الماتى اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋدا جۇيەلى ءتاسىلدى ەنگىزگەن قازاقستانداعى العاشقى قالا بولماق. جاڭا "اۋانى قورعاۋ ەرەجەلەرى" جوباسى لاستانۋ دەڭگەيىن تومەندەتۋگە جانە تۇرعىنداردىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان شارالاردىڭ كەشەنىن ايقىنداپ وتىر، دەپ حابارلايدى Aqshamnews.kz.
بۇل قۇجاتتى الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى ساراپشىلارمەن، قوعام وكىلدەرىمەن جانە دەپۋتاتتارمەن بىرلەسە ازىرلەدى. ول اشىق تالقىلاۋدان ءوتىپ، ەندى قالالىق ءماسليحاتتىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلماق. جوبا مەگاپوليستىڭ ەكولوگيالىق ساياساتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولماق.
نە وزگەرەدى؟
جوبا بىردەن بىرنەشە باعىتتى قامتيدى:
- اۆتوكولىك؛
- جىلۋ ەنەرگەتيكاسى جانە ونەركاسىپ نىساندارى؛
- جەكە تۇرعىن ۇيلەر.
ءاربىر كاتەگوريا بويىنشا اۋانى لاستاۋشى اسەردى ازايتۋعا ارنالعان شارالار قاراستىرىلعان:
اۆتوكولىكتەردى ەكولوگيالىق جىكتەۋ، تەحنيكالىق جاعدايدى قاتاڭ باقىلاۋ، ونەركاسىپ نىساندارىنا جاڭا تالاپتار ەنگىزۋ، قولايسىز مەتەوجاعداي كەزىندەگى ارەكەتتەر، سونداي-اق مونيتورينگ جۇيەسىن دامىتۋ.
ماڭىزدى قۇرالداردىڭ ءبىرى – تومەن شىعارىندىلار ايماقتارىن (LEZ) ەنگىزۋ. بۇل تاجىريبە الەمنىڭ جۇزدەگەن قالاسىندا تيىمدىلىگىن دالەلدەگەن. مۇنداي ايماقتار قالاداعى ەڭ جۇكتەمەلى اۋدانداردا زياندى شىعارىندىلاردى ازايتۋعا كومەكتەسەدى.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
الماتى ءۇشىن اۋا ساپاسى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ەڭ وتكىر ەكولوگيالىق ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ كەلەدى.
EcoNetwork جوباسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، ەكولوگ ەۆگەنيي مۇحامەدجانوۆ ەڭ ۇلكەن جۇكتەمە اۆتوكولىكتەن تۇسەتىنىن ايتادى:
"الماتىدا شامامەن 600 مىڭ اۆتوكولىك تىركەلگەن، وعان قوسا كۇن سايىن تاعى 400 مىڭعا جۋىق كولىك كىرەدى. “ەۋرو 0” ستاندارتىنا ساي كەلەتىن كولىكتەر اۆتوپاركتىڭ بار بولعانى 17 %-ىن قۇراسا دا، ولار شىعارىندىلاردىڭ 84 %-ىنا دەيىن بەرەدى. سوندىقتان اۆتوكولىككە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ – باستى مىندەت. تەحبايقاۋ ەرەجەلەرىن قاتاڭداتۋ، ەكولوگيالىق پوستارداعى جاڭا تالاپتار ناتيجەسىن بەرە باستادى. ءبىراق بۇل جەتكىلىكسىز" دەدى.
ونىڭ پىكىرىنشە، تومەن شىعارىندىلار ايماعىن ەنگىزۋ جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋى مۇمكىن:
"بۇل جوبا اقىلى جول جۇيەسى سياقتى جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس: بارلىعى اۆتوماتتى تۇردە، قاعازباستىلىق پەن جەمقورلىق تاۋەكەلىنسىز. الدىمەن پيلوتتىق رەجيم بولادى، كەيىن ستاتيستيكاعا قاراي كىرۋدى تاريفيكاسيالاۋ قولعا الىنادى».
"تازا اۋالى الماتى" باستاماسىنىڭ مودەراتورى، ەكولوگ اسەت ناۋرىزبايەۆ مۇنداي ايماقتار كولىك كوپ شوعىرلانعان جەرلەردە اسا قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى:
"قىستا رايىمبەك داڭعىلىنىڭ ماڭى ناعىز ەكولوگيالىق تۇزاققا اينالادى. مۇندا زياندى زاتتار ەرەكشە كوپ جينالادى. تومەن شىعارىندىلار ايماعىن قۇرۋ – دامىعان ەلدەردەگى قالىپتى تاجىريبە. الماتىعا دا مۇنداي شارالاردى ەنگىزەتىن ۋاقىت جەتتى" دەدى ول.
زاڭگەر ەرلان بۋزۋربايەۆ الەمنىڭ 300-دەن استام قالاسىندا وسىنداي ايماقتار بارىن ەسكە سالدى. وندا ەكولوگيالىق ستاندارتى تومەن كولىكتەردىڭ كىرۋىنە شەكتەۋ قويىلعان، ال ەرەجەنى بۇزعاندار ايىپپۇل تولەيدى نەمەسە قوعامدىق كولىككە كوشەدى. لوندون، پاريج، بەرلين تاجىريبەسى مۇنداي شارالاردىڭ ناقتى ناتيجە بەرەتىنىن كورسەتتى.
الماتىلىقتار نەمەن تىنىستايدى؟
"رەنەسسانس" كومپانياسىنىڭ زەرتتەۋلەرى بويىنشا الماتىنىڭ بارلىق اۋداندارىندا زياندى زاتتاردىڭ شەكتى مولشەردەن اسقانى انىقتالعان:
- ازوت وكسيدتەرى (NO، NO₂): 6،9 ەسەگە دەيىن (تۇركسىب اۋدانى)؛
- كۇكىرت قوسىلىستارى (SO₂، H₂S): 2،0 ەسەگە دەيىن (المالى، جەتىسۋ اۋداندارى)؛
- كومىرتەك وكسيدى (CO): 4،8 ەسەگە دەيىن (جەتىسۋ، مەدەۋ اۋداندارى)؛
- اممياك (NH₃): 3،2 ەسەگە دەيىن (تۇركسىب، ناۋرىزباي اۋداندارى)؛
- ۇساق ديسپەرستى شاڭ (PM₂،₅ جانە PM₁₀): 4،7 ەسەگە دەيىن (قالا بويىنشا بارلىق اۋدانداردا).
اۋانى ەڭ كوپ لاستايتىن كوزى – اۆتوكولىك.
"رەنەسسانس" كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى اسەت تازابەكوۆ بىلاي دەيدى:
"قالاداعى ەڭ تازا ۋاقىت – تاڭعى بەس-التى شاماسى. ءبىراق كولىك قوزعالىسى باستالعان ساتتەن-اق كورسەتكىشتەر كۇرت ناشارلايدى. اۆتوكولىك 60 %-عا دەيىنگى لاستانۋدى بەرەدى، قالعانى قازاندىقتار مەن قاتتى وتىن قولداناتىن جەكە سەكتور ۇلەسىنە تيەسىلى".
ونىڭ ايتۋىنشا، اۆتوكولىكتىڭ اسەرى تەك اۋا ساپاسىمەن شەكتەلمەيدى، ول توپىراقتى جانە سۋ نىساندارىن دا لاستايدى.
قالاعا بەرەرى نە؟
جاڭا ەرەجەلەردى قابىلداۋ قىس مەزگىلىندە قارا تۇمان دەڭگەيىن تومەندەتۋگە، اۋا ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە دەنساۋلىققا تونەتىن قاۋىپ-قاتەردى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەكولوگيالىق تازا كولىك، كاسىپورىنداردى جاڭعىرتۋ جانە كەشەندى باقىلاۋ جايلى ءومىر سۇرۋگە جاعداي جاسايدى. ال قولداۋ شارالارى حالىق پەن بيزنەستىڭ زاماناۋي تەحنولوگيالارعا بىرتىندەپ كوشۋىن جەڭىلدەتەدى.
الماتى تاجىريبەسى بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ باسقا قالالارى ءۇشىن ۇلگى بولا الادى.