جاقسى كەزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ، الماتى قالاسىنداعى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ ديرەكتورى، ق ر مادەنيەت قايراتكەرى تالعات قامقاباي ۇلى ەسەنالييەۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
«جاس دراماتۋرگتەرمەن جۇمىس ىستەيمىز»
– ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى قىركۇيەكتىڭ 7ء-شى جۇلدىزىندا 77ء-شى ماۋسىمىن اشقالى وتىر. تەاتر جاڭا ماۋسىمدا جاڭا باعىتپەن كورەرمەندى قۋانتۋى مۇمكىن بە؟
– تەاتردىڭ تاريحىن ايتپاسا دا، كوپكە ءمالىم. 77ء-شى ماۋسىم جاڭالىقتارعا تولى ماۋسىم بولماق. ونەر ورداسىنىڭ باعىتى 100% وزگەرەدى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، ءار تەاتردىڭ ءوزىنىڭ سالعان سارا جولى، باعىت-باعدارى بار. سول ىزبەن وسىنشاما جىلدار بويى ءجۇرىپ كەلەدى. جاڭا پرەمەرالار، جاڭا باعدارلامالار كەلۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى عانا وزگەرىستەر بولادى. سولاردىڭ ءبىرى، تەاتردىڭ اتاۋىنا ساي، ال ەكىنشى جاعىنان، ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ءوزى بيىل بالالار جىلى دەپ جاريالاعاننان كەيىن بيىلعى ماۋسىمدا باسىم كوپشىلىك رەپەرتۋاردى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنايمىز. ماسەلەن، 7 قىركۇيەك ماۋسىماشارىمىزدى «وينايىق تا، ويلايىق» دەپ اتالاتىن بالالارعا ارنالعان جاڭا قويىلىممەن اشپاقشىمىز. ياعني بۇل قويىلىمنىڭ فورماتى 3 جاس پەن 7-8 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى قامتيدى جانە ءبىر ەرەكشەلىگى - كىشى زالدا بالالارمەن بىرگە قارىم-قاتىناستا، ينتەراكتيۆتى فورماتتا ساحنالانادى. ودان كەيىنگى ەكىنشى پرەمەرامىز - ش.ايتماتوۆتىڭ كوپتەگەن تەاترلاردا قويىلىپ، ءوز باعاسىن الىپ جۇرگەن «اق كەمە» سپەكتاكلى. اتالعان سپەكتاكلمەن تالايلار مويىنداعان تەاتردىڭ ۇزدىك رەجيسسەرى دينا جۇمابايەۆا دايىندىقتى باستاپ كەتتى. بۇل - ش.ايتماتوۆتىڭ ءبىزدىڭ تەاترداعى جالعىز شىعارماسى ەمەس، رەپەرتۋارىمىزدا تەاترسۇيەر كورەرمەننىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان «قىزىل ورامالدى شىنارىم» (رەج. ت.تەمەنوۆ) سپەكتاكلى دە بار. قۇداي قالاسا، قازان-قاراشا ايىنىڭ باسىندا پرەمەراسى وتەدى دەگەن سەنىمدەمىز. ودان كەيىنگى قويىلىم، اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ قازىرگى تاڭدا كوپ وقىلىپ جاتقان تۋىندىسى - «بولماعان بالالىق شاق» شىعارماسى. تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، ۇزدىك رەجيسسەرلەردىڭ ءبىرى فارحاد مولداعالي تۋىندىنىڭ ساحنالىق نۇسقاسىن جاساپ، جاسوسپىرىمدەرگە ارناپ قويعالى جاتىر. ودان بولەك، بىزدە جەكە جۇمىستار دا بارشىلىق. ياعني ارتىستەر ءوزىنىڭ ۇناتىپ، ساحنالاعان سپەكتاكلدەرىن كوركەمدىك كەڭەسكە تاپسىرۋى ارقىلى «وزىندىك جۇمىس» دەپ ەسەپتەلىنەتىن باعىتتى اشتىق.
الماتى قالاسىندا وتەتىن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ VIII حالىقارالىق تەاترلار فەستيۆالى دە ءبىزدى اينالىپ وتپەيدى. اتالمىش فەستيۆالگە ەلىك نۇرسۇلتاننىڭ قولتاڭباسىمەن ساحنالانعان ا.چەحوۆتىڭ «شاعالا» سپەكتاكلىمەن قاتىساتىن بولامىز. جالپى، فەستيۆالدەر - تەاتردىڭ دەڭگەيىن، دارەجەسىن كورسەتەتىن بىردەن-بىر بايقاۋ. ويتكەنى، ول جەردە كاسىبي تەاتر سىنشىلارى بولادى. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەمەكشى، سول ارقىلى ءبىزدىڭ ءوسىپ، وركەندەۋىمىز - اسا قاجەت پروسەسس. سىن الاڭىندا قارالاتىن سپەكتاكلدەردىڭ ءبارى - قازاقستانداعى سىنشىلاردىڭ جوعارى باعاسىن الىپ جۇرگەن قويىلىمدار. بايگەدەن قالاي كەلەدى، ونى باعى مەن بابىنا قاراي كورەدى.
