الماتىدا تۇڭعىش رەت ۇلى الامان بايگە ءوتتى
ەلىمىزدە بايگەدەن ەل چەمپيوناتى اياقتالدى. جىل سايىنعى داستۇرگە اينالعان بايگە تۇرلەرىنەن ات جارىس بيىل ەكىنشى رەت وتكىزىلدى. 7 ىرىكتەۋ تۋرنيرىنەن وتكەن جۇيرىكتەر فينالدا جارىسىپ، الاتاۋدىڭ باۋرايىن تاعى دا تۇلپارلار تۇياعى دۇبىرگە بولەدى. ءار وڭىردە وتكەن بايگەدە جەڭىسكە جەتكەن جۇيرىكتەر اراسىندا فينالدىق بايگە جارىسى ءوتتى. بيىلعى چەمپيوناتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى – قازاق بايگەسىنىڭ تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان 35 شاقىرىمدىق ۇلى الامان بايگەنىڭ بولۋى.
اۋەلى ارداگەر اتبەگى ءسابيت جانكولىكوۆ باتاسىن بەرىپ، ۇلى دالا جورىعى مارافون-بايگەسىندە 3-ورىن العان الماتى كومانداسىن ماراپاتتاۋ ءراسىمى ءوتتى. شاباندوزدار بايگەنىڭ بارلىق 7 تۇرىنەن سىنعا ءتۇستى. ۇشقىر بايگە، قۇنان بايگە، قازاقستاندا تۋعان قۇناندار اراسىنداعى بايگە، توپ بايگە، جورعا جارىس، الامان جانە ۇلى الامان بايگەگە قاتىسۋ ءۇشىن ءار وڭىردەن 160 سايگۇلىك پەن شاباندوز جينالدى. شاباندوزداردىڭ ەڭ كىشكەنتايى – 8 جاستا بولسا، ەڭ ۇلكەنى – 14 جاستا.
ايتۋلى دوداداعى جۇلدە قورى دا اتبەگى ەڭبەگى مەن ات تەرىنە تۇرارلىق بولدى. جەڭىمپاز سايگۇلىكتەرگە جەڭىس جابۋى جابىلدى. ات جارىس ەلىمىزدە تۋعان قۇناندار اراسىنداعى 1600 مەترلىك ۇشقىر بايگەمەن باستالدى. بۇل بايگەدە «وراسان زور» اتتى تۇلپار ءبىرىنشى بولىپ كەلىپ، 2 ميلليون 500 مىڭ تەڭگە سىياقى الدى. ودان كەيىنگى 11 شاقىرىمدىق جارىستا 30-عا جۋىق قۇنان اراسىنان ارنات مۇراتحاننىڭ «زىمىران» اتتى جۇيرىگى بايگە باسىنان كورىندى.
ات يەسى، ءارى باپكەرى نۇرجىگىت تابىلدييەۆتىڭ ايتۋىنشا، زىمىران – قۇناندار اراسىنداعى فاۆوريتتەردىڭ ءبىرى.
«ىرىكتەۋ ءتۋرنيرىنىڭ سوڭعى بايگەسىن دە ۇتقانبىز. بۇل قۇنان بىلتىر فرانسيادان اكەلىنگەن. ەكى جىلدىق قۇناندى وسى چەمپيوناتقا قىستان باستاپ دايىندادىق. جەڭىستىڭ ارتىندا ۇلكەن كوماندا تۇر. باپكەرى ءوزىم بولعانمەن، شاباندوزدىڭ، اتبەگىلەردىڭ دە ەڭبەگى ەرەن. ۇلتتىق ات سپورتى، قازاق بايگەسى دامي بەرسىن!»، – دەيدى اتبەگى.
ۇشقىر بايگە چەمپيونى – «وراسان» ءوزىمىزدىڭ قولتۋما. ەلىمىزدە تۋىلعان تازا قاندى اعىلشىن تۇقىمى. بيىلعى ماۋسىمنىڭ شىمكەنت قالاسىنداعى بايگەسىندە دە ەشكىمگە ەسە بەرمەگەن.
«سول بايگەدە اياعىنان ءسال جاراقات الىپ، ءسىڭىرى زاقىمدانعان ەدى. ودان كەيىن تاعى ءبىر بايگە ۇتتى. جاراقاتى تولىق جازىلماعاندىقتان، بايگەگە قاتىستىرماي، اياعىن ەمدەدىك. اياعى ءالى دە تولىق جازىلا قويعان جوق. دەگەنمەن، بايگەگە جاراپ تۇرعاننان كەيىن چەمپيوناتتىڭ بايگەسىنە قوسىپ كوردىك. ەگەر اياعى ساۋ بولسا، بولاشاق فاۆوريتتەردىڭ ءبىرى بولادى دەپ ويلايمىن»، – دەيدى ات يەسى.
بايگەنىڭ ەرەكشە ءتۇرى، ەڭ قىزىعى ءارى تارتىستىسى جورعا مىنگەن شاباندوزداردىڭ اراسىندا بولدى. شابىسى بولەك جورعالار بايگە جولىنا شىققاندا اتسۇيەر كورەرمەننىڭ قولداۋى ءتىپتى ەرەكشە سەزىلدى. 9 شاقىرىمدىق مەجەدە شىعىسقازاقستاندىق ماقسات ءمۇسلىم ۇلى تىزگىندەگەن «بانزاي» اتتى جۇيرىك 30 تۇلپاردان ءبىرىنشى كەلىپ، جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلدى. شىعىس قازاقستاننىڭ نامىسىن قولدان بەرمەي، جورعا جارىستا 3 ميلليون تەڭگە ەنشىلەدى.
«جۇلدىز-ايدىڭ» جۇلدىزى جاندى
قازاقستاندا تۋعان قۇناندار اراسىنداعى 11 شاقىرىمدىق جارىس بايگە اتتارىنىڭ ەرەكشە ەسىمىمەن ەستە قالدى. سولاردىڭ ءبىرى – جەڭىمپاز جۇيرىك «جۇلدىز-اي». بۇل تۇلپارمەن شاپقان ارنات مۇراتحان شاباندوز 5 ميلليون تەڭگە كولەمىندە اقشالاي جۇلدە يەلەندى.
«بايگە اتتارىنىڭ بابى ەرەكشە بولادى. مارەگە ءبىرىنشى جەتۋ – اتقا عانا بايلانىستى ەمەس. شاباندوز بەن باپكەرگە دە بايلانىستى بولادى. اتبەگى اس-سۋىن دۇرىس قاداعالاپ، شاباندوز وزىنە ۇيرەتۋى كەرەك. جوكەي مەن تۇلپار ءبىر-بىرىن سەزىنۋى كەرەك. ءبىر ات تاقىمىنا جاعادى، ەكىنشىسى تاقىمىنا جاقپايدى. سوندىقتان بايگە بارىسىندا شاباندوزدىڭ اتپەن بايلانىسى وتە ماڭىزدى. باپكەر اتتى دۇرىس باعىتقا قويا بىلۋگە ءتيىس. ودان كەيىن شاباندوزعا، اينالىمعا بايلانىستى بولادى. ءتىپتى، بايگەدەگى ءنومىرى دە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. جەرەبە بويىنشا سوڭعى بولسا، ول اتتىڭ ۇتۋى قيىنعا سوعادى. سەبەبى، ول بايگەدە 1-2 سەكۋندىن ستارتتان-اق جوعالتىپ الادى. ول باسقا اتتارعا قاراعاندا ءسال ارتىق اينالادى»، – دەيدى ات يەسى.
بولەكسىڭ، «تۇمار»!
18 شاقىرىمدىق توپ بايگە – ەڭ تارتىستى دودا بولعانى ءسوزسىز. ۇزدىكتەر قاتارىندا كوپشىلىككە تانىمال «تۇمار» دا بار. «تۇمارمەن» شاپقان الماتى وبلىسى تۇرار اۋىلىنان كەلگەن ابزال ەسىمدى شاباندوز.
