13 ءساۋىر — تروللەيبۋس شىققان كۇن. الماتى تۇرعىندارى ءۇشىن بۇل تاڭسىق ترانسپورت ەمەس. كۇن سايىن 150-دەن اسا جۇرگىزۋشى جۇمىسقا شىعىپ، قالا تۇرعىندارىن تاسيدى.
وسىناۋ كۇنگە بايلانىستى اlmaty-akshamy.kz Baribar.kz تىلشىلەرىنىڭ الماتىداعى اۆتوپارككە بارىپ، تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسىنىڭ جۇمىس كۇنىن بەينەلەگەن ماتەريالىن باسىپ شىعارۋدى ءجون كوردىك.
اۆتوپاركتە تاڭعى 5.00 بولماي تىرشىلىك باستالىپ كەتەدى. ءبىز دە جۇمىس كۇنىنە ۇلگەرە الماي قالمايىق دەپ وسى ۋاقىتتا جەتتىك.
ءبىزدى تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسى كۇمىسگۇل اكىمجانوۆا كۇتىپ الدى. ءوزى 20 جىلدان بەرى تروللەيبۋس ايدايدى. بۇگىن دە ادەتىنەن تايماي، جۇمىسىنا تاڭ سارىدەن كىرىستى.
ول كوپ تانىسى قارسى بولسا دا، جۇمىسى قيىن بولسا دا، كاسىبىن ەرەكشە جاقسى كورەتىنىن ايتادى. تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسىنىڭ جۇمىسى قانشالىق قيىن نەمەسە قىزىق ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن كۇنى بويى كۇمىسگۇل حانىمنىڭ جانىندا جۇردىك. ول بىردەن ءوزىن كۇمىس دەپ ايتۋعا رۇقسات بەردى.
بۇگىن كۇمىس حانىم 4.30-دا ۇيقىدان تۇرىپ، ساعات 5-تەن اسا جۇمىسقا جەتتى. سوزىنە قاراعاندا، تاڭ اتپاي ويانعان ءقازىر مۇلدەم قيىن ەمەس.
- ءبىر كۇن تولىق اۋىسىمدا جۇمىس ىستەپ شىققان سوڭ، ۇيگە قاتتى شارشاپ بارامىز. ساعات 6.17-دەن 23.00-گە دەيىن جۇمىس ىستەيمىز. ءبىراق تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرعانعا قينالمايمىن. ورگانيزم دە الدەقاشان ۇيرەنىپ كەتكەن. ۇيىقتاپ قالامىن دەپ تە قورىقپايدى ەكەنمىن، — دەيدى ول.
ساعات 5.37-دە كۇمىس حانىممەن بىرگە ديسپەچەر بولىمىنە وتتىك.
تەرەزەنىڭ ارعى بەتىندەگى ادامعا بارلىق جۇرگىزۋشى كۋالىگىن كورسەتىپ، كەلگەن ۋاقىتىن جازدىرادى. سوسىن ديسپەچەر جۇرگىزۋشىلەرگە بورت كۋالىگىن بەرەدى. كۇمىس حانىم ايدايتىن تروللەيبۋستىڭ بورت ءنومىرى — 1230.
5.40-تا باسقا جۇرگىزۋشىلەرمەن بىرگە مەديسينا تەكسەرىسى كەزەگىنە تۇردىق. شاعىن بولمەدە وتىرعان ەكى مەديسينا قىزمەتكەرى «الماتىەلەكتروترانس» كومپانياسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى.
جۇرگىزۋشىلەردى كولىككە وتىرماس بۇرىن، مىندەتتى تۇردە دارىگەر قاراۋى كەرەك. باسى اۋىرىپ، قان قىسىمى ويناپ تۇرسا، جۇرگىزۋشىنى دەرەۋ اۋىستىرۋ قاجەت بولادى. بۇعان قوسا ارنايى اپپاراتقا ۇرلەپ، الكوتەست تاپسىرۋى كەرەك. دارىگەر قاراپ بولعان سوڭ، جۇرگىزۋشىگە جولاۋشى پاراعىن بەرەدى.
ءقازىر كاسساعا بارىپ، تولەم اپپاراتىن الامىز. بۇل — بيلەت شىعارىپ بەرەتىن قۇرىلعى، — دەيدى كۇمىسگۇل. — سودان كەيىن عانا كولىككە مىنەمىز.