– جاس دراماتۋرگتەرمەن جۇمىس جاساۋ ويدا بار ما؟
– ارينە، ءبىز جاس دراماتۋرگتەرمەن جۇمىس جاسايمىز. جىل سايىن بەلگىلى دراماتۋرگ ولجاس جانايداروۆتىڭ باستاماسىمەن «DRAMA.KZ» جوباسى وتكىزىلىپ وتىرادى. ول جاس دراماتۋرگتەر، جاس رەجيسسەرلەر جانە جاس اكتەرلاردىڭ باسىن قوساتىن بىردەن-بىر جوبا. سول جەردە جاس دراماتۋرگتەردىڭ پەسالارىن رەجيسسەرلەر تاڭداپ الىپ، وقىلىم وتكىزەدى. جوبا اياسىندا تەاتردىڭ ديرەكتورلارى، كوركەمدىك جەتەكشىلەر، ادەبيەت ءبولىمىنىڭ باسشىلارى، تەاتر سىنشىلارى پەسالار وقىلىمىن تالقىلايدى. سونىڭ ىشىنەن، ءبىزدىڭ تەاترعا لايىق دەگەن جاقسى دۇنيە بولاتىن بولسا، ءبىز ونى الىپ، مىندەتتى تۇردە ساحنالايمىز. سوندىقتان بۇرىنعىداي جاس دراماتۋرگتەرگە ءار تەاترعا بارىپ، ءوز پەساسىن ۇسىنۋدىڭ قاجەتتىلىگى شامالى. ويتكەنى، وسىنداي جوبالار تۇرعاندا، جەڭىمپازدارى تۋىندىلارىن ەڭ ۇزدىك تەاترلاردا قويۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. سول سەبەپتى، جاس دراماتۋرگتەرگە ءقازىر سول جوباعا قاتىسىپ، ءوتىنىش بەرۋىنە ءالى كەش ەمەس. اتالمىش جوباعا جانە جاس دراماتۋرگتەرگە ساتتىلىك تىلەيمىن!
«تەاترعا جەتىسپەيتىن ماماندار بار، سولاردى وقىتۋ كەرەك»
– 76-شى ماۋسىمنىڭ بىردەن-بىر جاقسى جاڭالىعى – كىشى زالدىڭ اشىلۋى. سول كىشى زالعا وتكىزۋگە قويىلعان اۋقىمدى جوسپارلار بار ما؟
– ايتىپ وتكەنىمدەي، كىشى زالعا ساحنالايتىن 3-4 قويىلىمعا دايىندىق تىڭعىلىقتى ءجۇرىپ جاتىر. ودان بولەك، باسقا جوبالار دا جوق ەمەس. ياعني الداعى قاراستىرىلىپ جاتقان مونوسپەكتاكلدەر دە بار. سونىمەن قاتار، كەشكە قاراي جاستار كافەگە بارادى، بولماسا تاعى باسقا كوڭىل سەرگىتەتىن ورىندارعا ءجيى باراتىنى ءمالىم. سوندىقتان ءبىز سولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىنا قاراي، ساعات كەشكى 21.00 شاماسىندا كىشى زالدا ارنايى كەشتەر وتكىزەتىن باعدارلامالار جاسايتىن بولامىز
– ءوزىڭىزدىڭ 25 جىلدىق تاجىريبەڭىزگە سۇيەنە وتىرىپ، قازىرگى تاڭدا قازاق تەاترلارىنا نە جەتىسپەيتىنىن ايتىپ وتسەڭىز؟
– ءبىز «جەتىسپەيدى» دەي بەرەتىن بولساق، ەشقاشان جەتپەيدى. جەتكىلىكتى نارسە دە، جەتپەيتىن نارسە دە كوپ. ماسەلەن، قاراپ وتىرساڭىز، قازاقستاندا مەملەكەتتىك تەاترلاردىڭ ءبارىن مەملەكەت قارجىلاندىرادى. ياعني تەاتردىڭ جىلۋىنان باستاپ، بۇكىل گاسترولدىڭ شىعىندارى، جاڭا قويىلىمداردىڭ شىعىندارى تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى. سوندىقتان ءبىز حالىققا جۇمىس جاسايمىز. «نە جەتپەيدى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەر بولسام، ارينە، بىزدە ءقازىر مىقتى ارتىستەرىمىز، رەجيسسەرلەرىمىز، سۋرەتشىلەرىمىز وتە كوپ، ۇزدىك تەحنولوگيالار دا جەتكىلىكتى. ياعني جارىق، دىبىس، شوۋ جاساۋعا مۇمكىندىكتىڭ ءبارى بار. ءبىراق ءدال سول جارىق، دىبىس، شوۋدى جاسايتىن بىزدە ماماندار جەتكىلىكسىز. ويتكەنى، بىزدە ونى دايارلايتىن ماماندار، ارنايى وقۋ ورىندارى جوق. بىزگە ءقازىر ءدال سونداي مامانداردى دايارلايتىن وقۋ ورنى قاجەت. مەنىڭ ويىمشا، مامانداردى مۇمكىن شەتەلدەن شاقىرتىپ وقىتقىزۋ كەرەك شىعار. ءبىز ەلىمىزدەن جاس مامانداردى شەتەلگە جىبەرىپ، 1-2 اي وقىتاتىن بولساق، قاراجات جاعىنان ءتيىمسىز بولارى انىق. كەرىسىنشە، ءبىز سونداي ناعىز ماماندى الدىرتىپ، 2-3 جىل كولەمىندە 20–30 ادامدى وقىتاتىن بولساق، سول وقۋ ورنىندا 30 مامان شىعادى. ياعني بۇل بارلىق جاعىنان ۇتىمدىراق. بىزگە، تەاترعا، قازاقستان تەاترلارىنا سونداي ماماندار قاجەت. بۇل ماسەلەنى قاراستىرۋ وتە ماڭىزدى دۇنيە دەپ ويلايمىن.
– ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىزدا قاي سپەكتاكلدەردىڭ عۇمىرى ۇزاق؟
– ءدال وسى سۇراققا مەن ءوزىم كوپ ويلانعان ادامداردىڭ ءبىرىمىن. «بۇل قاي قويىلىم؟» دەۋگە بولمايدى. مىسالى، «ماحاببات، قىزىق مول جىلدار» سپەكتاكلى. نەگە حالىق ونى سونشالىقتى قاجەت ەتەدى؟ ءدال سول سياقتى «قىزىل ورامالدى شىنارىم» قويىلىمى. سۇرانىس وتە كوپ. نەگە؟ بۇل سپەكتاكلدىڭ جۇرگەنىنە 10 جىلدان استام ۋاقىت بولدى. باستى كەيىپكەرلەردى وينايتىن 2-3 بۋىن اۋىسىپ كەتتى. ءبىراق تاعى ايتام، ءدال سول سپەكتاكلدىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ ءىلياسى، اسەلى، حاديشاسى بار. سول سياقتى، ءار كەيىپكەردىڭ ءوزىنىڭ كورەرمەنى بار. ويتكەنى، بۇگىنگى كورەرمەننىڭ تالابى بولەك. ياعني قازىرگى ويناپ جاتقان جاس اكتەر، اكتريسا ءدال بۇگىنگى كورەرمەننىڭ تالابىنا ساي ويناۋى قاجەت. سوندا سپەكتاكلدىڭ عۇمىرى دا ۇزاق بولادى. ويتكەنى، بىزگە ءقازىر كەلەتىن كورەرمەن كىم؟ ارينە، 90 پايىزى جاستار. دەمەك، ءبىز سول باعىتتا كوبىرەك جۇمىس جاساۋىمىز قاجەت. مىسالى، «شاعالا» قويىلىمىن ايتا كەتسەك، ول باسقا تەاتردا قويىلسا، وزگەشە باعىتتا قويىلادى. ال بىزدە رەجيسسەردىڭ شەشىمى بويىنشا، ءدال سول سپەكتاكلدى جاستار قاۋىمىنا بەيىمدەپ الىپ كەلگەن. ماسەلەن، كەلەسى جىلى «ءاپالى-سىڭلىلى ۇشەۋ» دەگەن قويىلىمدى ساحنالاۋ جوسپاردا بار. مۇمكىن، بۇل تۇستا دا «ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنا قانشالىقتى ونىڭ قاجەتتىلىگى بار؟» دەگەن ۇلكەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. ياعني ونى دا رەجيسسەر قاجەت ەتكەننەن كەيىن، ءدال وسى تەاتردىڭ رەپەرتۋارىندا ءجۇرۋ كەرەكتىگىنەن، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ ارتىستەردىڭ كلاسسيكادا ويناپ ءوسۋى ءۇشىن ونداي سپەكتاكلدەردىڭ ءجۇرۋى مىندەتتى بولعانى. ءبىراق ول قويىلىمداردى دا جاستاردىڭ باعىتىنا ارناپ ساحنالايدى. كورەرمەن كىم، ءبارى سوعان بايلانىستى. ماسەلەن، ءبىز جاقىن ارادا گاسترولدىك ساپارمەن اقتاۋعا باراتىنىمىز جايلى جارناما جاساعاننان بەرى، قاسىنداعى اتىراۋ، ورال قالاسىنداعى كورەرمەندەرىمىزدىڭ تاراپىنان «بىزگە كەلمەيسىزدەر مە؟ كەلمەسەڭىزدەر، قاي كۇنى، قانداي سپەكتاكل بولادى؟ ءبىز ءوزىمىزدىڭ سۇيىكتى قويىلىمدارىمىزدى اقتاۋعا بارىپ كورەمىز!» دەگەن وتىنىشتەر ءتۇسىپ جاتىر. ونىڭ ءبارى بۇگىنگى دامىعان زاماندا دا تەاتردى سۇيەتىن حالىق بار ەكەنىن دالەلدەيدى. بۇگىنگى جاستاردىڭ تەاترعا قايتا ورالعانى قۋانتادى.
«جاستىق شاقتا تەاترعا بارماعان ادام، ۇلكەيگەندە بارمايدى»
– سوڭعى سۇراق، ع.مۇسىرەپوۆ تەاترى باسقا تەاترلاردان نەسىمەن ەرەكشە؟
– اتىنىڭ ءوزى ايتىپ تۇر، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى. ياعني بۇل – قازاق تەاتر ونەرىندەگى جالعىز بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترى. مىسالى، استانادا مۋزىكالىق جاس كورەرمەندەر تەاترى جانە جاستار تەاترى بار، ءبىراق بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر ەمەس. سوندىقتان وسى باعىتتا جالعىز قازاق تەاترى – عابەڭنىڭ اتىنداعى تەاتر. اپا-اتالارىمىز باستاپ كەتكەن سارا جول ارى قاراي جالعاسىن تابا بەرەدى. ول عاسىردان-عاسىرعا، بۋىننان-بۋىنعا اۋىسسا دا، ءبىر-بىرىن تاربيەلەپ، ارى قاراي الىپ كەتەدى. سوندىقتان بىرەۋ كەلىپ ونى بۇزۋى مۇمكىن ەمەس. «مەن بۇزامىن» دەپ تە ويلاماۋ كەرەك. ياعني كەلگەن باسشى سول تەاتردىڭ ۇردىسىنە، سول تەاتردىڭ باعىتىنا ءسىڭىپ كەتۋى كەرەك.
قورىتىندىلاپ ايتا كەتەتىن جايت، نەگە بالالارعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز؟ مەنىڭ ءوز تۇسىنىگىمدە، بالاباقشادا، مەكتەپتە، ستۋدەنتتىك جاستىق شاقتا تەاترعا كەلمەگەن ادام، بولاشاقتا ۇلكەن دارەجەلى قىزمەتكەر بولسىن، عالىم بولسىن، ول ادام ەشقاشان تەاترعا كەلمەيدى. ەگەر دە سول بالاباقشادا نەمەسە مەكتەپتە تەاترعا اكەلەتىن بولسا، ونىڭ جۇرەگىندە، سانا سەزىمىندە ءبىر نارسە قالادى جانە سول قاشان دا تارتىپ تۇرادى. سوندىقتان ول ەرتەڭ قىزمەتتە بولسا دا، ۋاقىت تاۋىپ، تەاترعا كەلىپ تۇراتىن بولادى جانە تەاتردى تۇسىنەدى، سۇيەدى. سوندىقتان ءبىز سول ءار بالدىرعاندى بالالىق شاقتان تەاترعا تاربيەلەۋىمىز كەرەك! بيىل العاش رەت تەاتر ماۋسىمىن ءبىر ايعا ۇزارتىپ، تاجىريبە جاساپ كوردىك. كورەرمەندەرىمىزدى شىلدە ايىندا دا قويىلىمدارمەن قۋانتۋىمىز، اسىرەسە، وزگە وبلىستاردا تۇراتىن كورەرمەندەرىمىزدى ەرەكشە قۋانتتى. جازعى دەمالىستا ارنايى كەلىپ سپەكتاكلدەر كورگىسى كەلەتىن كورەرمەندەرىمىزدىڭ كوپ ەكەنىن اڭعاردىق. بۇيىرتسا، بۇل تاجىريبەمىز ارى قاراي جالعاسىن تابا بەرەدى.
- سۇحباتىڭىزعا كوپتەن-كوپ راقمەت! الداعى جوسپارلارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىنى