتى دە، وسى قۇجات قابىلدانعان كۇن – 25 قازان ەل تاريحىنداعى اسا ماڭىزدى تاريحي كۇن بولدى جانە ۇلتتىق مەرەكە – رەسپۋبليكا كۇنى بولىپ سانالادى. مەرەكە قۇتتى بولسىن!