تولەم اپپاراتىن العان سوڭ، كۇمىس حانىم ايدايتىن تروللەيبۋسقا قاراي اياڭدادىق. ءنومىرى — 25. جارىقتى قوسىپ، ءسال ىلگەرى جۇردىك. كەستە بويىنشا، كۇمىس حانىم 6.17-دە اۆتوپاركتەن شىعىپ كەتۋى كەرەك. وعان دەيىن ساناۋلى مينۋتتار قالدى.
تىزىلگەن كولىكتەر ساپىنان الىستاعان سوڭ كۇمىس حانىم تاعى توقتادى.
ءقازىر مىنا ەسىككە كىرىپ، ارنايى كومىر كىرىستىرمەنى (ۋگولنىە ۆستاۆكي — رەد.) الىپ شىعامىز. بۇل زات تروللەيبۋس جوعارىداعى بايلانىس سىمدارىنان توك تارتىپ تۇرۋى ءۇشىن كەرەك.
ديسپەچەرگە تىركەلدىك، دارىگەرگە قارالدىق، كىرىستىرمەلەردى ارتىعىمەن الدىق — ەندى جولعا شىعا بەرۋگە بولادى. ءبىراق اۆتوتۇراقتان كەتپەس بۇرىن جاسالاتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى قادام بار.
ءقازىر توبەدەگى سىمداردى تەكسەرەمىز. بۇنى «شتانگا» دەپ ايتامىز. كىرىكتىرمەلەر دۇرىس ورناتىلعانىن، توكتى قانشالىق جاقسى تارتىپ تۇرعانىن ءبىر قاراپ العان سوڭ، اقىرىنداپ شىعا بەرەمىز.
ءبارىن تەكسەردىك. اۆتوتۇراق ەسىگىنەن شىعىپ، العاشقى ايالداماعا قاراي جول تارتتىق. 25-تروللەيبۋستىڭ ءبىرىنشى ايالداماسى — م.گوركيي اتىنداعى ساياباق. ساعات 6-دان ەندى استى. ازىرگە كوشە تىنىش، ادام جوق.
وسىنى پايدالانىپ كۇمىس حانىمدى اڭگىمەگە تارتتىق. سۇحبات بەرەتىنىن ەستىگەننەن-اق كاسىپكە العاش كەلگەن كۇندەرى ەسىنە ءتۇسىپتى.
- 20 جىل بۇرىن اپكەم دە تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسى بولىپ ىستەيتىن. ءبىر كەزدەرى جانىندا كوندۋكتور بولىپ كوردىم. “وڭاي” قۇرىلعىلارى جوق كەزدە جولاقىسىن جيناپ جۇرەتىن كوندۋكتوردىڭ جۇمىسى بار ەدى. سول ۋاقىتتا اپكەمە قاتتى قىزىعاتىنمىن، — دەيدى ول.
كوپ ۇزاماي كۇمىس حانىم تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسىنىڭ وقۋىن وقيمىن دەپ شەشەدى.
- جولداسىم «سەن ونداي جۇمىس ءۇشىن تىم سۇلۋسىڭ» دەپ دولداناتىن. قارسى بولدى، رەنجىدى، كەيىن ءتۇسىندى. ماعان تروللەيبۋس رۋلىندە وتىرعان ايەلدەر تىم سۇلۋ بولىپ كورىنەتىن. ءوزىم دە سول ايەلدەردىڭ ورنىندا بولعىم كەلدى. سول سۇلۋلىققا عاشىق بولىپ، وسى كاسىپكە كەلدىم دەسەم بولادى، — دەيدى كۇمىس حانىم.
قاراڭعى سەيىلىپ، قالا انىق كورىنە باستادى. ءبىراق كوشە ءالى تىنىش ەدى.
- جاڭبىرلى كۇنى ادام وسىلاي از بولادى. قاي باعىتتا ءجۇرىپ بارا جاتقانىمىزعا دا بايلانىستى. ءقازىر ساياباقتان مارعۇلان-مومىش ۇلى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنا دەيىن كوپ ادام مىنە قويمايدى. كەرى قايتاردا ادام تولىپ، ءتىپتى ەسىكتى جابۋ قيىن بولاتىن كەزدەر بار. جالپى، كۇنىنە شامامەن 1000 جولاۋشى مىنەدى.
ساياباققا دا جەتتىك. بۇل — 25ء-نومىرلى تروللەيبۋستىڭ ءبىرىنشى ايالداماسى.
«شتانگانى» ءبىر تەكسەرىپ العان سوڭ، قوزعالا بەرسەك بولادى. جاڭبىرلى كۇنى كىرىكتىرمەنى اينالىم سايىن اۋىستىرۋعا تۋرا كەلەدى. قولدان قول قالمايدى. كيىمىمىز دە كىرلەپ كەتەدى.
كۇمىس حانىم جاڭبىرلى كۇنى جۇمىس ىستەۋ قيىن ەكەنىن ايتىپ تاعى ءبىر كۇرسىندى.
نەگىزى بۇگىن العاشقى اينالىم ساعات 6-دان وتە باستالعاندىقتان، شامامەن 21.00-دە سوڭعى اينالىمدى اياقتاپ، اۆتوپارككە جەتۋىم كەرەك. ءبىراق جاڭبىرلى كۇنى كەپتەلىس كوبەيىپ، جۇمىس تا كەش اياقتالۋى مۇمكىن، — دەيدى كۇمىس حانىم.
ءبىراق ول جۇمىس كەستەسى ىڭعايلى بولعاندىقتان، قاتتى شارشاپ ۇلگەرمەيتىنىن ايتادى.
ەكى كۇن جۇمىس ىستەپ، ەكى كۇن دەمالامىز. سول ەكى كۇننىڭ بىرىندە نەمەرەممەن ويناپ، ساعىنىشىمدى باسقان سوڭ، كۇش جيناپ، قايتا جۇمىسقا كىرىسەمىن. شارشاپ ۇلگەرمەيمىن، — دەيدى ول.
ءبىرىنشى جولاۋشى مىنگەن سوڭ كولىك قوزعالدى.
كۇمىس حانىم ەندى گوركيي ساياباعى — مومىشۇلى-مارعۇلان كوشەلەرى قيىلىسى باعىتى بويىنشا ەكى اينالىم جاساۋى كەرەك. سودان سوڭ تۇسكى ۇزىلىسكە شىعادى. ءبىراق ول ءۇزىلىستى اڭساپ وتىرعان جوق. كەيىنگى توعىز جىلدا باسشىلىق قىزمەتتە بولىپ، جۇرگىزۋشىلىككە جاقىندا ورالعاندىقتان، ءىسىن ساعىنىپ قالعان.
شىنى كەرەك، جۇرگىزۋشى بولعاندى ساعىنىپپىن. كەيىنگى توعىز جىلدا ءوزىمىزدىڭ اۆتوپاركتە باسشىلىق قىزمەتتە بولدىم. ءۇش باعىت بويىنشا باقىلاۋ جۇرگىزىپ وتىراتىنمىن. كۇنى بويى ءۇش تروللەيبۋستى قاداعالاپ وتىرۋ قيىن. سوندىقتان ساعىنىپ ءجۇرىپ، قايتا جۇرگىزۋشىلىككە ورالدىم. سودان بولار، «تۇسكى ۇزىلىسكە قاشان شىعار ەكەنمىن؟» «جۇمىس كۇنى تەزىرەك اياقتالسا عوي» دەپ ويلامايمىن.
قالا «ءتىرىلىپ»، ايالدامالار جانعا تولا باستادى. تروللەيبۋسقا مىنگەن جولاۋشىلار دا ارتتى.
كولىككە كىرگەن جولاۋشىلاردىڭ كەيبىرى جۇرگىزۋشىمەن امانداسىپ جاتتى.
- 20 جىلدان اسا جۇرگىزۋشى بولعان سوڭ، الماتىنىڭ كوپ تۇرعىنى تانىپ جاتادى. ءتىپتى جاڭا جىلدا ارنايى كۇتىپ تۇرىپ، تروللەيبۋسقا ءمىنىپ، سىيلىق بەرىپ كەتكەندەر دە بولدى. كۇندە تاڭەرتەڭ ءجۇزى تانىس جولاۋشىلار ءمىنىپ، كۇلىپ امانداسقانىنىڭ ءوزى جىلۋ سىيلايدى. ورىس اپالار ءتىپتى تۇسكى اسقا دەپ بۋتەربرود اكەپ بەرىپ جاتادى. جازدىگۇنى قالداياقوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا ساياجايدان اكەلگەن جەمىسىن ساتىپ وتىراتىن اپالاردى دا جاقسى تانيمىن. وسى 20 جىلدا بۇرىن ءسابي بولىپ، اتا-اناسىمەن مىنەتىن بالالار دا ءقازىر ءوسىپ قالدى، — دەيدى كۇمىس حانىم.
تۇسكە جاقىن جاڭبىر قۇيىپ كەتتى. ءسويتىپ، كولىك كوزعالىسى قيىنداي ءتۇستى.
- تاڭەرتەڭ ايتىپ ەدىم عوي، كەپتەلىس سۇمدىق بولىپ تۇر. سوندىقتان مەن دە كەستەدەگى ۋاقىتتان ءسال كەشىگىپ جاتىرمىن، — دەدى ول.
بەكىتىلگەن باعىت بويىنشا ەكى اينالىم جاساعان سوڭ، كۇمىس حانىم تۇسكى ۇزىلىسكە شىقتى. نەگىزى اۆتوپارك قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان اسحانا بار. باعاسى ارزان، كەلىسىمشارت بويىنشا الەۋمەتتىك قۇن بەلگىلەنگەن.
ءبىز اينالىمنان كەشىگىپ كەلگەن سوڭ، اسحاناعا ۇلگەرە المادىق. كۇمىس حانىم جاقىن ماڭداعى كافەگە بەت الدى. قىزمەتكەرلەر ونى الىستان تانىپ، قۋانا كۇتىپ الدى.
- ەڭ سۇلۋ تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسى، قوش كەلدىڭىز!
ءۇزىلىس قىسقا بولسا دا، كۇمىس حانىم شاي ۇستىندە جۇمىسى جايلى تاعى اقپار بەرىپ ۇلگەردى.
نەشە ءتۇرلى جولاۋشى بولادى. اسىرەسە كوكتەمدە كوشەگە ءتۇرلى اۋرۋى بار ادامدار شىعادى. كەيدە ماستار ءمىنىپ كەتىپ، جولاۋشىلاردىڭ مازاسىن الادى. ولاردى كولىكتەن ءتۇسىرۋ دە — ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. كوبىنە جولاۋشىلار كومەكتەسىپ جاتادى. ءبىراق جاعداي قيىنداپ جاتسا، بىردەن 102-گە حابارلاسامىن، — دەيدى ول.
كوپ ۇزاماي، جۇرگىزۋشى تاعى رۋلگە وتىردى. جاڭبىر قۇيىپ تۇر. ايالدامالاردىڭ الدى شىلقىعان سۋ. جولاۋشىلاردىڭ اياعى سۋ بولىپ قالماس ءۇشىن، كۇمىس حانىم بارىنشا ايالداماعا جاقىن توقتاپ جاتىر. ءبىراق سوندا دا قاباعى قاتۋلى، «ەسىكتى اش، جاپ» دەپ بۇيىرا سويلەگەن جولاۋشىلار بارشىلىق.
- جاڭبىرلى كۇنى ءبارىنىڭ جۇيكەسى جۇقارىپ كەتەدى، دورەكى سويلەپ جاتادى. ءبىراق بۇل دا جۇمىسىمىزدىڭ ءبىر بولىگى عوي. اركىمنىڭ ءسوزىن كوڭىلگە الا بەرسەڭ، نەڭ قالادى؟ — دەيدى كۇمىس.
اۆتوبۋس ءىشى بارعان سايىن نىعىزدالا ءتۇستى.
تۇسكى ۇزىلىستەن كەيىن ءبىر اينالىم جاساپ بىتكەنشە ساعات 16.00-دەن اسىپ كەتتى.
- ءقازىر كەپتەلىس باستالادى. ادام دا كوبەيەدى، — دەيدى جۇرگىزۋشى.
ساباقتان قايتقان ستۋدەنتتەر مەن جۇمىستان قايتقان جولاۋشى كوپ.
قاربالاس ۋاقىت سانالاتىن 18.00-20.00 ارالىعىندا كۇمىس حانىممەن اڭگىمەلەسۋ مۇمكىن بولمادى. تەك ساعات 20.00-گە قاراي جولاۋشىلار سيرەي باستاپ، كۇمىس حانىمدى تاعى اڭگىمەگە تارتتىق.
- جۇمىس وڭاي ەمەس ەكەنىن ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرعان بولارسىز. وسى 20 جىلدا جۇرگىزۋشى بولام دەپ كىم كەلىپ، كىم كەتپەدى… ادامداردىڭ سوزىنە، كەپتەلىستەگى قىسىمعا كوپ ادام شىداي بەرمەيدى، — دەيدى ول.
سودان بولسا كەرەك، تروللەيبۋستاردىڭ ىشىندە ۇنەمى «جۇرگىزۋشىلەر كەرەك» دەگەن حابارلاندىرۋ ءىلىنىپ تۇرادى. ونى بۇگىن دە كوردىك.
بۇعان قوسا تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسى بولۋ كاسىبيلىكتى تالاپ ەتەدى. مىسالى، قاراپايىم كولىك جۇرگىزۋشىلەرى تەك ءبىر اسفالتتى باقىلاۋى كەرەك. ال ءبىز بىردەن ۇستىڭگى توك جولى مەن قاراپايىم ءاسفالتتى قاتار باقىلاپ وتىرامىز، — دەيدى جۇرگىزۋشى.
اقىرعى اينالىمدى ءجۇرىپ وتكەن سوڭ، اۆتوتۇراققا قايتامىز. ساعات 21.00 بولدى.
كۇندىز ايتقانىمداي، بۇگىن جۇمىسىم كەش اياقتالعالى تۇر. كەستە بويىنشا 21.00-دەن وتە اۆتوتۇراقتا بولۋىم كەرەك ەدى. جاڭبىر جاۋىپ كەشىكتىم. ءبىراق كەيىنگى اينالىم 21.00-دە ءبىتۋى كەرەك دەپ، جۇمىس كۇنىن اياقتاي المايمىن. كەستە بويىنشا نەشە اينالىم جاساۋىم كەرەك بولسا، سونشا ۋاقىت ءجۇرىپ شىعۋعا ءتيىسپىن، — دەيدى كۇمىس حانىم.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، كەستە كۇن سايىن جاڭارىپ وتىرادى.
ارنايى ستاتيستەرىمىز بار. ولار ەسەپتەپ، شامامەن نەشە اينالىم جاساۋىمىز كەرەك ەكەنىن شەشىپ، تۇندە جاڭا كەستەنى جىبەرەدى.
مۇنداي جۇمىس ءۇشىن تروللەيبۋس جۇرگىزۋشىسى ورتاشا ەسەپپەن 800 مىڭ تەڭگە الادى.
بۇل، ارينە، بارلىق سالىق پەن وزگە شىعىندى قوسا ەسەپتەگەندەگى سوما. ال تازا قولعا تيەتىنى — ورتاشا ەسەپپەن 400-500 مىڭ تەڭگە. ءبىر جاقسىسى، بىزدە 20 جىل تاجىربيەسى بار ادام دا، ءبىر اي بۇرىن جۇمىسقا كىرگەن جۇرگىزۋشى دە، ايەل دە، ەركەك تە تەڭ جالاقى الادى، — دەيدى جۇگىزۋشى.
ساعات 23.00-دەن وتە اۆتوتۇراققا جەتتىك. تىزىلە تۇرعان تروللەيبۋستار كەزەگىمەن كىرىپ جاتتى.
كىرگەن سوڭ تۇراق قىزمەتكەرى ءمىنىپ، تروللەيبۋس ءىشىن ءبىر تازالاپ شىقتى.
- بۇل — ءالى باسى. ءقازىر ءسال ىلگەرى ءجۇرىپ، اۆتوجۋۋ بولىمىنە وتەمىز، - دەدى كۇمىس حانىم.
قالاداعى كەپتەلىستەن كەيىن، 10 مينۋتقا جۋىق تۇراق ىشىندەگى اۆتوجۋۋ ءبولىمىنىڭ كەپتەلىسىندە تۇردىق. فوتوگراف باقداۋلەت ەكەۋمىزگە بۇل كورىنىس كۇنى بويى كوشەدە الىسىپ-جۇلىسىپ ويناپ، كەشكە سۋعا تۇسۋگە كەزەككە تۇرعان بالالاردى ەسىمىزگە سالدى.
ارنايى قىزمەتكەرلەر جۋىلعان كولىكتەردى ورنىنا ساپ تۇزەي قويىپ جاتىر. ال ءبىز كۇمىس حانىممەن بىرگە تاڭەرتەڭ كىرگەن ەسىكتەرگە قايتا كىرەمىز. جۇمىس كۇنى اياقتالۋعا تايادى.
ديسپەچەر بولىمىنە ءوتىپ، كەلگەنىمىز جايلى مالىمەت بەرىپ، بورت كۋالىگىن وتكىزدىك.
وسىدان سوڭ قايتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرى قارادى.
كاسسا بولىمىنە بارىپ، تولەم اپپاراتىن دا بەرىپ كەتتىك.
- وسىمەن جۇمىس كۇنى اياقتالدى. ەندى ەكى كۇن دەمالامىن. سوسىن قايتا سۇيىكتى جۇمىسىما ورالامىن، - دەدى جۇرگىزۋشى.