ابزال تۇرمىس، توپ بايگە جەڭىمپازى:
– بايگە قيىن بولدى. باپكەرىم «ءبىرىنشى اتىڭدى تەرلەتىپ ال دا، سوڭعى اينالىمعا قاراي الدا كەلە جاتقان اتتىڭ ارتىنا تاقاپ وتىرا بەر» دەدى. باستاپقى اينالىمداردا اسىقپاي باسىن تارتىپ، 3 اينالىم بويى تەرلەتىپ وتىردىم. ودان كەيىن باپكەرىم – مۇرات اعا «توپقا كىرىپ ال دا، ءبىر جىلدامدىقتى ۇستاپ وتىر» دەپ نۇسقاۋ بەردى. سوڭعى اينالىمعا كەلگەندە الدىڭعى ات ۇزاپ بارا جاتتى. ۇزاتپاي، جەتىپ الدىم دا، مارەگە قاراي بۇرىلعاندا تىزگىندى جىبەرە سالدىم. باپكەرىمنىڭ ايتقاندارى قۇلاققاپ ارقىلى جاقسى ەستىلىپ وتىردى. مارەگە 200 مەتر قالعاندا قامشى ۇرىپ، شابا باستادىم. اتىم توپتىڭ الدىنا شىعىپ، ءبىرىنشى كەلدىم.
شىن جۇيرىككە جاڭبىر دا كەدەرگى بولمادى
كوپتەن كۇتكەن 35 شاقىرىمدىق ۇلى الامان بايگە باستالعاندا اتشابار الاڭىنىڭ اتموسفەراسى ەرەكشە كۇيگە ەندى. ناعىز بايگە ەندى باستالدى. قازاقستانداعى ەڭ اۋقىمدى ۇلى الامان بايگەگە قاتىسقان 54 تۇلپار 35 شاقىرىمدى وڭاي ەڭسەردى. \
سەنبىنىڭ كەشى جاڭبىرلى بولعانىن بىلەسىزدەر. سول ۋاقىتتا الماتى يپپودرومىندا تۇياعىمەن جەر تارپىعان سايگۇلىكتەر الامان بايگەسىنىڭ ەڭ شەشۋشى جارىسى ءوتىپ جاتقان ەدى. مارەگە جەتكەن شاباندوزدار ات بەلىن تالدىرار ۇزاق شاقىرىمنىڭ، ياعني 17 اينالىمنىڭ 9-ىن جاڭبىر استىندا شاپتى. سوڭعى اينالىمعا قاراي جاڭبىر ءتىپتى كۇشەيدى. مارەگە دەيىنگى 100 مەتردەگى جاڭبىر استىنداعى «شاعالا» مەن «ايسۋاتتىڭ» تارتىسىن سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ات تا، ات ۇستىندەگى دە مىقتاپ سىنالعان تاريحي بايگە بولدى.
بايگە جولىن العاش بولىپ كەسكەن الماتىنىڭ «شاعالا» اتتى بايتالى 9 ميلليون تەڭگەلىك سىياقىعا يە بولدى. «شاعالا» بۇعان دەيىن 2 اۆتوكولىك ۇتقان. ۇلى الامان بايگە – «شاعالانىڭ» 3-بايگەسى.
«شاعالانى» تىزگىندەگەن الماتىلىق 13 جاستاعى اسلانبەكتىڭ جەڭىسكە جەتكەندەگى اسەرىن ءبىلۋ ءۇشىن جانىنا جاقىنداعاندا جىلاپ تۇرعانىن بايقادىق. ەڭ قيىن بايگەنى ۇتقانداعى قۋانىشتان كوزدەن جاس شىعۋى زاڭدىلىق، ارينە. ءبىراق بايگە بارىسىندا اسلانبەك ءبىراز قيىندىققا تاپ بولىپتى. ويلاماعان جەردەن تۇلپارى توپتان الىپ قاشقان. سوعان جىلاپ تۇر ەكەن.
اسلانبەك ءابدىقال، ۇلى الامان بايگە جەڭىمپازى:
– بۇدان بۇرىن دا تالاي بايگەگە قاتىسىپ ءجۇرمىن. ءبىراق بۇل بايگەنىڭ ءجونى بولەك بولدى. اتىمدى ءبىرىنشى تەرلەتىپ الىپ، اقىرىنداپ دەمالتىپ، شاۋىپ وتىردىم. ارتىما اتتار قاتارلاسقاننان كەيىن ءوزى دە توپتان الىپ قاشتى. باسىن قاتتى تارتپاي، تىزگىندى اقىرىنداپ جىبەردىم. 4-5 اينالىم بويى توپتىڭ ورتاسىندا شاۋىپ كەلە جاتتىم. كەنەت «شاعالا» توپتان سۋىرىلىپ شىعىپ، تىزگىنگە كونبەي كەتتى. سوڭعى اينالىمدا تاعى دا ءسويتتى. جاڭبىر كەدەرگى بولعان جوق. قايتا كومەگى بولدى دەپ ويلايمىن. تۇلپارىم جاڭبىردى جاقسى كورەدى. بۇل جەڭىسكە جاڭبىردىڭ دا اسەرى ءتيدى.
بارلىق بايگەدە شاباندوزداردىڭ قۇلاعىندا باپكەرىمەن بايلانىساتىن ارنايى قۇلاققاپ بولدى. ول ارقىلى باپكەرىنىڭ نۇسقاۋلىعى بويىنشا شابادى. شاباندوزدار بايگە بارىسىندا اتتارعا عانا قاتىستى ەمەس، جوكەيلەر جاعىنان دا قيىندىقتار بولعانىن جاسىرمادى.
ماسەلەن، جەڭىمپازداردىڭ ءبىرىن بايگە كەزىندە ءبىر ۋاقىتتا 2 جوكەي قاتار كەلىپ، ورتاعا الىپ قىسىپ تاستاعان. وكپەسى قىسىلسا، اتتىڭ جىلدامدىقتى ازايتاتىنىن جاقسى بىلەتىن باپكەرلەرى ادەيى ىستەتىپ تۇرعان بولۋ كەرەك. سەبەبى، ونىڭ اتى – بايگە فاۆوريتتەرىنىڭ ءبىرى. كىم ءبىلسىن؟! بايگەدە مۇنداي قاستاندىقتاردىڭ بولىپ تۇراتىنى راس قوي. ءبىراق شىن جۇيرىككە جاڭبىر دا، كەيبىرەۋلەردىڭ لاس ارەكەتى دە كەدەرگى بولعان جوق.
· تاقىرىپقا وراي
قانات كوپبايەۆ، بايگە فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى: كوشپەندىلەر ويىنىنا دايىندىق
قازاقتىڭ اسى مەن تويى بايگەسىز وتپەگەن. ءقازىر دە سولاي. فەدەراسيا باسشىلىعىنا كەلگەنىمە التى اي بولدى. وسى ارالىقتا بىرنەشە بايگە ءوتتى. 7 وڭىردە ىرىكتەۋ تۋرى ءوتىپ، بۇگىن سول ىرىكتەۋدەن وتكەندەر اراسىندا فينال – بايگە چەمپيوناتى ۇيىمداستىرىلدى. بايگەنىڭ بارلىق ءتۇرىن قوسا العاندا جالپى 160 ات، 160 شاباندوز قاتىستى. چەمپيوناتتاردا قاشىقتىق وزگەرمەيدى. ودان كەيىن ارنايى كۇنتىزبە بار. بايگە اتتارىن دايىندايتىن اتبەگىلەر ءۇشىن بۇل كۇنتىزبەنىڭ ماڭىزى زور. قاي ايدا قاي جەردە بايگە وتەتىنىن كۇنى بۇرىن ءبىلۋى كەرەك. قازاقى بايگەلەر توعىز اي بويى رەسپۋبليكانىڭ جەر-جەرىندە وتەدى. جىل سايىن ناۋرىزدىڭ اياعىندا باستالادى دا، جەلتوقسان ايىنا دەيىن بايگە ۇيىمداستىرىلادى.
بايگەنىڭ ىرىكتەۋ تۋرنيرلەرىندە اتقا دا، شاباندوزعا دا قاتاڭ تالاپتار قويىلدى. شاباندوزدا ساقتاندىرۋ قۇجاتى بولۋى كەرەك. شاباندوزدار 8–14 جاس ارالىعىنداعى بالالار. ولار اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىمەن عانا قاتىسا الادى. ال اتتار مىندەتتى تۇردە قازاقستاندا تۋىلۋى كەرەك جانە قازاقستاندىق قۇجاتى بولۋعا ءتيىس. ءبىزدىڭ بايگەلەرگە شاباتىن اتتاردىڭ 95 پايىزى – تازا اعىلشىن تۇقىمدى اتتار.
ەلىمىزدە بايگە دامىپ كەلە جاتىر. كەلەر جىلى بۇدان دا جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ماقساتىمىز – دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيگە كوتەرۋ.
بيىلعى چەمپيوناتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى – بۇرىن بولماعان ۇلى الامان بايگە بولدى. بيىل ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىلدى. ات جارىسىنىڭ بۇل تۇرىنە ەڭ كوپ ات قاتىسادى. رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 55 اتتىڭ يەسى قاتىسۋعا نيەت ءبىلدىردى. فينالدا 54 ات جارىستى. بۇعان دەيىن چەمپيوناتتار اراسىندا ۇلى الامان بايگە ۇيىمداستىرىلىپ، مۇنداي قوماقتى سىياقى بەرىلمەگەن. بايگە تۇرلەرىنەن ەڭ ۇزاق شاقىرىم – 25 كيلومەتر بولاتىن الامان بايگە بولسا، ۇلى الامان بايگە 35 كيلومەترلىك ەڭ ۇزاق قاشىقتىقتاعى بايگە بولماق. ارينە، 25 شاقىرىم دا قىسقا قاشىقتىق ەمەس. بىرىنشىسىنە تەك كاسىبي اتتار عانا قاتىسسا، 35 كيلومەترلىككە كەز كەلگەن بايگە اتىنىڭ قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بەردىك. ەڭ كوپ قاتىسۋشى الماتى، جامبىل، جەتىسۋ وبلىستارىنان قاتىستى. حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزۋ جوسپاردا بار. كەلەسى جىلى كۇزدە كوشپەندىلەر ويىنى قازاقستاندا وتەتىنىن بىلەسىزدەر. ەڭ الدىمەن، سوعان دايىندىقتى باستادىق. بۇگىنگى بايگەلەردەن العاشقى بەستىككە ەنگەن تۇلپارلار دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنا دايىندىقتى باستايدى.
تاستانبەك ەسەنتايەۆ، ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى:
دوپينگ باقىلاۋ وتە ماڭىزدى
ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىندا 9 فەدەراسيا بار. سولاردىڭ ءبىرى – بايگە فەدەراسياسى بيىل 7 ىرىكتەۋ جارىسىن وتكىزدى. مىقتىنىڭ مىقتىسى انىقتالىپ، قازاقستاننىڭ چەمپيوندارىن انىقتايتىن ەڭ ماڭىزدى بايگە بولىپ ەسەپتەلەدى. ۇلتتىق سپورتقا دا، سونىڭ ىشىندە بايگەگە دە قان جۇگىردى دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىزدىڭ بايگەنىڭ دەڭگەيى الەمدىك دەڭگەيگە جەتە قويعان جوق. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ماقسات – قازاقستان چەمپيوناتىن جوعارى دەڭگەيدە وتكىزىپ، كەلەسى جىلى وتەتىن دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنا جاقسى دايىندىقپەن قاتىسۋ. ەڭ جۇيرىك اتتار بۇگىن انىقتالدى. كەلەسى جىلى بايگەنىڭ 7 تۇرىنەن كوشپەندىلەر ويىنى بولادى. سول 7 ءتۇرىنىڭ ءارقايسىسىنان 3 اتتان انىقتاۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى چەمپيوناتتىڭ ماقساتى دا سول بولدى. بايگە اتتارىنىڭ ءبارى جۇيرىك بولعاندىقتان، باسەكە مىقتى بولدى. چەمپيوناتتىڭ ءوزىنىڭ ەرەجەسى بار.
دوپينگ باقىلاۋ – قازاق بايگەسى ءۇشىن وتە اۋىر تاقىرىپ. اتتىڭ دنق-سىن انىقتاۋ ءۇشىن باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە ۇلكەن زەرتحانا اشىلدى. دوپينگتى انىقتايتىن زەرتحانالار بار. ءبىراق ونىڭ ىشىندە الەمدىك، حالىقارالىق سەرتيفيكات بولۋ كەرەك. ول بىزدە ءالى جوق. وسى باعىتتا جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر.